Πηγή εικόνας: Συντακτικό και Μνήμη Εργασίας στα Παιδιά με ΑΓΔ

Η Αναπτυξιακή Γλωσσική Διαταραχή (ΑΓΔ) αποτελεί μια από τις πιο συχνές, αλλά και συχνά παρερμηνευμένη νευροαναπτυξιακή διαταραχή. Επηρεάζει περίπου το 7% των παιδιών και χαρακτηρίζεται από δυσκολίες στην κατανόηση και παραγωγή του λόγου, οι οποίες δεν εξηγούνται από μια σειρά παραγόντων, όπως είναι η χαμηλή νοημοσύνη, τα αισθητηριακά ελλείμματα ή άλλες διαταραχές.

Μέσα στο πλούσιο φάσμα των γλωσσικών δυσκολιών που εκδηλώνουν τα παιδιά με ΑΓΔ, δύο λειτουργίες φαίνεται να συνδέονται στενά και να δημιουργούν έναν φαύλο κύκλο: το συντακτικό και η μνήμη εργασίας. Η σχέση αυτών των δύο μηχανισμών δεν είναι τυχαία. Το συντακτικό αποτελεί τη δομή πάνω στην οποία οικοδομείται η γλωσσική πληροφορία, ενώ η μνήμη εργασίας λειτουργεί ως το «νοητικό σημειωματάριο» που επιτρέπει στο παιδί να συγκρατεί, να χειρίζεται και να επεξεργάζεται προσωρινά τις πληροφορίες που ακούει ή παράγει. Όταν ένας από τους δύο τομείς παρουσιάζει δυσκολίες, ο άλλος επηρεάζεται σχεδόν αναπόφευκτα.

Η Μνήμη Εργασίας ως Βάση για την Επεξεργασία των Συντακτικών Δομών

Η μνήμη εργασίας διαχωρίζεται σε επιμέρους υποσυστήματα, όπως η φωνολογική μνήμη και το κεντρικό εκτελεστικό σύστημα. Στα παιδιά με ΑΓΔ, και τα δύο συχνά παρουσιάζουν ελλείμματα. Κατά την κατανόηση των προτάσεων, το παιδί χρειάζεται να συγκρατήσει προσωρινά τις λέξεις, να τις επεξεργαστεί σε πραγματικό χρόνο και να αποδώσει κάποιο νόημα — όλα λειτουργίες της μνήμης εργασίας. Για παράδειγμα, στην πρόταση «Το κορίτσι που κυνηγάει το σκυλί είναι χαρούμενο», το παιδί πρέπει:

1. να συγκρατήσει τις λέξεις στη σωστή σειρά
2. να επεξεργαστεί μια πρόταση με μια πιο σύνθετη συντακτική δομή
3. να αναγνωρίσει τον ρόλο κάθε όρου &
4. να συνδέσει την πληροφορία με το κατάλληλο υποκείμενο.

Παιδιά με περιορισμένη χωρητικότητα μνήμης εργασίας δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν όλα αυτά τα βήματα, με αποτέλεσμα να μην κατανοούν ή να παρανοούν τις σύνθετες συντακτικά δομές.

Πώς το Συντακτικό Επηρεάζει τη Μνήμη Εργασίας και το Αντίστροφο

Η σχέση, όμως, δεν είναι μονόδρομη. Οι γλωσσικές δομές απαιτούν από τη μνήμη εργασίας να λειτουργήσει με μεγαλύτερη ακρίβεια και ταχύτητα. Όσο πιο περίπλοκες είναι οι γραμματικές δομές, τόσο μεγαλύτερο φορτίο δημιουργείται στη μνήμη εργασίας. Παιδιά με ΑΓΔ συχνά χρησιμοποιούν απλούστερες προτάσεις, γιατί η παραγωγή σύνθετου λόγου επιβαρύνει τη δυνατότητά τους να οργανώσουν και να συγκρατήσουν γλωσσικά στοιχεία στη σωστή σειρά.

Έτσι, δημιουργείται ένας κύκλος: Η φτωχή μνήμη εργασίας οδηγεί σε δυσκολία εκμάθησης και χρήσης των συντακτικών κανόνων. Οι περιορισμένες συντακτικές γνώσεις δυσχεραίνουν ακόμη περισσότερο τη λειτουργία της μνήμης εργασίας, επειδή το παιδί δεν έχει κατακτήσει τις δεξιότητες της σύνταξης. Το παιδί χρησιμοποιεί όλο και πιο απλοποιημένη γλώσσα, με αποτέλεσμα να μην εξασκεί επαρκώς τη μνήμη εργασίας και το συντακτικό.

Η φτωχή μνήμη εργασίας δεν επηρεάζει μόνο το συντακτικό, αλλά κι άλλες δεξιότητες, όπως: η κατανόηση του κειμένου, η γραπτή έκφραση, τα μαθηματικά προβλήματα και η τήρηση των οδηγιών στην τάξη. Έτσι, το παιδί με ΑΓΔ ενδέχεται να μοιάζει αφηρημένο ή «μη συνεργάσιμο» στην τάξη, ενώ στην πραγματικότητα παλεύει με την υπερφόρτωση των πληροφοριών.

Συντακτικές Δυσκολίες σε Παιδιά με ΑΓΔ

Οι συνηθέστερες συντακτικές δυσκολίες που παρουσιάζουν τα παιδιά με ΑΓΔ περιλαμβάνουν:

1. Την παράλειψη των γραμματικών μορφημάτων (π.χ., άρθρα, αντωνυμίες).
2. Τη δυσκολία στην κατανόηση της παθητικής φωνής.
3. Τα λάθη στη σειρά των λέξεων
4. Την αποφυγή των σύνθετων προτάσεων (υποθετικών, αναφορικών), &
5. Την περιορισμένη χρήση των μορφολογικών δεικτών (όπως καταλήξεις που δείχνουν χρόνο ή αριθμό).

Αυτά τα λάθη δεν σημαίνουν ότι το παιδί δεν έχει το νοητικό δυναμικό για να κατακτήσεις τις δεξιότητες της σύνταξης, αλλά ότι επεξεργάζεται τη γλώσσα με διαφορετικό ρυθμό και τρόπο.

Παιδαγωγικές και Θεραπευτικές Προσεγγίσεις

Η παρέμβαση για τα παιδιά με ΑΓΔ πρέπει να στοχεύει και στους δύο τομείς —στο συντακτικό και στη μνήμη εργασίας— ώστε να επιτευχθεί ουσιαστική βελτίωση.

1. Ενίσχυση μνήμης εργασίας μέσα από γλωσσικές δραστηριότητες. Παιχνίδια ακουστικής μνήμης. Καθοδηγούμενες δραστηριότητες που αναλύουν βήμα-βήμα μια πρόταση.

2. Στοχευμένη διδασκαλία των συντακτικών δομών. Διδασκαλία αναφορικών προτάσεων με οπτική υποστήριξη. Χρήση εικόνων και διαγραμμάτων για να οργανώσει το παιδί τα μέρη μιας πρότασης. Ενισχυμένη εξάσκηση σε παθητικές δομές και χρονικές σχέσεις.

3. Μείωση του γνωστικού φορτίου. Χρήση απλών οδηγιών στην τάξη. Τμηματοποίηση των πληροφοριών σε μικρότερα κομμάτια. Οπτικοποίηση των οδηγιών και του λεξιλογίου.

4. Εξάσκηση στην αυτοματοποίηση. Όσο περισσότερο το παιδί αυτοματοποιεί τις κύριες γραμματικές δομές, τόσο λιγότερο είναι το «φορτίο» που πέφτει στη μνήμη εργασίας του.

Συμπέρασμα

Το συντακτικό και η μνήμη εργασίας είναι άρρηκτα συνδεδεμένα, καθορίζοντας την ανάπτυξη της γλωσσικής ικανότητας στα παιδιά με ΑΓΔ. Η κατανόηση αυτής της σχέσης είναι κρίσιμη τόσο για τους ειδικούς της εκπαίδευσης όσο και για τους γονείς, ώστε να δομηθούν παρεμβάσεις που να ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες των παιδιών. Με στοχευμένη υποστήριξη, τα παιδιά με ΑΓΔ μπορούν να αναπτύξουν αποτελεσματικές γλωσσικές δεξιότητες και να βελτιώσουν σημαντικά την ακαδημαϊκή και κοινωνική τους επίδοση.

Βιβλιογραφία

Archibald, L. M., & Gathercole, S. E. (2006). Short-term and working memory in specific language impairment. International Journal of Language & Communication Disorders.

Bishop, D. V. M. (2014). Ten questions about terminology for children with unexplained language problems. International Journal of Language & Communication Disorders.

Conti-Ramsden, G. (2003). Processing and linguistic markers in children with SLI. Journal of Speech, Language, and Hearing Research. 

Cortex. Marinis, T., & van der Lely, H. (2007). On-line processing of complex sentences in children with G-SLI. Journal of Child Language.

Leonard, L. B. (2014). Children with Specific Language Impairment. MIT Press.

Montgomery, J. W. (2003). Working memory and comprehension in children with specific language impairment. Journal of Speech, Language, and Hearing Research.

Ullman, M. T., & Pierpont, E. I. (2005). Specific language impairment is not specific to language.