Σε πόσο καιρό πιστεύετε ότι μια μηχανή θα κάνει τη δουλειά σας καλύτερα από εσάς; Η έννοια της αυτοματοποίησης στο παρελθόν αναφερόταν κυρίως σε μηχανές, οι οποίες δούλευαν στις επαναλαμβανόμενες παραγωγικές διαδικασίες μέσα σε ένα εργοστάσιο. Σήμερα όμως οι μηχανές είναι ικανές, μεταξύ άλλων, να προσγειώσουν ένα αεροπλάνο, να διαγνώσουν τον καρκίνο και να επενδύσουν στο χρηματιστήριο. Ο άνθρωπος μπαίνει σε μια νέα εποχή για την αυτοματοποίηση της παραγωγής, η οποία δεν έχει καμία σχέση με εμπειρίες που έχουμε μέχρι σήμερα.
Σύμφωνα με έρευνες που έχουν γίνει στις ΗΠΑ, τις επόμενες δύο δεκαετίες, η αυτοματοποίηση μπορεί να αντικαταστήσει τον άνθρωπο, σχεδόν στις μισές δουλειές που υπάρχουν σήμερα. Είναι πολύ πιθανόν όμως, κάποιος να σκεφτεί ότι η αυτοματοποίηση της παραγωγής σαν έννοια και σαν γεγονός υπάρχει εδώ και αρκετές δεκαετίες. Τί το διαφορετικό λοιπόν έχει η σημερινή αυτοματοποίηση από αυτή που ξέραμε πριν από 20 χρόνια;
Αυτοματοποίηση και καινοτομία στο παρελθόν
Τα πράγματα στο παρελθόν ήταν απλότερα αναφορικά με την καινοτομία και γενικότερα με την πρόοδο της τεχνολογίας και της χρήσης της. Ο άνθρωπος κατασκεύαζε εργαλεία τα όποια διευκόλυναν την ζωή και την παραγωγική διαδικασία. Αποτέλεσμα ήταν η παραγωγικότητα του ανθρώπου να μεγαλώσει. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το πλεόνασμα της παραγωγής, δημιούργησε νέα τεχνολογία, η οποία αύξησε ακόμα περισσότερο την παραγωγικότητα. Ο άνθρωπος λοιπόν, μπήκε σε ένα σπιράλ ανόδου μέσω της τεχνολογίας. Η συνεχής αύξηση της παραγωγής απαιτούσε τον ίδιο χρόνο απασχόλησης με το παρελθόν. Η διαδικασία αυτή, αντικατέστησε πολλές ανθρώπινες θέσεις εργασίες. Παράλληλα, δημιούργησε και πολλές νέες, οι οποίες ήταν καλύτερες, καθώς ήταν ευκολότερες, γρηγορότερες, πιο δημιουργικές και εξασφάλιζαν πολύ μεγαλύτερο εισόδημα.
Όλα αυτά έδωσαν το δικαίωμα στους ανθρώπους να αυξήσουν το επίπεδο της διαβίωσης τους. Ας θυμηθούμε πως οι άνθρωποι επιβίωναν στον Μεσαίωνα, δουλεύοντας από το πρωί μέχρι το βράδυ στους αγρούς. Αργότερα, η βιομηχανική επανάσταση μετέτρεψε τον τότε άνθρωπο-γεωργό σε έναν άνθρωπο-εργάτη στα εργοστάσια. Η αυτοματοποίηση πήρε τον άνθρωπο-εργάτη και τον έβαλε σε θέσεις εξυπηρέτησης άλλων ανθρώπων. Έτσι από εκεί που ο άνθρωπος ήταν αναγκασμένος να κάνει βαριά χειρωνακτική εργασία, με την αυτοματοποίηση βρέθηκε να δουλεύει κυρίως με το μυαλό του και να εξυπηρετεί άλλους ανθρώπους στον τομέα των υπηρεσιών.
Αυτοματοποίηση στην εποχή της πληροφορικής
Η συναρπαστική αυτή πορεία είχε σαν αποτέλεσμα, λίγα χρόνια πριν, ο άνθρωπος να φτάσει στην εποχή της πληροφορικής. Ξαφνικά, οι κανόνες άλλαξαν και οι δουλειές που έπαιρναν οι μηχανές αντικαθιστώντας τον άνθρωπο άρχισαν να γίνονται περισσότερες. Ο άνθρωπος βρέθηκε να απειλείται από τις μηχανές καθώς αυτές έπαιρναν με αυξανόμενο ρυθμό τις θέσεις εργασίας του. Παρά το γεγονός ότι η εποχή της πληροφορικής δημιούργησε ακόμα καλύτερες θέσεις εργασίας, το πρόβλημα βρισκόταν στο ότι οι νέες αυτές θέσεις εργασίας ήταν όλο και λιγότερες.
Χαρακτηριστικά το 1980 μια από τις μεγαλύτερες εταιρίες της εποχής, η General Motors, απασχολούσε 800.000 εργαζομένους, βγάζοντας 11 δις δολάρια τον χρόνο. Το 2012, η Google έβγαλε 14 δις δολάρια, απασχολώντας μόλις 58.000 εργαζομένους. Εδώ γεννιέται η απορία, τι σχέση έχει η Google σήμερα, με την General Motors το 1980; Η απάντηση είναι πολύ απλή. Η Google είναι το παράδειγμα της επιχείρησης που ανήκει στην εποχή της πληροφορικής, η οποία αντικατέστησε την General Motors που ανήκει στην εποχή της απλής βιομηχανικής αυτοματοποίησης. Η Google είναι το αποτέλεσμα της καινοτομίας, η οποία σε μεγάλο βαθμό ήταν εφικτή, λόγω της ύπαρξης της General Motors στο παρελθόν. Είναι ξεκάθαρο ότι στην σημερινή εποχή ένας επενδυτής θα προτιμήσει να δημιουργήσει μια αποτελεσματικότερη επιχείρηση της σύγχρονης εποχής, όπως είναι η Google, βγάζοντας 14 δις απασχολώντας μόλις 58.000 εργαζόμενους, παρά μια επιχείρηση σαν την General Motors, βγάζοντας μόλις 11 δις απασχολώντας 800.000 εργαζόμενους.
Το παραπάνω παράδειγμα δείχνει πως η νέα τεχνολογία κλείνει παλιές θέσεις εργασίας που ήταν περισσότερες, όμως πιο δύσκολες και ανταμείβονταν λιγότερο. Παράλληλα όμως, σήμερα δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας, οι οποίες είναι λιγότερες αλλά είναι πιο εύκολες και ανταμείβονται καλύτερα. Ας σκεφτούμε το παράδειγμα της αυτοκινητοβιομηχανίας στο παρελθόν. Το αμάξι που γνωρίζουμε σήμερα άλλαξε τον κόσμο που ζούμε για πάντα. Οι μεταφορές άλλωστε, θεωρούνται ο βασικός καταλυτής της σημερινής ανάπτυξης. Έρχεται όμως η εποχή, όπου τα αμάξια που ξέρουμε σήμερα θα αντικατασταθούν με ηλεκτρονικά αμάξια (TESLA, του Elon Musk) ή με αμάξια χωρίς οδηγό (UBER). Αυτές οι τεχνολογίες μπορεί να είναι υπέροχες και να βοηθήσουν τον άνθρωπο στην περαιτέρω ανάπτυξή του, ωστόσο οι θέσεις εργασίας αν και πολύ καλύτερα αμειβόμενες, είναι πολύ λιγότερες.
Internet, ο νέος ηλεκτρισμός
Αναμφισβήτητα η μεγαλύτερη εφεύρεση της εποχής μας, είναι το ίντερνετ. Οι αλλαγές που προκάλεσε ισοδυναμούν με τις αλλαγές που προκάλεσε η εφεύρεση του ηλεκτρισμού. Το ίντερνετ δημιούργησε εκατοντάδες νέες θέσεις εργασίας και νέους κλάδους. Παρά το γεγονός ότι οι νέοι κλάδοι είναι πολύ δυναμικοί και απασχολούν αρκετούς εργαζόμενους, οι θέσεις εργασίας δεν είναι αρκετές για τον ταχύτατα αυξανόμενο ανθρωπινό πληθυσμό. Ας μην ξεχνάμε ότι το ίντερνετ, κυριολεκτικά σκοτώνει, άλλους παραγωγικούς και υπηρεσιακούς κλάδους οι όποιοι όπως είδαμε και πριν, απασχολούσαν τεράστιο αριθμό ανθρώπων.
Κάποιοι πολύ πιθανόν να θυμάστε την εταιρία Blockbuster, η όποια το 2004 απασχολώντας 84.000 εργαζόμενους έβγαλε 6 δις δολάρια. Όμως, το γνωστό και αγαπημένο Netflix, το 2016 απασχολώντας μόλις 4.500 εργαζόμενους έβγαλε 9 δις δολάρια. Σκεφτείτε την τηλεόραση και το YouTube. Τί δαπάνη για παράδειγμα, έχει το ΣΚΑΙ για να βγάλει ένα πρόγραμμα σαν το Survivor; Πόσοι άνθρωποι δούλεψαν για να δημιουργηθεί το προϊόν αυτό και πόσοι άνθρωποι δουλεύουν σε ένα κανάλι ενός γνωστού YouTuber; Σκεφτείτε επίσης πόσο κοινό έχει το ΣΚΑΙ σαν τηλεοπτικό κανάλι και πόσο κοινό έχει ένας μεγάλος YouTuber;
Ο άνθρωπος στο μέλλον και το σταθερό εισόδημα
Παρά το γεγονός ότι η ανάλυση θα μπορούσε να συνεχίσει και να παρουσιαστούν διάφορες πτυχές του ζητήματος, είναι ήδη φανερό πως η νέα εποχή δημιουργεί πολλές προκλήσεις αναφορικά με την δυνατότητα απασχόλησης στο μέλλον. Τα προβλήματα που δημιουργεί μια τέτοια εξέλιξη, έχουν να κάνουν με την επιβίωση του ανθρώπου στο μέλλον. Η συζήτηση για την λύση αυτών των προκλήσεων έχει ξεκινήσει σε διάφορες χώρες (φυσικά όχι στην Ελλάδα).
Ας δούμε μερικές προτάσεις για να λυθούν αυτά τα ζητήματα. Αρχικά, οι μακρο-οικονομολόγοι προτείνουν τη λύση ενός σταθερού εισοδήματος για όλους τους ανθρώπους που δεν εργάζονται. Αν και καλή ιδέα, έχει ορισμένα σημεία στα οποία πάσχει και θα πρέπει να δοθούν αξιόπιστες λύσεις. Το σταθερό εισόδημα με την μορφή επιδόματος θα δημιουργήσει αντικίνητρα για την εργασία. Για παράδειγμα, ο άνθρωπος θα σκεφτεί ότι, είτε δουλέψει, είτε μείνει σπίτι του, θα έχει ένα εισόδημα. Αν ο άνθρωπος αυτός δεχτεί να ζήσει με 1000 ευρώ το μήνα μένοντας σπίτι του, αντί με 3000 ευρώ το μήνα δουλεύοντας, τότε η ανεργία θα αυξηθεί.
Αν αυξηθεί η ανεργία, το επίδομα αυτό θα πρέπει να καταβληθεί σε όλο και περισσότερους ανθρώπους. Το κράτος δεν θα έχει τα απαραίτητα χρήματα και άρα το σύστημα αυτό θα αποτύχει. Πάνω στο σκεπτικό αυτό, ο Bill Gates έχει προτείνει, ότι το κράτος θα πρέπει να φορολογήσει την ιδιοκτησία ρομπότ με τέτοιο τρόπο, ώστε τα έσοδα του κράτους να είναι αρκετά για να δίνει ένα σταθερό επίδομα σε όλους τους ανθρώπους. Μια αρκετά καλή ιδέα, ειδικά αν σκεφτούμε ότι τα ρομπότ θα παράγουν σε μεγαλύτερο βαθμό από τον άνθρωπο και άρα τα έσοδα που θα φέρνουν στις επιχειρήσεις θα είναι μεγαλύτερα και άρα θα φτάνουν για να καλύψουν τα επιδόματα των ανθρώπων.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινείτε και ο ιδρυτής του Facebook, Mark Zuckerberg. Σε αντίθεση με τον Bill Gates όμως, προτείνει την ιδέα οι μεγάλες επιχειρήσεις όπως η δική του, αντί φορολογίας, να καταβάλουν ένα σταθερό πόσο σε ένα ταμείο, με στόχο την χρηματοδότηση του προγράμματος για το σταθερό εισόδημα. Μια πολιτική την οποία βρίσκω ακόμα καλύτερη, καθώς με αυτόν τον τρόπο η κρατική παρέμβαση μέσω των φόρων θα μειωθεί και η κάθε εταιρία θα είναι υπεύθυνη από μόνη της να λειτουργήσει και να βρει τρόπους να παράξει ακόμα παραπάνω. Η έλλειψη φόρων θα δημιουργήσει κίνητρα για αύξηση της χρήσης των ρομπότ και κατά συνέπεια αύξηση της παραγωγής. Αυτό, με τη σειρά του, οδηγεί στην αύξηση του σταθερού εισοδήματος και των επενδύσεων των εταιριών, αφού εξαρτώνται άμεσα από το μέγεθος των κερδών της κάθε εταιρίας.
Αυτοβελτίωση και δια βίου μάθηση
Σε αυτό που συμφωνούν όλοι ανεξαιρέτως, είναι ότι οι άνθρωποι σήμερα, θα πρέπει να αποκτήσουν την ικανότητα να μαθαίνουν για όλη τους την ζωή, να έχουν την ικανότητα να προσαρμοστούν σε ταχυτάτους ρυθμούς εξέλιξης των συνθηκών εργασίας και να μένουν ανταγωνιστικοί κατά την διάρκεια της ζωής τους. Για να το πετύχουν αυτό, θα πρέπει από μικρή ηλικία να μαθαίνουν και να αποδέχονται τους κανόνες του παιχνιδιού και να προσπαθούν να γίνουν φίλοι της γνώσης και της εκπαίδευσης. Οι σταθερές δουλειές στο μέλλον δεν θα υπάρχουν και άρα οι εργαζόμενοι θα πρέπει σε κάθε νέα θέση, να εκπαιδεύονται ξανά για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στις νέες απαιτήσεις του ρόλου τους.
Σε λίγα χρόνια η στασιμότητα θα είναι ισάξια του θανάτου, καθώς θα αποτελεί τον λόγο που κάποιος δεν θα μπορεί να βρει εργασία. Αν λοιπόν δεν υπάρξουν δικλείδες ασφαλείας για τέτοιους ανθρώπους τότε θα οδηγηθούμε σε μια κοινωνία δυο ταχυτήτων με πολλαπλές κοινωνικές συνέπειες. Κύριος στόχος θα πρέπει να είναι η ευημερία όλων των ανθρώπων. Οι βάσεις που θα βάλουμε, σήμερα για το αύριο, θα πρέπει να οδηγούν όλους τους ανθρώπους σε ένα κοινό μέλλον. Σύμφωνα με τους επιστήμονες η αρχή θα γίνει μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο θα δώσει τις γνώσεις και την εργασιακή κουλτούρα πάνω στην οποία θα μπορέσει να χτιστεί ο άνθρωπος του μέλλοντος.
Τέλος, πολλές θέσεις εργασίας του μέλλοντος είναι άγνωστες. Η νέα εποχή μόλις ξεκίνησε και τα επόμενα 10 χρόνια θα δούμε κλάδους οι οποίοι σήμερα βρίσκονται στα πιο τρελά, επιστημονικής φαντασίας, όνειρα μας. Το μέλλον είναι συναρπαστικό και όλοι θα πρέπει να καταβάλουμε τον καλύτερο μας εαυτό για να μην βρεθούμε αποκλεισμένοι.
