pixabay
Το άγχος είναι ίσως το πιο διαδεδομένο ψυχολογικό φαινόμενο της σύγχρονης εποχής. Αν και όλοι το βιώνουμε σε κάποια μορφή, σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να εξελιχθεί σε χρόνιο πρόβλημα που επηρεάζει σοβαρά τη ζωή μας. Στην ψυχολογία υγείας, το άγχος δεν θεωρείται μόνο συναισθηματική κατάσταση, αλλά και παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση ή επιδείνωση σωματικών ασθενειών. Όταν το ψυχολογικό φορτίο υπερβαίνει την αντοχή μας, το σώμα αρχίζει να «μιλάει», εκφράζοντας μέσω συμπτωμάτων αυτό που δεν μπορεί να διαχειριστεί η ψυχή.
Αιτίες και βιολογικοί μηχανισμοί
Η φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού στο στρες εξυπηρετεί την επιβίωση – είναι ο γνωστός μηχανισμός «μάχη ή φυγή». Όταν, όμως, το άγχος γίνεται χρόνιο, οι ίδιες διαδικασίες που μας προστατεύουν αρχίζουν να μας βλάπτουν.
-
Ορμονικές αντιδράσεις
-
Ο άξονας υποθαλάμου–υπόφυσης–επινεφριδίων (HPA axis) ενεργοποιείται, προκαλώντας υπερέκκριση κορτιζόλης.
Advertising
-
Η παρατεταμένη αυξημένη κορτιζόλη οδηγεί σε υπέρταση, κοιλιακή παχυσαρκία, μειωμένη ανοσοποιητική λειτουργία και αυξημένο κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων.
-
-
Αυτόνομο νευρικό σύστημα
-
Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα παραμένει σε συνεχή διέγερση.
-
Η αδρεναλίνη και η νοραδρεναλίνη αυξάνουν τον καρδιακό ρυθμό και την αρτηριακή πίεση.
Advertising
-
Αυτό εξηγεί γιατί οι άνθρωποι με χρόνιο άγχος νιώθουν διαρκώς «στην τσίτα» και παρουσιάζουν σωματικά προβλήματα.
-
-
Άξονας εγκεφάλου–εντέρου (Gut-brain axis)
-
Το άγχος διαταράσσει την ισορροπία του μικροβιώματος του εντέρου.
-
Το φαινόμενο αυτό συνδέεται με το σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου και άλλες γαστρεντερικές διαταραχές.
Advertising
-
Συχνά σωματικά συμπτώματα άγχους
Η εκδήλωση του άγχους στο σώμα είναι ποικιλόμορφη. Ορισμένα από τα πιο συνηθισμένα συμπτώματα περιλαμβάνουν:
-
Καρδιολογικά: ταχυκαρδίες, πόνος στο στήθος, αρρυθμίες που συχνά μιμούνται καρδιακά επεισόδια.
-
Αναπνευστικά: αίσθηση δύσπνοιας, υπεραερισμός, κρίσεις πανικού με έντονη αίσθηση ασφυξίας.
-
Γαστρεντερικά: καούρες, ναυτία, διάρροια, πόνος στο στομάχι, δυσπεψία.
Advertising
-
Μυοσκελετικά: πονοκέφαλοι τάσης, αυχενικό σύνδρομο, πόνοι στη μέση λόγω μυϊκής σύσπασης.
-
Δερματολογικά: εξανθήματα, τριχόπτωση, επιδείνωση ψωρίασης και ακμής.
-
Ανοσολογικά: συχνότερες λοιμώξεις, καθυστέρηση στην ανάρρωση.
Αξίζει να τονιστεί ότι πολλοί άνθρωποι περιπλανώνται σε διάφορες ιατρικές ειδικότητες χωρίς να βρίσκουν οργανική αιτία, γεγονός που τους προκαλεί ακόμη περισσότερο άγχος.
Ψυχοσωματικές διαταραχές
Το άγχος δεν περιορίζεται σε μεμονωμένα συμπτώματα, αλλά μπορεί να συμβάλλει στην ανάπτυξη ή επιδείνωση χρόνιων ασθενειών. Μερικές από τις συχνότερες ψυχοσωματικές καταστάσεις είναι:
-
Σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (IBS).
-
Υπέρταση και καρδιαγγειακές παθήσεις.
-
Άσθμα και αλλεργίες.
Advertising
-
Έλκη στομάχου.
-
Χρόνιες ημικρανίες και πονοκέφαλοι τάσης.
Η διάγνωση «ψυχοσωματική διαταραχή» δεν σημαίνει ότι το πρόβλημα είναι «φανταστικό». Αντίθετα, είναι απόλυτα πραγματικό, με οργανικές συνέπειες, αλλά έχει ψυχολογική ρίζα ή εκλυτικό παράγοντα.
Θεραπευτικές προσεγγίσεις
Η αποτελεσματική αντιμετώπιση απαιτεί διεπιστημονική προσέγγιση που να λαμβάνει υπόψη τόσο την ψυχική όσο και τη σωματική διάσταση.
-
Ψυχοθεραπεία
-
Η Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) θεωρείται η πιο αποτελεσματική. Βοηθά τους ασθενείς να εντοπίζουν τις αρνητικές σκέψεις που τροφοδοτούν το άγχος και να τις αντικαθιστούν με πιο ρεαλιστικές.
-
Οι θεραπείες χαλάρωσης και mindfulness (ενσυνειδητότητα) διδάσκουν στον άνθρωπο να εστιάζει στο παρόν, μειώνοντας την υπερδιέγερση του οργανισμού.
-
Η ψυχοδυναμική θεραπεία εξετάζει πώς πρώιμες εμπειρίες και ασυνείδητες συγκρούσεις συνεισφέρουν στο χρόνιο άγχος.
Advertising
-
-
Φαρμακοθεραπεία
-
Σε έντονες περιπτώσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν αγχολυτικά ή αντικαταθλιπτικά (SSRIs, βενζοδιαζεπίνες).
-
Η χρήση τους πρέπει να γίνεται με ιατρική παρακολούθηση, καθώς υπάρχει κίνδυνος εθισμού σε ορισμένα φάρμακα.
-
-
Σωματικές πρακτικές και τρόπος ζωής
Advertising
-
Τακτική σωματική άσκηση, η οποία μειώνει την κορτιζόλη και ενισχύει την παραγωγή ενδορφινών.
-
Σωστή διατροφή, πλούσια σε βιταμίνες και ωμέγα-3 λιπαρά που βελτιώνουν τη λειτουργία του εγκεφάλου.
-
Ποιότητα ύπνου, καθώς ο ανεπαρκής ύπνος αυξάνει το στρες.
-
Κοινωνική υποστήριξη, η οποία δρα ως προστατευτικός παράγοντας απέναντι στην ψυχολογική και σωματική καταπόνηση.
Advertising
-
Συμπεράσματα
Το άγχος είναι μια «σιωπηλή δύναμη» που αν δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές σωματικές και ψυχικές επιπτώσεις. Το σώμα δεν ψεύδεται: όταν τα ψυχικά αποθέματα εξαντλούνται, εκδηλώνει τα μηνύματά του μέσα από πόνο, δυσλειτουργίες και κόπωση. Η αναγνώριση αυτής της σύνδεσης αποτελεί το πρώτο βήμα για ουσιαστική θεραπεία.
Η επιστημονική έρευνα δείχνει ότι οι καλύτερες προσεγγίσεις είναι οι ολιστικές, που συνδυάζουν ψυχοθεραπεία, ιατρική φροντίδα και αλλαγές στον τρόπο ζωής. Η φροντίδα του εαυτού, η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση είναι τα «κλειδιά» ώστε το σώμα να πάψει να φωνάζει εκεί που η ψυχή σωπαίνει.
📚 Βιβλιογραφία
-
Sapolsky, R. M. (2004). Why Zebras Don’t Get Ulcers. Henry Holt.
-
American Psychological Association. (2020). Stress Effects on the Body.
Advertising
-
Chrousos, G. P. (2009). “Stress and disorders of the stress system.” Nature Reviews Endocrinology, 5(7), 374–381.
-
Mayer, E. A. (2011). “Gut feelings: the emerging biology of gut–brain communication.” Nature Reviews Neuroscience, 12(8), 453–466.
-
Schneiderman, N., Ironson, G., & Siegel, S. D. (2005). “Stress and health: Psychological, behavioral, and biological determinants.” Annual Review of Clinical Psychology, 1, 607–628.
