https://gr.dreamstime.com/photos-images/
Υπάρχουν λόγια που δεν ειπώθηκαν ποτέ και όμως τα κουβαλάς σαν νόμο. Υπάρχουν συμπεριφορές που επαναλαμβάνονται από γενιά σε γενιά, σαν να είναι γραμμένες σε ένα αόρατο βιβλίο που κανείς δεν τόλμησε να ανοίξει. Αυτοί είναι οι αόρατοι κανόνες της οικογένειας.
Δεν τους διάλεξες, δεν τους υπέγραψες, κι όμως σε καθόρισαν πολύ πριν καταλάβεις ότι υπάρχουν. Κάθε οικογένεια κουβαλά τους δικούς της κανόνες.
Κάποιοι υπαγορεύουν πώς εκφράζεται η αγάπη, άλλοι πώς τιμωρείται η «απειθαρχία», άλλοι πώς κρύβονται οι αδυναμίες. Κανείς δεν τους διδάσκει ρητά, μαθαίνονται μέσα από βλέμματα, χειρονομίες, σιωπές, επαναλαμβανόμενα μοτίβα που χαράσσονται στην παιδική μας μνήμη.
Και καθώς το παιδί μεγαλώνει, αυτοί οι κανόνες μετατρέπονται σε εσωτερικές φωνές που καθορίζουν σχέσεις, επιλογές, ακόμη και την αίσθηση ταυτότητας.
Οι αόρατοι κανόνες που γίνονται αλήθειες
Ο άνθρωπος γεννιέται μέσα σε ένα πλαίσιο που δεν διάλεξε. Από την πρώτη στιγμή, το παιδί καταλαβαίνει ποια συμπεριφορά είναι «ασφαλής» και ποια προκαλεί απόρριψη. Έτσι, σιγά σιγά, διαμορφώνεται ένα πλέγμα κανόνων που δεν αμφισβητούνται. Μπορεί ο κανόνας να λέει «δεν μιλάμε για τα προβλήματά μας», «δεν αντιμιλάμε στον πατέρα», «η οικογένεια έρχεται πάντα πριν από τον εαυτό σου».
Αυτοί οι κανόνες μπορεί να μοιάζουν με μικρές καθημερινές λεπτομέρειες, αλλά γίνονται οι αλυσίδες που κατευθύνουν τον ψυχισμό. Η ψυχολογία της οικογένειας, από τις θεωρίες συστημικής θεραπείας, επισημαίνει ότι οι οικογενειακοί κανόνες λειτουργούν σαν το «λειτουργικό Σύνταγμα» κάθε οικογένειας (American Psychological Association, n.d.). Δεν χρειάζεται να είναι γραπτοί λειτουργούν μέσα από τη συνέπεια της επανάληψης. Όσο περισσότερο εφαρμόζονται, τόσο περισσότερο γίνονται «αλήθεια».
Κι αυτή η «αλήθεια» ακολουθεί το παιδί και στην ενήλικη ζωή, χωρίς καν το ίδιο να το συνειδητοποιεί.
Όταν οι κανόνες γίνονται βαρίδια
Το πρόβλημα δεν είναι ότι οι κανόνες υπάρχουν, κάθε οικογένεια χρειάζεται ένα πλαίσιο. Το ζήτημα ξεκινά όταν οι κανόνες γίνονται άκαμπτοι και δεν αφήνουν χώρο στην ατομικότητα. Όταν η σιωπή γίνεται κανόνας, το παιδί μαθαίνει να θάβει τα συναισθήματά του. Όταν η υπακοή είναι μονόδρομος, ο ενήλικας μαθαίνει να φοβάται την ανεξαρτησία. Κι όταν η αγάπη συνδέεται με προϋποθέσεις, η αυτοεκτίμηση διαμορφώνεται πάνω στον φόβο της απόρριψης. Οι αόρατοι κανόνες συχνά μεταμφιέζονται σε «παραδόσεις» ή «αξίες».
Έτσι γίνονται ακόμη πιο δύσκολο να αμφισβητηθούν. Όμως η ψυχολογία δείχνει πως οι κανόνες αυτοί, όταν είναι άκαμπτοι, μπορούν να δημιουργήσουν πρότυπα συνεξάρτησης, άγχους και ενοχής (Psychology Today, 2022). Ο ενήλικας που μεγάλωσε με την πεποίθηση ότι πρέπει πάντα να φροντίζει τους άλλους, συχνά δυσκολεύεται να θέσει όρια στη δική του ζωή. Κι αυτό δεν είναι απλώς προσωπική δυσκολία είναι το αποτύπωμα ενός αόρατου οικογενειακού νόμου.
Το θάρρος να ξαναγράψεις το βιβλίο
Η επίγνωση είναι το πρώτο βήμα. Μπορεί να μην φταίμε για τους κανόνες που μας κληροδότησαν, αλλά έχουμε την ευθύνη να αποφασίσουμε ποιοι από αυτούς θα συνεχίσουν να μας καθορίζουν. Αυτό το θάρρος δεν σημαίνει απόρριψη της οικογένειας σημαίνει σεβασμό στον εαυτό. Η συστημική θεραπεία στηρίζεται στη διαδικασία αναγνώρισης αυτών των κρυφών κανόνων και της επαναδιαπραγμάτευσής τους (Verywell Mind, 2025). Όταν κάποιος καταφέρει να πει: «Αυτός ο κανόνας δεν με εξυπηρετεί πια», ανοίγει ο δρόμος για έναν διαφορετικό τρόπο ζωής.
Δεν είναι εύκολο, η εσωτερική αντίσταση είναι μεγάλη. Αλλά είναι εφικτό. Και ίσως αυτό να είναι η πιο ριζική πράξη αγάπης προς τον εαυτό και τις επόμενες γενιές: να τους κληροδοτήσεις όχι αλυσίδες, αλλά ελευθερία.
Συμπεράσματα
Οι αόρατοι κανόνες της οικογένειας δεν εξαφανίζονται επειδή κλείνουμε τα μάτια. Μένουν εκεί, γραμμένοι στις χειρονομίες μας, στις φωνές που υψώνουμε ή καταπίνουμε, στις αποφάσεις που παίρνουμε. Όμως μπορούμε να τους δούμε, να τους αναγνωρίσουμε και να αποφασίσουμε ποιοι θα συνεχίσουν να ορίζουν τη ζωή μας.
Και τότε, το βιβλίο που γράφτηκε χωρίς εμάς, μπορούμε να το ξαναγράψουμε με τη δική μας πένα.
Βιβλιογραφία
American Psychological Association. (n.d.). Family systems theory. https://dictionary.apa.org/family-systems-theory
Psychology Today. (2022, June 30). Family systems therapy. https://www.psychologytoday.com/us/therapy-types/family-systems-therapy
Verywell Mind. (2025, March 20). Bowenian family therapy: Definition and techniques. https://www.verywellmind.com/bowenian-family-therapy-definition-and-techniques-5214558
