Θα ομολογήσω πως, επί πολλά χρόνια αφότου παρακολούθησα την ταινία «Ρέκβιεμ για ένα όνειρο» του Ντάρεν Αρονόφσκι – μία από τις πιο πολυσυζητημένες ταινίες για τα ναρκωτικά– είχα πλήρη άγνοια ύπαρξης του βιβλίου πίσω από αυτή. Εντοπίζοντάς το τυχαία σε ένα βιβλιοπωλείο, το προμηθεύτηκα χωρίς δεύτερη σκέψη, καθώς το φιλμ με είχε συγκλονίσει. Σε μια πρώτη προσπάθεια ανάγνωσης, το ιδιόρρυθμο στυλ γραφής με προβλημάτισε τόσο, σε σημείο που εγκατέλειψα την ιδέα ολοκλήρωσής της. Ωστόσο, την επόμενη κιόλας μέρα, έγινε ένα «κλικ», που είχε ως αποτέλεσμα την απολαυστική μελέτη του βιβλίου και έναν υπέρμετρο θαυμασμό για τον συγγραφέα: ο τρόπος που γράφει ο Selby Jr. είναι απόλυτα ταιριαστός με το κοινωνικό θέμα που θίγει, τον εθισμό. Σε συνέντευξή του επισημαίνει ότι, στην πραγματικότητα, το θέμα του βιβλίου δεν περιορίζεται στα ναρκωτικά, άλλα επεκτείνεται στο τρομακτικό κόσμο των εμμονών οποιασδήποτε μορφής. Όπως και να έχει, η εκτίμηση και η προσοχή που έχουν λάβει τα δύο μέσα αφήγησης αυτής της ανατριχιαστικής ιστορίας από το ευρύ κοινό είναι εμφανώς δυσανάλογη.
Πριν εστιάσουμε στο καλλιτεχνικό δημιούργημα του Hubert Selby Jr., είναι καλό να γνωρίζουμε πως ο ίδιος είχε μακροχρόνια ιστορία κατάχρησης ναρκωτικών, λόγω επίμονων ασθενειών που τον συντρόφευαν από τα 19 του έτη. Τα προβλήματα με τους πνεύμονές του τον οδήγησαν στην εξάρτηση από τα αναλγητικά και την ηρωίνη. Σε συνδυασμό με ατυχίες σε διάφορους τομείς της ζωής του, αυτό δημιουργούσε μια εσωτερική οργή που- σύμφωνα με τον ίδιο- αποτέλεσε και την κινητήρια δύναμη για γραφή: «Δεν μπορούσα να φανταστώ ένα μέλλον. Το μόνο πράγμα που με κρατούσε ζωντανό ήταν η οργή που είχα εκείνη την περίοδο».
Μια συνειδητά ασυνείδητη κατρακύλα με παρέα την ονειροπόληση
Η Σάρα Γκολντμπαρφ, μια χήρα που ζει μόνη της στη Νέα Υόρκη, ονειρεύεται να βγει στη τηλεόραση. Έτσι, όταν λαμβάνει προσωπικό τηλεφώνημα από το αγαπημένο της τηλεοπτικό σόου, η εμμονή της για μια τέλεια εμφάνιση την οδηγεί στην τήρηση αυστηρής δίαιτας με τη βοήθεια χαπιών που κόβουν μονομιάς την όρεξη. Την ίδια στιγμή, ο μονάκριβος γιός της, Χάρι, είναι ερωτευμένος με την Μάριον και το ζευγάρι ονειροπολεί τις μέρες που άνθρωποι θα επισκέπτονται το γεμάτο πίνακες ζωγραφικής καφέ τους. Μαζί με τον φίλο τους, Τάιρον, αρχίζουν να ακολουθούν ένα «έξυπνο» πλάνο διακίνησης ηρωίνης στις γειτονιές του Μπρούκλιν και, για την σκληρή δουλειά τους, επιβραβεύουν τους εαυτούς τους με μικρές δόσεις της κατοχής τους.
Η κατρακύλα ξεκινάει με ένα αίσθημα ευφορίας. Η έκσταση στην οποία βρίσκονται οι χαρακτήρες, αμέσως μετά την συνειδητοποίηση πως υπάρχει τρόπος να πλησιάσουν τα όνειρά τους, δίνει την λανθασμένη εντύπωση πλήρη ελέγχου και σηματοδοτεί την παράδοση στον επικινδυνότατο τρόπο ζωής που εξαρχής είχαν συνειδητά επιλέξει.
Στη περίπτωση της Σάρα, η τυφλή εμπιστοσύνη σε άτομα κύρους, όπως ένας γιατρός, δεν δίνει χώρο για αμφισβήτηση. Πλέον, το σώμα της κυβερνάται από χάπια και ενυδατώνεται από λίτρα καφέ που της δίνουν μη ικανοποιητικά επίπεδα ενέργειας. Η ενέργεια αυτή ξοδεύεται αποκλειστικά σε έμμονες σκέψεις που κρατούν την ελπίδα ζωντανή, και σε συνδυασμό με την ανυπόφορη αναμονή, μεταμορφώνουν την Σάρα σε ένα μη λειτουργικό ον.
Παράλληλα, έπειτα από αλλεπάλληλες αντιπαραγωγικές μέρες, οι συμπεριφορές των τριών νεαρών αρχίζουν να μοιάζουν με τελετουργικά επιβίωσης. Ό,τι αναξιοπρεπές κάνουν το κάνουν από ανάγκη και αποσυνδέονται από αυτό, ακολουθώντας πιστά την νοοτροπία «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα». Ωστόσο, έχουν πλήρη επίγνωση της κατάστασης: «Άκουγαν μια φωνή, δυνατά και καθαρά, που τους έλεγε ότι είχαν κολλήσει για τα καλά, όμως εκείνοι προσπαθούσαν να την αγνοήσουν κι αυτή επέμενε, πιο πολύ σαν συναίσθημα παρά σαν φωνή…». Στο έλεος του εθισμού, το αύριο δεν έχει σημασία, καθώς η ύπαρξή του δεν είναι εγγυημένη. Σημασία έχει η βραχύχρονη αναστολή μιας απερίγραπτης δυσφορίας που ανυπομονεί να επανεμφανιστεί με διπλάσια ισχύ. Τα προσωπικά όνειρα και οι διαπροσωπικές σχέσεις εγκλωβίζονται σε έναν φαύλο κύκλο και σαπίζουν σιγά σιγά, ενώ η ψυχική και σωματική ακεραιότητα των υποκειμένων τους φαντάζουν σαν συνθήκες μιας ξεχωριστής, παρελθοντικής ζωής.
Εκσφενδονισμός λέξεων πάνω σε χαρτί
Όλη αυτή η τραγωδία είναι σαν ένα πελώριο κύμα που το βλέπεις από μακριά και δεν μπορείς να κάνεις απολύτως τίποτα για να το σταματήσεις. Ο Selby Jr. καθρεπτίζει τον υπερφορτωμένο εγκέφαλο με τον ιδιαίτερα θρασύ τρόπο που γράφει. Η ιδιοφυή πλοκή με τις φρικιαστικές λεπτομέρειες των βημάτων προς την αυτοκαταστροφή, υποστηρίζεται από το αφηγηματικό ύφος του βιβλίου. Μην εκπλαγείς εάν δεις κοφτές, απότομες προτάσεις και, ταυτόχρονα, μακροσκελείς περιγραφές που μπερδεύουν. Μην εκπλαγείς εάν δεις μια γλώσσα γεμάτη βωμολοχίες και ξεσπάσματα. Και κυρίως, μην εκπλαγείς από την παντελή απουσία σημείων στίξης στους διαλόγους, που κάνουν δυσδιάκριτο το ποιος μιλάει και πότε. Οι κανόνες θα μετέτρεπαν σε επίπεδη μια τρισδιάστατη ιστορία, γι’ αυτό ο συγγραφέας κρατάει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη απόσταση από το φιλτράρισμα και αφήνει τα ορατά σημάδια σκληρότητας και έντασης να κάνουν την δουλειά τους ως παροχές συγκίνησης. Αυτά τα στοιχεία υπόσχονται ένα άκρως παραστατικό αποτέλεσμα που διευκολύνει την οπτικοποίηση των σκηνών, οι οποίες βιάζονται να τρέξουν μπροστά στα μάτια του αναγνώστη.
Ρίχνοντας μια ματιά στο διαδίκτυο, γίνεται ξεκάθαρο πως το αμφιλεγόμενο αυτό στυλ γραφής έχει εκνευρίσει πολλούς αναγνώστες, και μάλιστα κάποιοι από αυτούς δεν δίστασαν να αφήσουν το βιβλίο στην μέση εξαιτίας του. Τους διέφυγε, όπως παρομοίως μου είχε διαφύγει στην αρχή, πως το ωμό οφείλει να εκφράζεται με ωμότητα. Εξάλλου, πρόκειται για έναν δημιουργό που δεν είχε κάτι να χάσει, απλώς έγραφε για να αδειάσει το μυαλό του από πυρακτωμένες σκέψεις και ιδέες, δίχως να απολογείται για τον τρόπο που το επιτελεί. Η εμπειρία του να διαβάζεις το ακατέργαστο προϊόν μιας τέτοιας ανήσυχης ψυχής είναι μοναδική.
Το βιβλίο είναι διαθέσιμο στα ελληνικά από τις εκδόσεις οξύ.
ΠΗΓΕΣ
Bill McDonald. (2011, November 13). ARTINQUIRY-Requiem for a Dream an interview with author Hubert Cubby Selby. [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=tMWBuaDvDNo&t=1187s
Lucas J. (2010, September 16). Treasuring Hubert Selby Jr. The Guardian. https://www.theguardian.com/books/booksblog/2010/sep/16/treasuring-hubert-selby-jr
Ludovic Cantais. (2024, April 24). A scream looking for a mouth – Hubert Selby Jr. [Video]. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=-YxgMVAkGJI
Vela X. (2024, April 27). Struggling to Write? Think Like Hubert Selby Jr. Medium. https://medium.com/@xandervela/struggling-to-write-think-like-hubert-selby-jr-45ee12d1862a
