Zdzislaw Beksinski: Πίστη και Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος

Zdzislaw Beksinski

Ο Zdzislaw Beksinski, ζωγράφος, γλύπτης και φωτογράφος, γεννήθηκε το 1929 στο Σάνοκ στην Πολωνία, μια μικρή πόλη στην οποία υπήρχαν πολλοί μετανάστες από γειτονικές χώρες πριν καταστραφεί από τους ναζί. Έπειτα στα περίχωρα της πόλης είχε χτιστεί ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Ο ίδιος έζησε το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο από πολύ μικρή ηλικία. Αυτό, προφανώς δείχνουν και τα έργα του που χαρακτηρίζονται από τον δυστοπικό σουρεαλισμό. Ως επί το πλείστον, δείχνουν σταυρούς, ανάπηρους, ακέφαλα πρόσωπα και μια εκτεταμένη αποσύνθεση. Εικόνες που ξεκάθαρα ανήκουν στο μεταπολεμικό σύμπαν, αν και ο ίδιος ισχυρίζεται πως δεν θέλει να ερμηνεύονται με την ιστορία και την βιογραφία του στο μυαλό. Το να εξηγήσει κανείς τα έργα του Zdzislaw Beksinski δεν είναι εύκολο, ειδικά επειδή ο ίδιος αρνούνταν να περιγράψει και να δώσει ερμηνεία σε αυτά. Ακόμα, δεν έδινε τίτλους στα έργα του. Ο ίδιος δήλωσε, σε μια συνέντευξή του το 1992, πως “βλέπω επήρεια της μουσικής στους πίνακές μου”. Επιπλέον, προσθέτει πως του αρέσει να ζωγραφίζει ακούγοντας μουσική διότι του προκαλεί συναισθήματα. Ποια είναι όμως αυτά τα συναισθήματα και από που προέρχονται; Κανείς, δυστυχώς ή ευτυχώς, δεν θα μπορέσει να απαντήσει σε αυτήν την ερώτηση. 

Το να αναλύουμε τα έργα του Zdzislaw Beksinski ο οποίος δεν ήθελε να αναλυθούν, και ούτε τον ένοιαζε να έχουν κάποιο νόημα, είναι ενδιαφέρον αλλά ταυτόχρονα μοιάζει σαν να διαπράττεις έγκλημα. Η επιμονή του να μην αναλύει ή να μην δίνει κανένα νόημα στο έργο του είναι σίγουρα ενδιαφέρουσα, αλλά πρέπει η τέχνη να έχει σύμβολα έτοιμα προς ανάλυση; Πρέπει η τέχνη να έχει νόημα για να την απολαμβάνουμε; Αυτά είναι ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν μεμονωμένα και όχι προς το παρόν. Προς το παρόν, θα επικεντρωθούμε σε αυτό που δεν ήθελε ο καλλιτέχνης. Διότι, τα έργα του αντιφάσκουν με τα λεγόμενά του: τα έργα του έχουν πολλά σύμβολα με μεγάλη λεπτομέρεια. Και αυτό από μόνο του μας ζητά να το αναγνωρίσουμε. 

Πρώτος πίνακας χωρίς τίτλο 

Advertisements

Ο πρώτος πίνακας του Zdzislaw Beksinski, δείχνει έναν μεγάλο σταυρό ο οποίος στέκεται πάνω σε έναν βράχο. Ο σταυρός αντιπροσωπεύει κυρίως την σταύρωση του Χριστού. Παρόλα αυτά στον πίνακα βλέπουμε ότι: “Ο σταυρωμένος έχει αποσυντεθεί, τα μόνα που απομένουν είναι τα οστά χωρίς σάρκα, λευκασμένα από τον χρόνο που λάμπουν στο σκοτάδι. Ο Θεός έχει αποσυντεθεί, η ανάσταση είναι εκτός συζήτησης και, κατά συνέπεια, η δευτέρα παρουσία (επομένως η τελευταία κρίση και η αιωνιότητα)” (Reznikova V. K. et. al,  2015).  Ο Θεός έχει πεθάνει, ο κόσμος έχει τελειώσει. Δεν υπάρχει ελπίδα. Τα χρώματα του πίνακα (σκούρο-μπλε, μαύρο) ενισχύουν αυτήν την αίσθηση. Ο Χριστός σταυρώθηκε για εμάς και εμείς τον απογοητεύσαμε (με τις βιαιότητες που πήραν μέρος στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο).

Οι Reznikova V.K. et. al στο άρθρο τους  το 2015: “Three paintings by Zdzislaw Beksinski: making art possible After Auschwitz“, ερμήνευσαν το σχήμα του σταυρού ως εξής: “Το τέλος του κόσμου έχει έρθει, το οποίο υποδηλώνεται επίσης από το σχήμα Τ του σταυρού. Στο εβραϊκό αλφάβητο, το taw είναι το τελευταίο γράμμα, που συνδέεται επίσης με το Τέλος του Κόσμου.” Γύρω, όμως, δεν υπάρχουν άνθρωποι, ο σταυρός είναι τεράστιος σε σχέση με με όλα τα άλλα γύρω του, κι έτσι φτάνουμε στην ερώτηση: “Ποιος σταύρωσε τον Χριστό αν οι άνθρωποι είναι μικρότεροι από το πόδι του; Ποιος το έκανε; Ποια ήταν η δύναμη που ξεπέρασε τα θεία;” (Reznikova V. K. et. al,  2015).

Η μόνη απάντηση που μπορεί να δοθεί είναι η εξής: “αυτό” που έκανε αυτήν την βιαιότητα στον Χριστό, έχει μεγαλύτερη δύναμη από Εκείνον. “Η ανακάλυψη της δύναμης ανώτερης από τα θεία είναι καταστροφική από μόνη της.” Ο άνθρωπος αδύναμος και απροστάτευτος ενάντια στην φύση, είναι μόνος του στον κόσμο, αντικρινός με τις δυνάμεις που όχι μόνο ξεπερνούν τον άνθρωπο αλλά και τα θεία. Και το χειρότερο είναι το άγνωστο. Το γεγονός ότι, σε αυτόν τον πίνακα, δεν ξέρουμε, ούτε ξέρουμε πως να μάθουμε ποια είναι αυτήν η δύναμη, από που προέρχεται και τι μπορεί να θέλει. Απογοητεύσαμε τον Θεό και ο Θεός απογοήτευσε εμάς. 

Δεύτερος πίνακας χωρίς τίτλο

Αυτός ο πίνακας του Zdzislaw Beksinski αναπαριστά δύο κάρα γεμάτα από ανθρώπους χωρίς πρόσωπα στριμωγμένοι μέσα σε αυτό. Το κάρο γεμάτο απρόσωπα άτομα μπορεί να σημαίνει πολλά πράγματα. Αρχικά, θα μπορούσε να δείχνει την σκλαβιά, την εξορία και την απέλαση (αντίλαλοι από το παρελθόν: ολοκαύτωμα, εξαναγκασμένες μεταναστεύσεις). Επιπλέον, αν το γενικεύσουμε, θα μπορούσε να σημαίνει την ανθρωπότητα ως σύνολο, την οποία κουβαλάνε δυνάμεις πέρα από τον έλεγχο των ανθρώπων.

Η εσταυρωμένη φιγούρα πάνω στο βαγόνι, για άλλη μια φορά παραπέμπει στον Χριστό. Η θρησκεία, αντί για απελευθερωτική και λυτρωτική, εδώ φαίνεται σαν να είναι η αρχή όλων των βασάνων. Αντί να είναι ένας φάρος ελπίδας, είναι καρφωμένη πάνω στην μηχανή των βασάνων. Ο Χριστός, συνήθως συνδεδεμένος με την σωτηρία, εδώ είναι δεμένος στο ίδιο το όργανο της καταπίεσης. Σαν οι σκοτεινές δυνάμεις οι οποίες μεταφέρουν το βαγόνι είναι εκείνες που μεταφέρουν κι Εκείνον; Όπως και στον πρώτο πίνακα εδώ συναντάμε και πάλι την έννοια μιας σκοτεινής μεγαλύτερης δύναμης ακόμη και από τα Θεία, η οποία έχει αποδυναμώσει τον ίδιο τον σωτήρα των πιστών. Για άλλη μια φορά όλες οι ελπίδες για ελευθερία και σωτηρία έχουν χαθεί.

Η κουκουλοφόρος φιγούρα συμβολίζει τον θάνατο ή και την αναπόφευκτη μοίρα. Κανείς τους μέσα σε αυτά τα βαγόνια δεν μπορεί να σωθεί. Κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει από την μοίρα που τους περιμένει, είτε είναι ο θάνατος είτε περισσότερα βάσανα.

Το δεύτερο βαγόνι μπορεί να αναπαριστά την επανάληψη της ιστορίας: Τα βάσανα είναι σαν μια αλυσίδα η οποία εκτείνεται από γενιά σε γενιά οι οποίες παρασύρθηκαν τελικά στην λήθη.  Τα πουλιά είναι σαν να δείχνουν τον δρόμο. Είναι μήπως οι ψυχές των ανθρώπων που έχουν ήδη χαθεί ή μήπως ο θάνατος αυτοπροσώπως που ήρθε να κουβαλήσει αυτούς τους ανθρώπους σε ένα αναπόφευκτο, άγνωστο τέλος;