25 Απριλίου 1974: H επανάσταση των γαρυφάλλων

H επανάσταση των γαρυφάλλων

H επανάσταση των γαρυφάλλων (πορτογαλικά: Revolução dos Cravos) ήταν ένα στρατιωτικό πραξικόπημα που εκδηλώθηκε στην Πορτογαλία τις πρώτες πρωινές ώρες της 25ης Απριλίου του 1974. Αν και το σύνηθες είναι τα στρατιωτικά πραξικοπήματα να επιβάλλουν τη δικτατορία, εδώ έχουμε μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση. Οι στρατιωτικοί δεν επέβαλλαν τη δικτατορία, αντίθετα μάλιστα την κατέρριψαν σε λίγες μόνο ώρες με μια επανάσταση που ήταν ίσως η πιο αναίμακτη στην ιστορία, αφού ο απολογισμός της ήταν μόνο 4 νεκροί, ενώ τα όπλα αντί για σφαίρες γέμισαν… λουλούδια! Χιλιάδες λουλούδια και συγκεκριμένα κόκκινα γαρύφαλλα ξεχύθηκαν στους δρόμους της Λισαβόνας και έφεραν πίσω τη δημοκρατία σε μια ιστορική μέρα για την Πορτογαλία και το λαό της.

Οι συνθήκες που οδήγησαν στην επανάσταση

Από τις 26 Μαΐου του 1926, η Πορτογαλία βρισκόταν υπό το καθεστώς της δικτατορίας που είχαν επιβάλλει οι στρατιωτικοί, ανατρέποντας τη δημοκρατική κυβέρνηση της χώρας. Κατά τη διάρκεια της χούντας αναδείχθηκε η προσωπικότητα του καθηγητή οικονομικών Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ, ο οποίος ξεκίνησε ως υπουργός οικονομικών το 1928 και στη συνέχεια κυβέρνησε την Πορτογαλία από το 1932 έως το 1968, όταν λόγω εγκεφαλικού αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την πρωθυπουργία. Ο Σαλαζάρ είχε δημιουργήσει ένα καθεστώς φασιστικό που ονομάστηκε «Νέο Κράτος» (Estado Novo). Μετά το εγκεφαλικό, τον διαδέχθηκε ο καθηγητής Νομικής Μαρσέλο Καετάνο, ο οποίος κυβέρνησε ως και το 1974, που ξέσπασε η επανάσταση.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, η Πορτογαλία είχε πια εξουθενωθεί οικονομικά. Ο πόλεμος που διεξήγαγε η κυβέρνηση από το 1961 στην Αφρική και η προσπάθεια διατήρησης των αποικιών της στη Μαύρη Ήπειρο απορροφούσε το 40% του προϋπολογισμού. Επιπλέον, εκτός του υψηλού οικονομικού κόστους, το 25% της Πορτογαλικής νεολαίας έπρεπε να υπηρετεί στις ένοπλες δυνάμεις. Ο λαός ήταν αγανακτισμένος και μεγάλα τμήματα του πληθυσμού είχαν οδηγηθεί πλέον στην οικονομική εξαθλίωση. Πολλοί από τους στρατιωτικούς ήταν δυσαρεστημένοι από την πορεία της χώρας, αλλά και τη διαρκή υποβάθμισή τους από το καθεστώς Καετάνο, ενώ το εκτός νόμου Κομμουνιστικό Κόμμα είχε αρχίσει να αποκτά πλέον ισχυρή επιρροή. Όλες αυτές οι συνθήκες λοιπόν, συνέβαλαν στο να δημιουργηθεί το «Κίνημα των Ενόπλων Δυνάμεων» (ΚΕΔ), που σκοπό του είχε να αλλάξει την κατάσταση της χώρας και να ανατρέψει την κυβέρνηση.

Διαβάστε επίσης ΑΕΚ: 96 Χρόνια ιστορίας και επιτυχιών

Advertising

Το χρονικό της εξέγερσης

Τα συνθηματικά της εξέγερσης ήταν δύο τραγούδια. Το πρώτο ήταν το «Μετά το Αντίο» (E depois do adeus) με ερμηνευτή τον Πάουλο ντε Καρβάλιο που εκπροσωπούσε τη χώρα στο διαγωνισμό της Γιουροβίζιον το προηγούμενο βράδυ και αποτέλεσε το πρόσταγμα για τους πραξικοπηματίες. Το δεύτερο ακούστηκε από όλα τα ραδιόφωνα της χώρας στις 12.20 τα ξημερώματα της 25ης Απριλίου και ήταν το τραγούδι «Γκράντολα, μελαμψή πόλη» (Grandola, Vila Morena) του Ζέκα Αφόνσο. Αυτό ήταν το επίσημο έναυσμα της επανάστασης, της οποίας ηγούνταν ο ταγματάρχης Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο. Τα μέλη του Κινήματος βγήκαν στους δρόμους με τα τανκς και κατέλαβαν στρατηγικά σημεία εξουσίας σε όλη τη χώρα.

Οι στρατιωτικοί στις 07.45 απηύθυναν έκκληση μέσω ραδιοφώνου προς τους κατοίκους να μείνουν στα σπίτια τους:

«Οι Πορτογαλικές Ένοπλες Δυνάμεις απευθύνουν έκκληση προς όλους τους κατοίκους της Λισαβόνας να παραμείνουν στα σπίτια τους και να διατηρήσουν κατά το δυνατό την ψυχραιμία τους. Ελπίζουμε ειλικρινά ότι η σοβαρότητα των στιγμών δε θα σκιαστεί από ανθρώπινες απώλειες»

Advertising

Ωστόσο εκείνοι ξεχύθηκαν στους δρόμους και έγιναν ένα με τους στρατιώτες, βάζοντας γαρύφαλλα στις κάννες των όπλων. Έξι ώρες αργότερα, η Χούντα είχε καταρρεύσει. Ο δικτάτορας Καετάνο παρέδωσε την εξουσία και αναχώρησε για τη Βραζιλία, όπου και έζησε μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1980.

Ακούμε το ραδιόφωνο. Στις 10.15, ο Γενικός Επιτελάρχης, Λάουρο ντε Σόουζα, τέθηκε υπό κράτηση. Στις 10.30, ένα στρατιωτικό τμήμα καταλαμβάνει τη Ρούα ντο Αρσενάλ, προσχωρώντας στην εξέγερση. Το μεσημέρι έρχεται το ανακοινωθέν που αναφέρει ότι οι ένοπλες δυνάμεις έχουν τον έλεγχο, σε Βορρά και Νότο. 13.00: Το Αρχηγείο της Γενικής Ασφάλειας (DGS) περικυκλώνεται και κάποιοι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώνονται. 16.00: Το CDΕ (Δημοκρατικές Εκλογικές Επιτροπές) κι οι περισσότερες πολιτικές οργανώσεις επιδοκιμάζουν το κίνημα. Αμέσως μετά, ο Μαρσέλο Καετάνο παραδίνεται. Ηταν σε τηλεφωνική επικοινωνία με το Σπίνολα. 17.30: Οι κρατούμενοι της εξέγερσης της Κάλντας ντα Ραϊνια απελευθερώνονται, μέσα σε ζητωκραυγές του κόσμου. Στις 17.00, η τηλεόραση μεταδίδει ανακοίνωση που αναφέρει ότι το Κίνημα Ενόπλων Δυνάμεων «έχει απελευθερώσει το λαό από ένα καθεστώς που τον καταπίεζε για πολλά χρόνια».

Διαβάστε επίσης Οι ομορφότερες κινητές βιβλιοθήκες του κόσμου

(Απόσπασμα από το βιβλίο του Φιλ Μέιλερ, ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ: Η «ανέφικτη» επανάσταση, Λαϊκή Εξουσία, κόμματα και στρατός στην επανάσταση των γαρυφάλλων 1974-75).

Τα επακόλουθα της επανάστασης και ο παγκόσμιος αντίκτυπος

Οι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώθηκαν από τις φυλακές, οι εργάτες κατέλαβαν τα εργοστάσια, οι ακτήμονες αγρότες κατέλαβαν εκτάσεις γαιοκτημόνων και δημιούργησαν αυτοδιοικούμενους συνεταιρισμούς, ενώ επέστρεψαν στην Πορτογαλία πάνω από ένα εκατομμύριο Πορτογάλοι μετανάστες, κυρίως από την Ανγκόλα και τη Μοζαμβίκη. Την επόμενη χρονιά διοργανώθηκαν στην Πορτογαλία οι πρώτες ελεύθερες εκλογές για την ψήφιση νέου συντάγματος. Το 1976 έγιναν εκ νέου εκλογές και η πρώτη συνταγματική πλέον κυβέρνηση ανέλαβε καθήκοντα. Αμέσως μετά την Επανάσταση, η Πορτογαλία προχώρησε σε διαδικασίες για την ανεξαρτησία των αποικιών της στην Αφρική. Η Γουϊνέα – Μπισάου ανεξαρτητοποιήθηκε το 1974 κι ένα χρόνο αργότερα η Μοζαμβίκη, η Αγκόλα, το Σάο Τομέ ε Πρίνσιπε και τα Νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου. Η τελευταία αποικία που παρέδωσαν ήταν το Μακάου που αποδόθηκε στην Κίνα το 1999. Το 2002 οι Πορτογάλοι αναγνώρισαν και επίσημα την ανεξαρτησία του Ανατολικού Τιμόρ.

Advertising

Η επανάσταση των γαρυφάλλων ήταν μια γνήσια λαϊκή επανάσταση, στην οποία ο στρατός έπαιξε απλώς το ρόλο πυροκροτητή. Προκάλεσε το «τρίτο κύμα εκδημοκρατισμού», όπως το ονόμασε ο γνωστός πολιτικός επιστήμονας Σάμιουελ Χάντιγκτον, εμπνέοντας δημοκρατικά κινήματα σε όλο τον κόσμο. (Στην Ελλάδα το 1974, στην Ισπανία το 1975, καθώς και σε αρκετές χώρες της Λατινικής Αμερικής).

Η επανάσταση των γαρυφάλλων στη μεγάλη οθόνη

Το 2000 η επανάσταση των γαρυφάλλων μεταφέρθηκε με επιτυχία στη μεγάλη οθόνη από τη Maria de Medeiros, η οποία έγραψε το σενάριο, σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε στην ταινία με τον τίτλο «Capitães de Abril» (April Captains). Η ταινία είναι βασισμένη στα αληθινά γεγονότα που συνέβησαν τα ξημερώματα της 25ης Απριλίου του 1974 και τους χαρακτήρες υποδύονται οι ηθοποιοί Stefano Accorsi, Maria de Medeiros, Joaquim de Almeida, Frédéric Pierrot, Fele Martínez, Manuel João Vieira κ.α. Η ταινία ήταν μια συμπαραγωγή Πορτογαλίας, Γαλλίας και Ισπανίας. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί πως στην ταινία κρύβεται και μια μικρή έκπληξη. Η φωνή του Όσκαρ στο τηλέφωνο είναι η φωνή του ίδιου του Οτέλο Σαράιβα ντε Καρβάλιο, του αρχηγού του πραξικοπήματος, που κλήθηκε να παίξει στον κινηματογράφο τον ίδιο ρόλο που πριν μερικά χρόνια είχε παίξει και στην πραγματικότητα, οργανώνοντας την επανάσταση.

Διαβάστε επίσης 4+1 ανοιξιάτικοι προορισμοί στην Ευρώπη

Η 25η Απριλίου είναι εθνική επέτειος για τη χώρα, οι Πορτογάλοι βγαίνουν στους δρόμους με κόκκινα γαρύφαλλα και πραγματοποιούνται πορείες και εορταστικές εκδηλώσεις σε όλη τη χώρα. Η επανάσταση των γαρυφάλλων υπήρξε σταθμός για την παγκόσμια ιστορία, γιατί απέδειξε πως τα λουλούδια μπορούν να είναι πιο ισχυρά από τα όπλα, πως τα τραγούδια μπορούν να ξεκινήσουν μια επανάσταση και κυρίως πως η αλληλεγγύη του λαού μπορεί να κάνει θαύματα. Ακόμα και να διαλύσει το φασισμό σε λίγες μόνο ώρες.

H επανάσταση των γαρυφάλλων