Κάποιες στιγμές της μέρας μπορεί να μοιάζουν μικρές, όμως αφήνουν βαθύ αποτύπωμα μέσα μας. Ένα μήνυμα που γράφει «αν χρειαστείς κάτι, τηλεφώνησέ μου», μια φωνή στην άλλη γραμμή που δεν βιάζεται, ένα βλέμμα που δεν απομακρύνεται. Σε αυτές τις μικρές στιγμές, το σώμα αντιδρά πρώτο. Η αναπνοή γίνεται πιο σταθερή, οι ώμοι κατεβαίνουν, ο κόμπος στο στομάχι χαλαρώνει. Χωρίς μεγάλη προσπάθεια, γεννιέται μια εσωτερική αίσθηση: «εδώ μπορώ να ξεκουραστώ». Αυτή η αίσθηση δεν αφορά ρομαντικές ιδέες, αλλά κάτι πολύ πιο συγκεκριμένο: τη συναισθηματική ασφάλεια.
Η νευροβιολογία της συναισθηματικής ασφάλειας
Η σύγχρονη νευροεπιστήμη μιλά για ένα σύστημα μέσα μας που «σκανάρει» διαρκώς το περιβάλλον γύρω μας, ψάχνοντας σημάδια απειλής ή ασφάλειας. Η Πολυβάγκαλ Θεωρία (PolyvagalTheory) του Stephen Porges (2011) περιγράφει πώς ο τόνος της φωνής, οι εκφράσεις του προσώπου και ακόμη και ο ρυθμός της αναπνοής του άλλου στέλνουν μηνύματα στο νευρικό μας σύστημα.
Όταν ο άνθρωπος απέναντι μας δείχνει διαθέσιμος, ζεστός, σταθερός, ο οργανισμός μας χαλαρώνει. Πιο συγκεκριμένα, ο καρδιακός ρυθμός σταθεροποιείται, η αναπνοή αποκτά ρυθμό και το σώμα μας φεύγει από την κατάσταση της επιφυλακής. Δεν χρειάζεται κάποια ανάλυση από το μυαλό μας διότι το ίδιο μας το σώμα «καταλαβαίνει» πριν από τον νου μας.
Έρευνες του James Coan και των συνεργατών του (2006) δείχνουν ότι το κράτημα του χεριού από ένα πρόσωπο εμπιστοσύνης μειώνει την εγκεφαλική αντίδραση στον φόβο. Με απλά λόγια, η παρουσία ενός ανθρώπου που μας κάνει να νιώθουμε ασφάλεια ρυθμίζει τη δραστηριότητα του εγκεφάλου μας. Το εντυπωσιακό, λοιπόν, είναι ότι η συναισθηματική ασφάλεια δεν περιορίζεται σε μια ωραιοποιημένη ιδέα αλλά αντιθέτως αποτυπώνεται στον τρόπο που λειτουργεί ολόκληρο το νευρικό μας σύστημα.
Η συναισθηματική ασφάλεια στις σχέσεις
Στις σχέσεις, η συναισθηματική ασφάλεια δεν είναι παρούσα μέσα από μεγάλα λόγια και υποσχέσεις αλλά μέσα από μικρές, επαναλαμβανόμενες κινήσεις. Όταν ένας άνθρωπος ακούει χωρίς να διακόπτει, όταν ένας σύντροφος δεν ειρωνεύεται την ευαισθησία του άλλου, όταν ένας φίλος είναι εκεί σε μια δύσκολη μέρα.
Μέρα από τέτοιες στιγμές, ο άλλος αρχίζει να νιώθει ότι μπορεί:
- να εκφράσει τις ανάγκες του χωρίς ντροπή
- να μιλήσει χωρίς φόβο απόρριψης ή κριτικής
- να πει τα προβλήματα του χωρίς να νιώθει «βάρος»
Έτσι, η συναισθηματική ασφάλεια μετατρέπει τη σχέση σε χώρο όπου ο άνθρωπος δεν παλεύει να αποδείξει την αξία του. Αντί να στήνει άμυνες, προτιμά να αφήσει για λίγο κάτω την πανοπλία, γιατί ξέρει ότι κανείς δεν ετοιμάζεται να επιτεθεί.
Η συναισθηματική ασφάλεια και η ψυχική ανθεκτικότητα
Η συναισθηματική ασφάλεια δεν ακυρώνει τις δυσκολίες, αλλά επιτρέπει στον άνθρωπο να τις αντιμετωπίζει χωρίς να καταρρέει. Όταν κάποιος νιώθει ότι μια σχέση τον στηρίζει σταθερά, αντέχει να κοιτάξει πιο καθαρά όσα τον δυσκολεύουν.
Η Barbara Fredrickson (2013) περιγράφει πώς οι στιγμές σύνδεσης ενεργοποιούν θετικά συναισθήματα και χτίζουν την ψυχική ανθεκτικότητα. Παράλληλα, έρευνες δείχνουν ότι η αίσθηση ασφάλειας αυξάνει τα επίπεδα της οξυτοκίνης, της ορμόνης που συνδέεται με τη σύνδεση και την εμπιστοσύνη (Zak, 2013). Μέσα από αυτή τη διαδικασία, η συναισθηματική ασφάλεια δεν λειτουργεί απλώς ως «παρηγοριά», αλλά ως ένα μοναδικός μηχανισμός που υποστηρίζει την ψυχική υγεία σε βάθος χρόνος.
Ο άνθρωπος που βιώνει τέτοια ασφάλεια:
- ζητά πιο εύκολα βοήθεια
- επεξεργάζεται τα συναισθήματα του χωρίς να τα καταπιέζει
- πειραματίζεται και ρισκάρει, γιατί νιώθει ότι κάποιος τον κρατά
Δεν πρόκειται για εξάρτηση, αλλά για βάση. Ουσιαστικά μιλάμε για μια εσωτερική βεβαιότητα ότι, ακόμη κι αν η ζωή ταρακουνήσει το έδαφος, κάπου υπάρχει ένα σταθερό σημείο αναφοράς.
Οι άνθρωποι που γίνονται τα λιμάνια μας
Κάθε άνθρωπος συναντά στη ζωή του στιγμές που όλα μοιάζουν ασταθή. Αλλαγές, απώλειες, ανατροπές. Εκεί, η συναισθηματική ασφάλεια δεν λειτουργεί σαν υπόσχεση ότι τίποτα δύσκολο δε θα συμβεί. Αντίθετα, λειτουργεί σαν αγκυροβόλιο: ένας τόπος όπου ο ψυχισμός μπορεί να σταθεί, να ανασάνει, να ξαναβρεί τον ρυθμό του.
Οι άνθρωποι στη ζωή μας που μας κάνουν να νιώθουμε ασφαλείς δεν είναι «σωτήρες». Αντιθέτως, είναι κάτι πολύ πιο σημαντικό: είναι παρόντες. Ακούν, αντέχουν, μας χωρούν.
Και ίσως εκεί κρύβεται η ουσία και η μοναδικότητα της συναισθηματικής ασφάλειας: στην ήρεμη βεβαιότητα ότι, κάπου ανάμεσα στις δυσκολίες, υπάρχει ένας άνθρωπος που δεν τρομάζει με όσα κουβαλάμε. Ένας άνθρωπος-λιμάνι, που δεν σταματά την καταιγίδα, αλλά μας βοηθά να μη χαθούμε μέσα της.
Πηγές
- Porges, S. W. (2011). The Polyvagal Theory: Neurophysiological Foundations of Emotions, Attachment, Communication, and Self-Regulation.
- Coan, J. A., Schaefer, H. S., & Davidson, R. J. (2006). Lending a hand: Social regulation of the neural response to threat. Psychological Science, 17(12), 1032–1039.
- Fredrickson, B. L. (2013). Love 2.0: Creating Happiness and Health in Moments of Connection.
- Zak, P. J. (2013). The physiology of moral sentiments. Journal of Economic Behavior & Organization, 90, S2–S9.
