Γνωστή κυρίως ως η πρώτη σύζυγος του Albert Einstein, η Mileva Marić Ružić υπήρξε μαθηματικός και φυσικός που κατάφερε να αφήσει το αποτύπωμά της σε έναν κατεξοχήν ανδροκρατούμενο χώρο, σε μια εποχή όπου ελάχιστες γυναίκες είχαν πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση. Μαζί με τον Einstein μοιράστηκαν ιδέες, προβληματισμούς και ανησυχίες, ενώ η συμβολή της Mileva στην επιστημονική του πορεία παραμένει μέχρι σήμερα αντικείμενο συζητήσεων.
Η εκπαιδευτική πορεία της Mileva Maric Ruzić
Η Mileva Marić Ružić γεννήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 1875 στο Τίτελ, μια μικρή πόλη της σημερινής Σερβίας, στην περιοχή της Βοϊβοντίνας. Προερχόταν από εύπορη οικογένεια, γεγονός που συνέβαλε καθοριστικά στη διαπαιδαγώγησή της, ενώ οι γονείς της, ιδιαίτερα προοδευτικοί για την εποχή, την ενθάρρυναν να μορφωθεί. Από μικρή ξεχώριζε για το λαμπρό μυαλό της και έδειχνε ιδιαίτερη κλίση όχι μόνο στη φυσική και τα μαθηματικά, αλλά και στις τέχνες, τη μουσική και τη ζωγραφική.
Το 1882 φοίτησε στο δημοτικό σχολείο στη Ρούμα και, χάρη στην παρέμβαση του πατέρα της, το 1886 μπόρεσε να εγγραφεί στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο της Σερβίας στο Νόβι Σαντ, σε ηλικία μόλις δέκα ετών, σε ένα σχολείο όπου φοιτούσαν αποκλειστικά αγόρια. Το 1887 παρακολούθησε το Γυμνάσιο, ενώ από το 1890 φοίτησε στο Βασιλικό Σερβικό Γυμνάσιο στο Σάμπατς.
Μετά τη μετεγκατάσταση της οικογένειας στο Ζάγκρεμπ το 1891/92, συνέχισε τις σπουδές της στο Βασιλικό Ανώτατο Σχολείο, ένα απαιτητικό ίδρυμα που προετοίμαζε τους μαθητές για το πανεπιστήμιο. Εκεί εξασφάλισε ειδική άδεια ώστε να παρακολουθεί μαθήματα Φυσικής, τα οποία κανονικά προορίζονταν μόνο για αγόρια. Για να ολοκληρώσει την εκπαίδευσή της, το 1894 φοίτησε στο Ανώτερο Παρθεναγωγείο της Ζυρίχης, στην Ελβετία.
Αρχικά, η επιθυμία της ήταν να σπουδάσει ιατρική. Το 1896 αρίστευσε στις εισαγωγικές εξετάσεις της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Βέρνης και γράφτηκε για ένα εξάμηνο, όντας η μοναδική γυναίκα στην τάξη της και μόλις η πέμπτη που είχε γίνει ποτέ δεκτή σε ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο. Ωστόσο, σύντομα άλλαξε κατεύθυνση και επέλεξε να συνεχίσει στο Ελβετικό Ομοσπονδιακό Πολυτεχνείο της Ζυρίχης (Eidgenössische Technische Hochschule- ETH), το μοναδικό πανεπιστήμιο της Ευρώπης εκείνη την εποχή που επέτρεπε στις γυναίκες να συμμετέχουν στις εξετάσεις. Εκεί σπούδασε μαθηματικά και φυσική με στόχο να αποκτήσει πτυχίο διδασκαλίας. Ανάμεσα στους συμφοιτητές της βρισκόταν και ο Albert Einstein, ο οποίος αργότερα θα γινόταν ο σύζυγός της.
Η σχέση με τον Einstein
Στο τμήμα της Mileva υπήρχαν μόλις πέντε ακόμη φοιτητές, ανάμεσά τους και ο Albert Einstein, με τον οποίο ανέπτυξε σύντομα στενό δεσμό. Το 1899 έδωσαν μαζί τις ενδιάμεσες εξετάσεις και πέτυχαν αμφότεροι μέσο όρο 5,5. Η Mileva υπήρξε πρωτοπόρος, όχι μόνο με την παρουσία της στο πανεπιστήμιο, την ανώτερη βαθμίδα εκπαίδευσης, αλλά και με την επιλογή σπουδών της, ανοίγοντας τον δρόμο για τη συμμετοχή των γυναικών στις θετικές επιστήμες.
Με τον Einstein παρακολουθούσαν τις ίδιες διαλέξεις, μελετούσαν και εργάζονταν μαζί, και η φιλία τους εξελίχθηκε σε ερωτική σχέση. Ωστόσο, η Mileva απέτυχε στις τελικές εξετάσεις με βαθμολογία 4,0, με αποτέλεσμα να μην πάρει πτυχίο. Ο Einstein πέρασε με 4,91, ενώ οι υπόλοιποι συμφοιτητές τους σημείωσαν βαθμούς άνω του 5 (ο ανώτατος ήταν το 6). Η αποτυχία την καταρράκωσε, όμως δεν εγκατέλειψε την προσπάθεια. Το 1901, ενώ προετοιμαζόταν για δεύτερη φορά και σκεφτόταν να ξεκινήσει διδακτορική διατριβή, έμαθε ότι ήταν έγκυος. Η δεύτερη προσπάθεια στις εξετάσεις απέτυχε επίσης, καθώς οι συνθήκες την επιβάρυναν ιδιαίτερα.
Οι γονείς του Einstein δεν έβλεπαν με καλό μάτι τη Mileva, ενώ η εγκυμοσύνη εκτός γάμου θεωρήθηκε σκανδαλώδης. Ακόμη και ο ίδιος ο Einstein ήταν αντίθετος με την αναγνώριση του παιδιού, αποφεύγοντας να ενημερώσει την οικογένειά του. Έτσι, η Mileva επέστρεψε στο πατρικό της και το 1902 γέννησε την κόρη της, Lieserl Einstein. Η τύχη του παιδιού παραμένει αβέβαιη: σύμφωνα με κάποιες πηγές πέθανε σε βρεφική ηλικία, ενώ άλλες αναφέρουν ότι δόθηκε για υιοθεσία, καθώς η ύπαρξη παιδιού εκτός γάμου προκαλούσε κοινωνική κατακραυγή.
Ένα χρόνο αργότερα, το 1903, η σχέση της με τον Einstein επισημοποιήθηκε με γάμο. Το 1904 γεννήθηκε ο Hans Albert, που αργότερα έγινε καθηγητής υδραυλικής μηχανικής στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνια. Το 1909 ακολούθησε ο δεύτερος γιος τους, Eduard, ο οποίος έπασχε από σχιζοφρένεια. Η κατάσταση της υγείας του απαιτούσε φαρμακευτική αγωγή και ιδιαίτερη φροντίδα, ενώ τα ψυχωτικά επεισόδια και οι βίαιες κρίσεις του οδήγησαν σε νευρικούς κλονισμούς και πολλαπλά εγκεφαλικά επεισόδια.
Η κατάσταση στο ζευγάρι επιδεινωνόταν συνεχώς και η απόσταση μεταξύ τους γινόταν ολοένα μεγαλύτερη. Το 1911 η οικογένεια μετακόμισε στην Πράγα, όπου ο Albert ανέλαβε θέση καθηγητή, και τρία χρόνια αργότερα εγκαταστάθηκαν στο Βερολίνο. Εκεί, ο Einstein ξεκίνησε παράλληλη σχέση με την ξαδέρφη του, Elsa, γεγονός που επιβάρυνε ακόμη περισσότερο τον ήδη διαταραγμένο γάμο τους.
Την ίδια περίοδο, ο Einstein επέβαλε στη Mileva μια σειρά από αυστηρούς όρους για τη συμβίωσή τους: να φροντίζει για την εμφάνισή του και τα γεύματά του, να κρατά το δωμάτιο και το γραφείο του σε τάξη χωρίς να τα αγγίζει, να αποφεύγει κάθε προσωπική επαφή μαζί του πέρα από τα απολύτως αναγκαία, να μην περιμένει τρυφερότητα ή συνοχή στην οικογενειακή ζωή, να υπακούει άμεσα στις εντολές του και να μην τον αντικρούει ή μειώνει μπροστά στα παιδιά.
Η Mileva δεν άντεξε για πολύ σε αυτές τις συνθήκες. Το 1914 εγκατέλειψε το Βερολίνο και επέστρεψε με τα παιδιά στη Ζυρίχη, αφήνοντας τον Einstein πίσω. Το 1919 ο γάμος τους λύθηκε επίσημα με διαζύγιο.
Η συμβολή της στο έργο του
Η θεωρία της σχετικότητας αποτελεί το κορυφαίο επίτευγμα του Albert Einstein. Ωστόσο, κατά καιρούς έχει τεθεί το ερώτημα για τον ρόλο που ενδεχομένως διαδραμάτισε η Mileva στη διαμόρφωση των θεωριών του. Δεν είναι τυχαίο ότι, εκτός από την κοινή καθημερινότητα, μοιράζονταν και τις επιστημονικές τους σκέψεις. Από την περίοδο των σπουδών τους ήδη, η Mileva ήταν κεντρικό πρόσωπο στη ζωή του Einstein, όπως φαίνεται και από τα γράμματα του: «Πόσο ευτυχισμένος είμαι που βρήκα σε εσένα έναν ισάξιο άνθρωπο, έναν άνθρωπο που είναι τόσο δυνατός και ανεξάρτητος όσο είμαι και εγώ» (Albert προς Mileva, 3 Οκτωβρίου 1900).
Για περισσότερο από δεκαπέντε χρόνια η Mileva υπήρξε ο πιο στενός συνομιλητής και κριτής του Einstein. Με την ίδια εκπαίδευση και κοινά ενδιαφέροντα, δεν είναι απίθανο να συνεργάστηκαν σε επιστημονικά έργα. Ο ίδιος ο Einstein της έγραφε το 1901: «Έως ότου γίνεις η γυναίκα μου, ας εργαστούμε μαζί σκληρά πάνω στην επιστήμη, ώστε να μην καταντήσουμε φιλήσυχοι, μικροαστοί, εντάξει;» ενώ αργότερα της εξέφραζε τη χαρά του που θα ολοκλήρωναν «την κοινή τους δουλειά πάνω στη σχετική κίνηση».
Αν και δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι δημοσίευσαν από κοινού κάποιο έργο, ενδείξεις και μαρτυρίες δείχνουν πως η συμβολή της Mileva δεν ήταν αμελητέα. Ο φυσικός Abram Joffe αναφέρει ότι η εργασία του 1905 δημοσιεύτηκε αρχικά υπό το όνομα «Einstein-Marity» (Marity θεωρείται τυπογραφικό λάθος του Maric). Η ίδια, σε επιστολή της σε φίλη της εκείνη την περίοδο, έγραφε: «τελειώσαμε ένα σημαντικό έργο που θα κάνει τον σύζυγό μου διάσημο». Παράλληλα, συγγενείς και ο γιος τους Hans Albert ανέφεραν ότι το ζευγάρι συνήθιζε να συζητά επί ώρες θεωρίες που αργότερα έγιναν θεμέλιο της φήμης του Einstein.
Αναφορές από συναδέλφους, όπως της μαθηματικού Draginja Bogdanović, επιβεβαιώνουν ότι η Mileva Maric Ruzić βοήθησε τον Einstein, κυρίως στη μαθηματική θεμελίωση των θεωριών του. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα του 1907, όταν η ίδια με τον Conrad Habicht κατασκεύασαν μια συσκευή ανίχνευσης μικρών ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας, με τον Einstein να γράφει την περιγραφή για δημοσίευση. Η πατέντα εκδόθηκε μόνο στο όνομα της Mileva και του Habicht· όταν εκείνη ρωτήθηκε γιατί δεν συμπεριέλαβε και τον εαυτό της, απάντησε: «Για ποιο λόγο; Αφού είμαστε ένα», εννοώντας τον εαυτό της και τον Einstein.
Πριν εγκαταλείψει την ακαδημαϊκή της πορεία, η Mileva είχε ερευνήσει την θεωρία αριθμών, τον διαφορικό και ολοκληρωτικό λογισμό, τις ελλειπτικές συναρτήσεις, τη θεωρία της θερμότητας και την ηλεκτροδυναμική. Σύμφωνα με ορισμένους συγγραφείς, η έμπνευση για τη θεωρία της σχετικότητας μπορεί να ανάγεται σε εργασία που υπέβαλε ως φοιτήτρια στον καθηγητή Weber. Επίσης, θεωρείται ότι το φωτοηλεκτρικό φαινόμενο είχε τις ρίζες του σε δικές της μελέτες, τις ίδιες που επεξεργαζόταν ο Einstein στη Χαϊδελβέργη με τον καθηγητή Lenard – εργασία που αργότερα χάρισε στον Lenard το Νόμπελ Φυσικής.
Το αποτύπωμα της
Η Mileva Maric Ruzić πέρασε τα τελευταία της χρόνια στη Ζυρίχη, όπου αναγκαζόταν να παραδίδει ιδιαίτερα μαθήματα για να εξασφαλίζει τα προς το ζην. Δεν επέστρεψε ποτέ στην ακαδημαϊκή της καριέρα και αφιέρωσε τον εαυτό της στη φροντίδα του ψυχικά ασθενούς γιου της, όσο της το επέτρεπαν οι δυνάμεις της. Το 1948 έφυγε από τη ζωή ύστερα από εγκεφαλικό επεισόδιο.
Σήμερα η Mileva Marić αποτελεί σύμβολο για τις γυναίκες σε όλο τον κόσμο· μια υπενθύμιση του πόσα μπορούν να κατακτήσουν στις επιστήμες, αλλά και του πόσα έργα γυναικών επιστημόνων χάθηκαν ή παραμερίστηκαν από την επίσημη ιστορία. Η αλήθεια για τη συμβολή της στο έργο του Einstein ίσως να μη γίνει ποτέ απολύτως γνωστή. Το βέβαιο είναι ότι υπήρξε μια χαρισματική φυσικός, με εξαιρετικό νου και ευγενική καρδιά, που στήριξε τον σύζυγό της και αφιερώθηκε στα παιδιά της.
Το ερώτημα παραμένει: τι θα μπορούσε να είχε καταφέρει η Mileva, αν είχε απολαύσει τις ίδιες ελευθερίες και την αναγνώριση που δόθηκε στους άνδρες συναδέλφους της;
Πηγές:
Einstein’s Equal: The Genius of Mileva Marić. Ανακτήθηκε από https://mathsciencehistory.com/einsteins-equal-the-genius-of-mileva-maric/ (Τελευταία πρόσβαση στις 19/8/2025)
Mileva Einstein-Marić. Ανακτήθηκε από https://www.fembio.org/english/biography.php/woman/biography/mileva-maric-einstein/ (Τελευταία πρόσβαση στις 19/8/2025)
Short life history: Mileva Einstein-Maric. Ανακτήθηκε από https://einstein-website.de/en/einstein-maric-mileva/ (Τελευταία πρόσβαση στις 19/8/2025)
History of Scientific Women. Ανακτήθηκε από https://scientificwomen.net/women/maric-einstein-mileva-62 (Τελευταία πρόσβαση στις 19/8/2025)
Mileva Marić Ruzić, how much did you contribute to Einstein’s discoveries?. Ανακτήθηκε από https://rinconeducativo.org/en/recursos-educativos/mileva-maric-ruzic-how-much-contribute-einsteins-discoveries/ (Τελευταία πρόσβαση στις 19/8/2025)
Does Mileva Einstein-Marić deserve credit for Albert Einstein’s discoveries?. Ανακτήθηκε από https://www.lostwomenofscience.org/post/does-mileva-einstein-maric-deserve-credit-for-albert-einsteins-discoveries (Τελευταία πρόσβαση στις 19/8/2025)
