Ελληνική Μυθολογία: Αφανείς Αντι-Ηρωίδες

Υφασμένη με ιστορίες ηρώων και τεράτων, σπουδαίων πολεμιστών και βασιλιάδων, η ελληνική μυθολογία εξυμνεί τα κατορθώματα ανδρών. Κατακτούν δόξα ή γίνονται οι ίδιοι θύματα των πράξεων τους. Που βρίσκονται όμως οι γυναικείες μορφές στις αναπαραστάσεις αυτές; Συχνά τις εντοπίζουμε στον ρόλο του υποκινητή διαμάχεων, όπως η Αφροδίτη και η Αθηνά. Άλλοτε σαν το μήλον της έριδος, όπως η Ελένη της Τροίας, ή σαν τον “από μηχανής θεό” όπως στην περίπτωση της Αριάδνης και της Μήδειας.

Υπάρχουν και οι αντι-ηρωίδες που βάφτηκαν με το αίμα των θυμάτων τους. Άλλοτε αόρατες και άλλοτε περιθωριοποιημένες, η ιστορία δεν τις τίμησε. Δεν έπαψαν όμως να εμπνέουν την γυναικεία μορφή στην τέχνη και την λογοτεχνία. 

Κλυταιμνήστρα: Εκδίκηση και Κάθαρσις

Η ιστορία της Κλυταιμνήστρας δεν έχει να ζηλέψει τίποτα από τις τραγωδίες της Μήδειας και της κόρης της Ηλέκτρας. Η Κλυταιμνήστρα γεννήθηκε και μεγάλωσε με το γυναικείο ιδεώδες της Σπάρτης. Ήταν ενδεχομένως στα μάτια του λαού της, η πιο άξια κόρη του βασιλιά της Σπάρτης, Τυνδάρεω. Σε αντίθεση με την αδερφή της, την Ωραία Ελένη, η Κλυταιμνήστρα ήταν οξυδερκής και πολεμοχαρής. Παντρεύεται αρχικά με τον βασιλιά Τάνταλο, με τον οποίο αποκτά ένα παιδί. Η τραγική της μοίρα ξεκινάει όταν τραβάει το βλέμμα του Ατρείδη Αγαμέμνονα. Συνωμοτώντας με τον πατέρα της, ο Αγαμέμνονας δολοφονεί τον Τάνταλο και το μωρό της. Βιάζει την Κλυταιμνήστρα και την εξαναγκάζει να τον παντρευτεί.

Advertisements

Η Κλυταιμνήστρα λοιπόν γίνεται βασίλισσα των Μυκηνών και σύζυγος του φημισμένου για την βαρβαρότητά του Αγαμέμνονα. Αποκτά μαζί του τέσσερα παιδιά, την Ιφιγένεια, τον Ορέστη, την Ηλέκτρα και την Χρυσοθέμις. Με την κήρυξη του Τρωικού Πολέμου, ο Αγαμέμνονας χαρίζει στην Κλυταιμνήστρα την δεκάχρονη απουσία του. Το ταξίδι αυτό δεν μπορεί να ξεκινήσει ωστόσο χωρίς να χυθεί και άλλο αίμα από τα σπλάχνα της Κλυταιμνήστρας. Με δόλο και την πρόφαση ενός γάμου με τον «άριστο των Αχαιών» Αχιλλέα, ο Αγαμέμνονας θυσιάζει την Ιφιγένεια. Στόχος του ήταν να κατευνάσει την οργή της Αρτέμιδος.

Μάρτυρας στην δολοφονία της κόρης της, η Κλυταιμνήστρα επιστρέφει στις Μυκήνες διψασμένη για εκδίκηση. Τα τελευταία χρόνια της βασιλείας της, η Κλυταιμνήστρα παρέχει άσυλο στον Αίγισθο, διωγμένο ξάδερφο του Αγαμέμνονα και ορκισμένο εχθρό των Ατρείδων. Η σχέση τους αποκτά ωστόσο άλλη διάσταση. Οι δύο εραστές πλέον οργανώνουν την δολοφονία του Αγαμέμνονα. Η επιστροφή του με την ερωμένη του Κασσάνδρα, αποτελεί την τελευταία προσβολή στο πρόσωπο της Κλυταιμνήστρας. Δολοφονεί τον Αγαμέμνονα βάφοντας το λουτρό στο χρώμα του αίματος του. 

Η ελληνική μυθολογία απέδωσε την θανάτωση του Αγαμέμνονα τόσο στην Κλυταιμνήστρα, όσο και στον Αίγισθο. Ο θάνατος του όμως, δεν αποτελεί τίποτα άλλο παρά την εκπλήρωση μίας προφητείας, την απόδοση δικαιοσύνης και την τιμωρία ενός άνδρα για τα πολυάριθμα εγκλήματα του. Η Κλυταιμνήστρα έχασε την ζωή της από το χέρι του παιδιού της. Κατάφερε όμως πρώτα να βρει την κάθαρση, σκοτώνοντας τον άνθρωπο που είχε παραβιάσει την ζωή και το σώμα της με κάθε δυνατό τρόπο.

Πανδώρα: Τα Δεινά και η Μοίρα

Η ιστορία της Πανδώρας θα έπρεπε να ξεκινά με την δημιουργία της, κάτι το οποίο δεν ισχύει. Στην ελληνική μυθολογία, η ιστορία της ξεκινά με έναν άλλο φημισμένο αντι-ήρωα της ελληνικής μυθολογίας, τον Προμηθέα. Μάρτυρας στις κακουχίες των ανθρώπων και ανησυχώντας για τον αφανισμό τους, προβαίνει στην ύσταση προδοσία προς το πρόσωπο του Δία. Μπαίνει κρυφά στο οίκημα του Ηφαίστου και της Αφροδίτης και κλέβει την φωτιά. Την χαρίζει ως δώρο στους ανθρώπους, σαν όπλο για την επιβίωση τους.

Ο Δίας φυσικά θεωρώντας ύβρη την πράξη του Προμηθέα, τον δεσμεύει σε μία από τις πιο σκληρές τιμωρίες. Ο μύθος ωστόσο δεν τελειώνει εκεί. Η οργή του Δία δεν αφορά μονάχα την ανυπακοή του Προμηθέα. Αφορά την προσπάθεια του ανθρώπου να αποτάξει την αδύναμη και υποταγμένη φύση του. Μετά την απόφαση του Δία για την τιμωρία του Προμηθέα, ακολουθεί μια δεύτερη διαταγή, αυτή τη φορά προς τον Ήφαιστο. Του ζητά να κατασκευάσει μία γυναίκα από νερό και χώμα. Αφού οι θεοί την στολίσουν με αρετές, η γυναίκα δέχεται ένα τελευταίο χαρακτηριστικό από τον Ερμή, την δολιότητα και την περιέργεια. Η γυναίκα αυτή ονομάστηκε Πανδώρα, ένα όνομα καθαρά ειρωνικό καθώς μόνο δώρο δεν αποτέλεσε για το σύνολο της ανθρωπότητας. 

Η Πανδώρα έχει μία και μοναδική αποστολή: την αποπλάνηση των ανθρώπων. Εγχείρημα της Πανδώρας είναι η εκδίκηση των θεών προς το ανθρώπινο είδος, στην μορφή ενός κουτιού – δώρο του Δία στον Επιμηθέα, τον απερίσκεπτο αδερφό του Προμηθέα. Εκείνος μαγεμένος από την ομορφιά της και από πόθο αγνοεί τις συμβουλές του αδερφού του και την παίρνει για γυναίκα του. Μοναδικός όρος του Δία είναι η Πανδώρα να παραμείνει κλεισμένη στο σπίτι. Κάπου στα επόμενα χρόνια εγκλεισμού της, η Πανδώρα λόγω της έμφυτης περιέργεια της, ανοίγει το δώρο του Δία και απελευθερώνει τα δεινά στην ανθρωπότητα, η οποία έρχεται αντιμέτωπη με τον θάνατο και την αρρώστια για πρώτη φορά. 

Η Πανδώρα έγινε σύμβολο της γυναικείας δολιότητας στην ελληνική μυθολογία και αποτέλεσε αποδιοπομπαίος τράγος για τους ανθρώπους όσον αφορά τις συμφορές τους. Κατηγορούμε την Πανδώρα για την πράξη της ανά τους αιώνες παρά το γεγονός ότι δημιουργήθηκε από τους θεούς για αυτόν τον σκοπό και πως η περιέργεια της δεν ήταν ποτέ πραγματικά δική της. Η μοίρα της Πανδώρας ήταν καθορισμένη από την γέννηση της, ενώ η ίδια δεν ήταν τίποτα άλλο παρά έρμαιο στα παιχνίδια εξουσίας θεών και ανθρώπων. 

Κασσάνδρα: Η κατάρα της ενόρασης 

Το δώρο της Κασσάνδρας είχε πάντοτε ένα τίμημα.  Κόρη του βασιλιά της Τροίας Πριάμου και της βασίλισσας Εκάβης, η Κασσάνδρα τράβηξε το ενδιαφέρον του Απόλλωνα, ο οποίος και της χάρισε το δώρο της ενόρασης με ένα αντάλλαγμα: την ανταπόδοση του έρωτα του. Όταν εκείνη αρνήθηκε, ο Απόλλωνας μετέτρεψε το δώρο του σε κατάρα, καθώς οι προφητείες της – αν και πραγματικές – δεν θα ήταν πιστευτές από κανέναν. Η Κασσάνδρα προμηνύει την καταστροφή της Τροίας και τον ολοκληρωτικό αφανισμό της οικογένειας της. Κανένας ωστόσο δεν πιστεύει τα λεγόμενά της και δεν αξιολογεί την αρπαγή της Ελένης από τον πρίγκιπα Πάρη με την σοβαρότητα που θα έπρεπε.

Κατά την διάρκεια του Τρωικού Πολέμου, η Κασσάνδρα προφητεύει μία σειρά γεγονότων. Γνωρίζει πολύ καλά την επικείμενη καταστροφική μοίρα τους. Τελευταία της προσπάθεια να προστατεύσει την πόλη της είναι η επιμονή της να μην δεχτεί ο πατέρας της ως δώρο τον Δούρειο Ίππο των Αχαιών. Εκείνος φυσικά αγνοεί τις συμβουλές της και το τέλος τους είναι πλέον αναπόφευκτο. 

Κατά την άλωση της Τροίας, η Κασσάνδρα καταφεύγει ικέτης στο ναό της Αθηνάς, όπου την εντοπίζει ο Αίας ο Λοκρός. Παρά τις ικεσίες της για έλεος, ο Αίας την βιάζει μέσα στον ναό, πράξη που αργότερα αποτέλεσε μεγάλη ύβρις από τους άλλους Αχαιούς. Η Κασσάνδρα καταλήγει πολεμικό λάφυρο του βασιλιά των Μυκηνών Αγαμέμνονα, τον ακολουθεί με τη βία στις Μυκήνες και τελικά δολοφονείται από την Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της. 

Οι ιστορίες των τριών αντι-ηρωίδων, συγκλίνουν και αποκλίνουν σε διάφορα σημεία. Η κάθε μια φωτισμένη με τα δικά της χαρίσματα, έσβησε στο πλάι «μικρότερων» ανδρών. Ο κοινός παρανομαστής των ιστοριών τους δεν είναι παρά η αντρική επιθυμία που ξεπερνά την γυναικεία αυτοτέλεια. Οι γυναίκες αυτές παραβιάστηκαν, κακοποιήθηκαν, έχασαν την ελευθερία τους και υποτάχθηκαν στα θελήματα ανδρών. Η ελληνική μυθολογία δεν δικαίωσε τις ιστορίες τους, καθώς τις κατηγόρησε για τα δεινά που προξένησαν, αγνοώντας με θράσος σχεδόν την πορεία τους και τα γεγονότα που τις οδήγησαν σε αυτά. Οι σύγχρονες αναγνώσεις ωστόσο, η τέχνη και η λογοτεχνία απέδωσε στις γυναίκες αυτές το δικαίωμα της ύπαρξης, ελεύθερες πλέον από τα δεσμά της σεξουαλικότητας  τους και ικανές να προσδιορίσουν οι ίδιες τους μύθους και την παρακαταθήκη τους στην ελληνική ιστορία. 

Πηγές:

Μήττα, Δ. (2012). Κλυταιμνήστρα. Ανακτήθηκε από greek-language.gr. Τελευταία πρόσβαση: 31.10.2024

Μπίθα, Νικολέτα (2019). Το Κουτί της Πανδώρας και … ο μύθος της “απρόθυμης γυναίκας”. Ανακτήθηκε από koutipandoras.gr. Τελευταία πρόσβαση: 31.10.2024

Κουτί της Πανδώρας. Ανακτήθηκε από el.m.wikipedia.org. Τελευταία πρόσβαση: 31.10.2024

Μήττα, Δ. (2012). Κασσάνδρα. Ανακτήθηκε από greek-language.gr. Τελευταία πρόσβαση: 31.10.2024

Κασσάνδρα. Ανακτήθηκε από el.m.wikipedia.org. Τελευταία πρόσβαση: 31.10.2024