Τέσσερα χρόνια μετά το «Χρονοκαταφύγιο» (Ίκαρος, 2021) ο βραβευμένος με Booker 2023, Georgi Gospodinov, επιστρέφει στα λογοτεχνικά δρώμενα ίσως με το πιο προσωπικό του έργο, ένα εσωστρεφές μυθιστόρημα που ακροβατεί ανάμεσα στην αυτομυθοπλασία και το δοκίμιο και φέρει τον τίτλο «Ο Κηπουρός και ο θάνατος» (Ίκαρος, 2025) σε μετάφραση Αλεξάνδρας Ιωαννίδου. Από τις πρώτες κιόλας σελίδες του βιβλίου του, ο Βούλγαρος συγγραφέας γνωστοποιεί στους αναγνώστες του πως ο κεντρικός ήρωας, δηλαδή ο πατέρας του, πεθαίνει. Ο κηπουρός συναντά τον θάνατο και αυτή είναι η ιστορία του.
Το «χρονικό της πτώσης»
Στο έργο του αυτό, ο Gospodinov επιστρέφει στο πατρικό του σπίτι, σε ένα απομονωμένο βουλγαρικό χωριό για να συναντήσει τον ετοιμοθάνατο πλέον πατέρα του και να μοιραστεί μαζί του όσο χρόνο του έχει απομείνει. Ο γιος καταγράφει το χρονικό «της πτώσης» του προγόνου του και ταυτόχρονα επιχειρεί μια κατάδυση στις κοινές του αναμνήσεις, μια νοερή επιστροφή στην παιδική του ηλικία. Ο Gospodinov στοχάζεται πάνω στη μνήμη, την απώλεια και τη ζωή, φορτίζοντας συναισθηματικά την αφήγησή του με αναδρομές στο παρελθόν και την ανάσυρση αναμνήσεων που ενώνουν τις αόρατες κλωστές των παιδικών του χρόνων με την ενήλικη ζωή. Ο συγγραφέας ομολογεί τον μεγαλύτερο φόβο της παιδικής του ηλικίας – την απώλεια των γονιών του ̶ αποκαλύπτοντας, με αυτό τον τρόπο, τη ρίζα του πιο αρχέγονου φόβου όλων μας: την αποστέρηση της πιο αθώας ιδιότητάς μας, το να είμαστε, δηλαδή, το παιδί ενός άλλου ανθρώπου.
Το πρώτο μέρος του βιβλίου αποκτά ψυχαναλυτική διάσταση, καθώς η προσωπική αναμέτρηση του συγγραφέα με τη θλίψη και την απώλεια του «ανήκειν», λειτουργούν ως μέσο αυτοψυχανάλυσης. Τα παιδικά του βιώματα και η συνύπαρξη με τον πατέρα του, ο οποίος έχει φύγει πλέον από τη ζωή, μετατρέπονται σε πεδίο επαναπροσδιορισμού της ταυτότητάς του. Μέσα από τις αναμνήσεις του, ο Gospodinov επιχειρεί μια ιδιότυπη «περιπλάνηση» στα απομεινάρια της ζωής του, όπως την ήξερε μέχρι τότε. Με άλλα λόγια, προσπαθεί όχι μόνο να κατανοήσει τι έχει χαθεί αλλά και να αξιοποιήσει ό,τι του έχει απομείνει, ώστε να εφεύρει έναν αμυντικό μηχανισμό απέναντι στον πόνο.
Το σώμα ως σύμβολο και πεδίο στοχασμού
Το ανθρώπινο σώμα, ένα από τα βασικότερα σύμβολα του βιβλίου, χρησιμοποιείται από τον συγγραφέα τόσο μεταφορικά όσο και κυριολεκτικά, προκειμένου να μιλήσει για τη ζωή και το θάνατο, τη φθορά και την αναγέννηση. Στον «Κηπουρό και το θάνατο», το σώμα γίνεται κήπος, ένα κομμάτι γης όπου φυτρώνει η ζωή, κάθε Άνοιξη. Εκεί, ο θάνατος δεν αποτελεί το τελευταίο στάδιο αφού η συνέχεια της ζωής συντελείται μέσα στην ίδια τη φύση, όπου λαμβάνει χώρα ο κύκλος της αναγέννησης. Το ίδιο συμβαίνει και με εμάς, τους ανθρώπους, αφού ένας θάνατος δεν είναι το τέλος. Οι άνθρωποί μας συνεχίζουν να είναι ζωντανοί μέσα από εμάς και τις αναμνήσεις που μας συνδέουν μαζί τους. Σε άλλο σημείο του βιβλίου, το σώμα του πατέρα – ένα «σκαλισμένο» από την ασθένεια σαρκίο ̶ παραλληλίζεται με το σώμα ενός στρατιώτη «που μεταφέρεται από το πεδίο της μάχης», μια εικόνα για τη διαβρωτική δύναμη της ασθένειας και τις μεταμορφώσεις του σώματος, που συνδυάζει τη φθορά και τον πόνο με την στωική υπομονή των ασθενών και την αξιοθαύμαστη μάχη που δίνουν ώστε να διασωθεί το τελευταίο τους οχυρό: η αξιοπρέπειά τους.
Το λογοτεχνικό μεγαλείο του Gospodinov αναδεικνύεται σαφέστατα και σε αυτό του το βιβλίο, αφού μόνο ένας συγγραφέας του δικού του βεληνεκούς θα μπορούσε να καταγράψει με τόση τρυφερότητα μια προσωπική ιστορία και να την μετατρέψει σε οικουμενική, μπολιάζοντάς την με αποστάγματα ζωής που προσφέρονται για φιλοσοφικό στοχασμό, αλλά και με σκηνές που γεννούν αβίαστα το γέλιο αποτελώντας βαλβίδα αποσυμπίεσης. Στον «Κηπουρό και το θάνατο», το χιούμορ λειτουργεί ως αντίβαρο στη μελαγχολία που αναδίδουν οι σελίδες του, είναι το όπλο του Gospodinov απέναντι στη θλίψη, η ύστατη προσπάθειά του να ανακτηθεί η εγγύτητα με τη ζωή ̶ αυτή που συνεχίζεται παρά την οδυνηρή απώλεια του πατέρα του.
«Ο Kηπουρός και ο θάνατος» είναι η συγκινητική ιστορία ενός γιου που χάνει τον πατέρα του, μέσα από την οποία αναδύεται η βαθιά αποδοχή του κύκλου της ζωής, αφήνοντας μια γλυκόπικρη επίγευση αλλά και μια χαραμάδα ελπίδας. Είναι η γενναία καταγραφή ενός άνισου αγώνα απέναντι στο αναπόφευκτο, η οδυνηρή και ταυτόχρονα παρηγορητική συνειδητοποίηση πως κάθε τέλος γίνεται η απαρχή για κάτι καινούριο. Ο Gospodinov κατάφερε να γράψει ένα ακόμα σπουδαίο βιβλίο για τους χειμώνες της ζωής μας και την Άνοιξη που πάντα ακολουθεί· ένα βιβλίο που διαβάζεται με δάκρυα κι ολοκληρώνεται με χαμόγελο.
Βρείτε το εδώ.
