«Το στομάχι μου δένεται κόμπος κάθε φορά που αγχώνομαι».
«Οι ώμοι μου με πιέζουν όταν κάνω κάτι πολύ δύσκολο».
«Αρρωσταίνω πιο εύκολα όταν περνάω μια πιεστική περίοδο».
Αυτές οι φράσεις δεν είναι σπάνιες. Αντίθετα, είναι κομμάτι της καθημερινότητας για πολλούς από εμάς. Το σώμα μας συχνά μιλάει, και μάλιστα ίσως πριν από εμάς τους ίδιους.
Εκεί που δεν βρίσκουμε λέξεις, εμφανίζεται ένα σωματικό σύμπτωμα. Ένας πόνος, μια αδυναμία, μία κούραση που δεν εξηγείται. Και τότε ίσως είναι μια κατάλληλη στιγμή να αναρωτηθούμε: μήπως κάτι πιο βαθύ προσπαθεί να βγει στην επιφάνεια;
Το σώμα και η ψυχή δεν χωρίζονται
Για χρόνια υπήρχε έντονα η άποψη ότι το σώμα και η ψυχή είναι δύο διαφορετικοί κόσμοι. Η ιατρική φρόντιζε το πρώτο και η ψυχολογία το δεύτερο. Όμως, ήδη από την δεκαετία του ’70, ο ψυχίατρος George Engel μίλησε για το βιοψυχοκοινωνικό μοντέλο: δεν μπορούμε να κατανοήσουμε την υγεία μας χωρίς να λάβουμε υπόψη τη βιολογία, την ψυχολογία και το κοινωνικό μας περιβάλλον ταυτόχρονα. Τα «ψυχοσωματικά συμπτώματα», μπορούμε δηλαδή να τα δούμε ως σωματικά σημάδια-μηνύματα που έχουν στενή σχέση με την ψυχική μας κατάσταση. Είναι πραγματικά σήματα που το σώμα εκπέμπει για να εστιάσουμε την προσοχή μας
Το σώμα ως φορέας μνήμης
Ο ψυχίατρος Bessel can der Kolk (2014) με την έρευνα του για το τραύμα έδειξε ότι το σώμα «κρατάει το σκορ». Πιο συγκεκριμένα, όταν το γνωστικό μας πεδίο δεν μπορεί να επεξεργαστεί δύσκολες ή περίπλοκες εμπειρίες, το σώμα μας γίνεται ο τόπος κατοικίας τους. Αυτό δεν είναι απλώς μεταφορά, αλλά ένα βιολογικό και νευρολογικό φαινόμενο: οι τραυματικές εμπειρίες επηρεάζουν τον εγκέφαλο, το νευρικό σύστημα και την αίσθηση του εαυτού. Μάλιστα, μπορεί το αυτόνομο νευρικό σύστημα, το κομμάτι του νευρικού μας συστήματος που λειτουργεί χωρίς τη θέληση μας και ρυθμίζει την αναπνοή, τον καρδιακό ρυθμό και την αντίδραση στο στρες, να έχει αυξημένη διέγερση ακόμη και όταν δεν υπάρχει εξωτερικός κίνδυνος (Schauer & Elbert, 2010).
Ταυτόχρονα, ο Lumley και οι συνεργάτες του (2011) εξέτασαν μια δεκαετία διαφόρων ερευνών που έδειξε ότι:
- Τα βιολογικά αίτια από μόνα τους δεν μπορούν να εξηγήσουν τον χρόνιο πόνο.
- Όταν το συναίσθημα δεν εκφράζεται, το σώμα το «μεταφράζει» σε πόνο.
- Οι σχέσεις και το κοινωνικό περιβάλλον επηρεάζουν το πώς βιώνουμε τον πόνο.
Η επιστήμη επιβεβαιώνει, λοιπόν, κάτι που η θεραπευτική πράξη είχε ήδη ξεκινήσει φέρνει στην επιφάνεια.
Η γέννηση της σωματικής ψυχοθεραπείας
Η σωματική ψυχοθεραπεία ξεκίνησε σχεδόν τυχαία μέσα από τα ίδια τα αδιέξοδα της ψυχανάλυσης. Στη δεκαετία του 1920, ο μαθητής του Freud, Wilhem Reich, παρατήρησε κάτι που οι περισσότεροι τότε αγνοούσαν: οι ασθενείς του δεν «μπλόκαραν» μόνο με τις λέξεις, αλλά και με το σώμα τους. Μιλούσαν, αλλά το σώμα τους έμενε άκαμπτο, η αναπνοή τους κοφτή και οι ώμοι τους σφιγμένοι. Ο ίδιος, ονόμασε αυτήν την κατάσταση ως «σώμα-θωράκισμα» (character armour), μία μορφή σωματικής άμυνας που προστάτευε τον ψυχισμό αλλά ταυτόχρονα παγίδευε την ζωντάνια (Reich, 1949).
Τη σκυτάλη πήρε ο μαθητής του, Alexander Lowen, ο οποίος τη δεκαετία του 1950 ανέπτυξε τη βιοενεργετική ανάλυση. Εκεί, το σώμα λειτουργεί ως «χάρτης» της ψυχής: η στάση, οι κινήσεις και η αναπνοή φανερώνουν κομμάτια της εσωτερικής ιστορίας. Ο Lowen (1975) έλεγε πως το «σώμα δεν λέει ψέματα».
Αυτή ήταν η απαρχή μιας νέας θεώρησης στην ψυχοθεραπεία: ότι το σώμα δεν είναι απλώς «συμπτώματα» αλλά ένας ενεργός φορέας της προσωπικής μας ιστορίας.
Ο υπαρξιακός ψυχίατρος Thomas Fuchs (2005) μιλά για το σώμα όχι ως αντικείμενο, αλλά ως τρόπο ύπαρξης. Τονίζει ότι το σώμα δεν αποτελεί απλώς κάτι που έχουμε, αλλά κάτι που είμαστε: είναι ο τρόπος με τον οποίο βιώνουμε τον κόσμο, σχετιζόμαστε και υπάρχουμε. Μέσα από το σώμα οι χαρές μας, οι φόβοι μας, και οι προσδοκίες μας φθάνουν στην επιφάνεια και παίρνουν φωνή και μορφή. Κάθε στάση, κάθε κίνηση, ακόμη και η σιωπή του κουβαλούν νόημα. Το σώμα μας, λοιπόν, αποτελεί το σημείο συνάντησης του “εσωτερικού” μας με του “εξωτερικού” μας.
Ένα σώμα που περιμένει να το ακούσουμε
Σήμερα, λοιπόν, αρχίζουμε να συνειδητοποιούμε ότι το σώμα δεν είναι ποτέ ουδέτερο. Κρατά μέσα του μνήμες, εντάσεις αλλά και τη δική του σοφία. Κάθε σύσπαση, κάθε κόμπος, κάθε ξαφνική κούραση είναι ένας ψίθυρος που μας καλεί να τον ακούσουμε. Και ίσως η πραγματική πρόκληση δεν είναι να το κάνουμε να σωπάσει, αλλά να μάθουμε να καταλαβαίνουμε τι πραγματικά θέλει να μας πει.
Πηγές
Engel, G. L. (1977). The need for a new medical model: A challenge for biomedicine. Science, 196(4286), 129–136.
Fuchs, T. (2005). Implicit and Explicit Body, Body Awareness and Body Ownership. Phenomenology and the Cognitive Sciences, 4(3), 303–321.
Lowen, A. (1975). Bioenergetics. New York: Coward, McCann & Geoghegan.
Reich, W. (1949). Character Analysis (3rd ed.). New York: Orgone Institute Press.
Schauer, M., & Elbert, T. (2010). Dissociation following traumatic stress: Etiology and treatment. Journal of Psychology, 218(2), 109–127.
van der Kolk, B. A. (2014). The body keeps the score: Brain, mind, and body in the healing of trauma. Viking.
