Όλοι θυμόμαστε την τελετή των 89ων βραβείων της Ακαδημίας (κοινώς τα Όσκαρ του 2017), κυρίως για τη θρυλική πια γκάφα με την ανακοίνωση της καλύτερης ταινίας. Ήταν εκείνη η στιγμή που το Moonlight απέσπασε τη νίκη μέσα από τα χέρια του, επίσης πολυαγαπημένου, La La Land. Μια ανατροπή που προκάλεσε έκπληξη, αλλά αποδείχθηκε καθοριστική και, όπως φανέρωσε ο χρόνος, απόλυτα δίκαιη. Σχεδόν μια δεκαετία μετά, επιστρέφουμε στο αριστούργημα του Barry Jenkins για να ξαναδούμε πώς μια ταινία που γεννήθηκε μέσα από το ανεξάρτητο αμερικανικό σινεμά κατάφερε να αλλάξει τα δεδομένα και να θριαμβεύσει στα Όσκαρ.
Η ιστορία που αφηγείται το Moonlight
Στο “Moonlight” παρακολουθούμε τη ζωή του Chiron να ξεδιπλώνεται μέσα από τρεις καθοριστικές περιόδους: την παιδική του ηλικία, την εφηβεία και την πρώιμη ενήλικη ζωή. Ως παιδί, ο Chiron (Alex Hibbert) μεγαλώνει με τη μητέρα του, την Paula (Naomie Harris), μια γυναίκα εξαρτημένη από το κρακ, σε μια φτωχογειτονιά του Μαϊάμι στα ’80s. Κλειστός και ντροπαλός, τόσο λόγω του μικρού του αναστήματος όσο και του τεράστιου συναισθηματικού κενού μέσα του, δυσκολεύεται να βρει τη θέση του στον κόσμο. Και καθώς η μητέρα του ενδιαφέρεται περισσότερο για τη δόση της παρά για το παιδί της, ο Chiron καταλήγει ουσιαστικά μόνος απέναντι σε όλους.
Ως αποτέλεσμα αυτής της εγκατάλειψης, γίνεται συχνά στόχος εκφοβισμού. Οι συμμαθητές του τον πληγώνουν συνεχώς με βρισιές που δεν κατανοεί πλήρως, αλλά διαισθάνεται το μίσος που κρύβουν. Πέρα από τον συνομήλικό κουβανικής καταγωγής φίλο του, Kevin (Jaden Piner), η μόνη στοργή και κατανόηση που γνωρίζει προέρχεται από τον Juan (Mahershala Ali), έναν τοπικό έμπορο ναρκωτικών που διακρίνει την ευαλωτότητά του, και τη σύντροφό του, Teresa (Janelle Monáe). Το σπίτι τους γίνεται για τον Chiron ένα καταφύγιο, μακριά από τους τραμπούκους και τη σκληρότητα της μητέρας του.
Με αυτό το δύσκολο ξεκίνημα ως θεμέλιο της ζωής του, ο Chiron φαίνεται να βαδίζει σε ένα προδιαγεγραμμένο μονοπάτι, ένα μέλλον γεμάτο παγίδες και συγκρούσεις που οξύνονται όσο μεγαλώνει. Εκτός αν βρει τη δύναμη να ακολουθήσει τη συμβουλή του Juan, να πάρει δηλαδή, επιτέλους, τις δικές του αποφάσεις.
Ο φορμαλισμός μαζί με τον ρεαλισμό
Η ιδιοφυΐα του Jenkins γίνεται φανερή μέσα από τον τρόπο που χειρίζεται αδιάκοπα τη φόρμα και το ύφος, δημιουργώντας ποίηση πάνω στο φιλμ. Στις ονειρικές σκηνές με τον Juan και τον Kevin, η κινητικότητα της κάμερας και το γρήγορο μοντάζ, με τα συχνά κοψίματα, μεταδίδουν υποσυνείδητα το αίσθημα ασφάλειας και οικειότητας που νιώθει ο Chiron. Ο φορμαλισμός κυριαρχεί σε κάθε στιγμή τρυφερότητας, κάνοντάς μας να αισθανόμαστε παρόντες, να βιώνουμε συναισθηματικά την κατάσταση μαζί με τους ήρωες. Τα κοντινά στα πρόσωπα και στα αγγίγματα, σε συνδυασμό με τις ταχείες εναλλαγές πλάνων, εντείνουν αυτή την αίσθηση συμμετοχής.
Αντίθετα, ο ρεαλισμός επιστρέφει στις σκηνές όπου η μητέρα επιτίθεται ή εκδηλώνει οποιαδήποτε μορφή βίας προς τον Chiron. Εκεί, η κάμερα παραμένει πιο σταθερή, προσδίδοντας ένα «fly on the wall» αίσθημα και μεγαλύτερη αντικειμενικότητα, τοποθετώντας τον θεατή σε απόσταση από το γεγονός. Με αυτόν τον τρόπο, ο Jenkins αποφεύγει τον κίνδυνο εκμετάλλευσης τέτοιων ευαίσθητων στιγμών, διατηρώντας ταυτόχρονα τη συναισθηματική τους βαρύτητα.
Η γενικότερη κοινότητα στο Moonlight
Ένα ακόμη στοιχείο που καθιστά το “Moonlight” μοναδικό είναι η σχεδόν παντελής απουσία λευκών προσώπων καθ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας. Η επιλογή αυτή δεν είναι τυχαία. O Jenkins δεν επιθυμεί να εστιάσει άμεσα στις φυλετικές διακρίσεις ή στις κοινωνικές δυναμικές μεταξύ λευκών και μαύρων, μια θεματική που θα ήταν αναπόφευκτη αν υπήρχαν λευκοί χαρακτήρες. Αντίθετα, επιλέγει να στραφεί προς τα έσω, αποτυπώνοντας τον τρόπο με τον οποίο ο συστημικός ρατσισμός έχει ήδη διαβρώσει και κατακερματίσει τον κοινωνικό ιστό της μαύρης κοινότητας.
Μέσα από τη ζωή του Chiron βλέπουμε μια κοινωνία που προσπαθεί να επιβιώσει εγκλωβισμένη στον φαύλο κύκλο της βίας, της φτώχειας και της εξάρτησης, όλα απόρροια ενός συστήματος που την έχει εγκαταλείψει. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σκηνή, όπου ο Juan έρχεται αντιμέτωπος με τη μητέρα του Chiron, προσπαθώντας να την πείσει να σταματήσει τα ναρκωτικά. Εκείνη του απαντά με σκληρή ειλικρίνεια ότι δεν μπορεί να της κάνει μάθημα ηθικής, τη στιγμή που ο ίδιος είναι ο άνθρωπος που της τα πουλά.
Η σκηνή αυτή αποτυπώνει με ακρίβεια το τραγικό αδιέξοδο της κοινότητας. Κανείς δεν είναι πραγματικά αθώος, γιατί όλοι είναι προϊόντα και θύματα του ίδιου συστήματος. Ίσως, τελικά, αυτός να είναι και ο βασικός λόγος που ο Juan αισθάνεται την ανάγκη να προστατέψει τον Chiron.
Σεξουαλικότητα και αρρενωπότητα
Κάτι που γίνεται σαφές από πολύ νωρίς στην ταινία είναι η απουσία του πατέρα, και, μέχρι την εμφάνιση του Juan στη ζωή του Chiron, η γενικότερη έλλειψη μιας πατρικής φιγούρας και προτύπου αρρενωπότητας. Επομένως, η δυσκολία του παιδιού να κατανοήσει πώς να υπάρξει μέσα στην κοινωνία ως άνδρας είναι κάτι παραπάνω από αναμενόμενη. Αυτή η ανασφάλεια εκδηλώνεται μέσα από τη ντροπαλότητά του, ενώ το αίσθημα κατωτερότητας που τον διακατέχει εντείνεται από το γεγονός ότι δεν μπορεί να ταυτιστεί με τους συνομηλίκους του. Εκείνοι, ανίκανοι να αποδεχτούν τη διαφορετικότητά του, τον απορρίπτουν και του ασκούν βίαιο εκφοβισμό σε καθημερινή σχεδόν βάση.
Το κενό που άφησε στη ζωή του Chiron η απουσία του πατέρα του, έρχεται να καλύψει (όσο αυτό είναι δυνατό) ο Juan. Σπάζοντας τα κινηματογραφικά στερεότυπα για τους μαύρους εγκληματίες, ο Juan, με απολύτως ανιδιοτελείς προθέσεις, αναλαμβάνει μαζί με την Teresa να του προσφέρουν ό,τι η μητέρα του αδυνατεί: ένα υποστηρικτικό και υγιές περιβάλλον.
Ο Juan γίνεται για τον Chiron μια πατρική φιγούρα με γνήσια τρυφερότητα και ενσυναίσθηση. Με απλότητα και κατανόηση, προσπαθεί να του δείξει πως δεν υπάρχει κανένας λόγος να κρύβει την πραγματική του ταυτότητα, πιθανώς επειδή αναγνωρίζει μέσα του κομμάτια του δικού του εαυτού.
Μια από τις πιο χαρακτηριστικές σκηνές που αποτυπώνουν το βάθος αυτής της σχέσης είναι εκείνη όπου ο Juan καλείται να εξηγήσει στον Chiron τη σημασία της λέξης “f@ggot” (“π@ύστης”), με την οποία τον προσβάλλουν οι συμμαθητές του. Με αξιοθαύμαστη ευαισθησία, ο Juan αποδομεί πλήρως τη βαρύτητα της προσβολής, αφαιρώντας της τη δύναμη που αντλεί από το μίσος. Παράλληλα, καταφέρνει να καθησυχάσει τον Chiron, κάνοντάς τον να νιώσει ότι δεν φέρει καμία ευθύνη για τον τρόπο που οι άλλοι τον αντιμετωπίζουν.
Εξίσου συγκινητική και ζεστή είναι η σκηνή όπου ο Juan διδάσκει στον Chiron πώς να επιπλέει στο νερό, μια στιγμή που θυμίζει τελετουργία βάφτισης. Καθώς τον κρατά στα χέρια του, ο Juan δεν του μαθαίνει απλώς να κολυμπά, του μαθαίνει ότι το να αφεθείς, να εμπιστευθείς και να δείξεις την ευαλωτότητά σου δεν είναι ένδειξη αδυναμίας, αλλά πράξη πραγματικής δύναμης.
Η σκηνή αυτή λειτουργεί και ως εύστοχη μεταφορά για τη ζωή: ο Chiron πρέπει να μάθει να «επιπλέει» χωρίς να απομονώνεται, να μένει ανοιχτός στους ανθρώπους και στις σχέσεις που μπορούν να τον στηρίξουν. Η σιωπηλή επικοινωνία ανάμεσα στους δύο, το βλέμμα, η επαφή και η ρυθμική κίνηση του νερού, αποτυπώνει μια στιγμή οικειότητας, όπου η στοργή και η αποδοχή γίνονται τα σημαντικότερα στηρίγματά του.
Παρά τα όσα προηγήθηκαν, στο δεύτερο κεφάλαιο του “Moonlight” (και κατ’ επέκταση στη δεύτερη φάση της ζωής του) ο Chiron μοιάζει πιο χαμένος από ποτέ. Στην εφηβεία του αρχίζει, έστω και ενστικτωδώς, να ανακαλύπτει τη σεξουαλικότητά του, ένα ένστικτο που ξυπνά ο παιδικός του φίλος, ο Kevin. Η έλξη του Chiron προς εκείνον γίνεται εμφανής όταν, ύστερα από την εξομολόγηση του Kevin για ένα κορίτσι που τον ελκύει, ο Chiron αντιδρά με έντονα, φαινομενικά ανεξήγητα, αρνητικά συναισθήματα.
Λίγο αργότερα, όμως, έρχεται η καθοριστική σκηνή στην παραλία, όπου οι δύο τους μοιράζονται μια από τις πιο αγνές και τρυφερές στιγμές του φιλμ, κάτω από το φως του φεγγαριού. Πρόκειται για μια σκηνή γεμάτη σιωπή, ευαισθησία και ανακούφιση. Μια σύντομη στιγμή ελευθερίας, όπου ο Chiron μπορεί επιτέλους να είναι ο εαυτός του.
Η αντίδρασή του αμέσως μετά, όμως, σοκάρει τον Kevin, αφού ο Chiron απολογείται, χωρίς να υπάρχει κάποιος προφανής λόγος. Για εμάς, ωστόσο, αυτή η αντίδραση έχει ξεκάθαρη εξήγηση. Γνωρίζουμε ήδη τη βία και την απόρριψη που έχει βιώσει, τόσο από τη μητέρα του όσο και από τους συμμαθητές του, εξαιτίας (ή με αφορμή) τη διαφορετικότητά του. Έτσι, η ενοχή του μετά από μια στιγμή τρυφερότητας δεν είναι αδικαιολόγητη, αλλά αποτέλεσμα χρόνιου φόβου και εσωτερικευμένης ντροπής.
Η ενηλικίωση του Chiron
Μπαίνοντας στο τρίτο και τελευταίο κεφάλαιο του “Moonlight”, βλέπουμε πλέον τον ενήλικο Chiron να έχει ακολουθήσει το (μάλλον αναπόφευκτο) μονοπάτι του μόνιμου outcast, τόσο στη μικρή όσο και στη μεγάλη κοινωνία. Εργάζεται ως έμπορος ναρκωτικών, ζώντας μια ζωή που θυμίζει περισσότερο επιβίωση παρά ύπαρξη. Δυσκολεύεται να κοιμηθεί, αλλά και να σηκωθεί το πρωί (Τώρα, χωρίς να είμαι ειδικός ψυχικής υγείας, γνωρίζω ότι πρόκειται για δύο από τα πιο χαρακτηριστικά συμπτώματα της κατάθλιψης). Ο Chiron που γνωρίσαμε έχει σχεδόν χαθεί μέσα στον σκληρό, 30κάτι ετών άντρα που μοιάζει να αναπαράγει το μοτίβο του Juan, της μοναδικής πατρικής φιγούρας που είχε ποτέ στη ζωή του.
Κι όμως, όλα αλλάζουν τη στιγμή που ξαναβλέπει τον Kevin, τον εφηβικό του έρωτα. Μετά από δέκα χρόνια, ο Kevin καταφέρνει να έρθει ξανά σε επαφή μαζί του, και από την πρώτη τους συνομιλία στο τηλέφωνο, ακόμη και μόνο από τον τρόπο που κοιτάζονται όταν συναντιούνται, κάτι ειλικρινά ανθρώπινο ξυπνά μέσα του. Για πρώτη φορά μετά από καιρό, το μικρό, ευάλωτο αγόρι μέσα στον Chiron αναδύεται στην επιφάνεια.
Μπροστά στον Kevin, ο Chiron ξαναγίνεται ο εαυτός του. Χωρίς άμυνες, χωρίς προσωπείο, χωρίς τη μάσκα του “Black”. Είναι μια στιγμή επανένωσης, όχι μόνο με τον Kevin, αλλά και με τον ίδιο του τον εαυτό. Mία ήσυχη αλλά και πλήρως λυτρωτική κάθαρση.
Δείτε το trailer του Moonlight:
