«Καλύτερα να είσαι δυστυχισμένος Σωκράτης παρά ένα ευτυχισμένο γουρούνι», «Καλύτερα να είσαι ένας δυστυχής Σωκράτης παρά ένας ευτυχισμένος φιλόσοφος». Στο άκουσμα αυτών των φράσεων από τον καθηγητή μου, το στιλό στο τετράδιο των σημειώσεων μου σταμάτησε για λίγο καθώς συλλογιζόμουν. Κέρδισαν μια θέση στις σημειώσεις μου ανάμεσα στις υπόλοιπες θεωρητικές επεξηγήσεις για το φιλοσοφικό έργο του John Stuart Mill περί ελευθερίας, ωφελιμισμού αλλα και αναφορικά με τον όρο “αξιοπρέπεια”.
Παραδόξως, η συγκεκριμένη φράση συνόψιζε μέσα σε ελάχιστες λέξεις όλα όσα θα μπορούσα να γράψω πολυλογώντας σε ένα κείμενο 1000 λέξεων ωσάν συμπέρασμα μετά από μήνες αδιάκοπης εσωτερικής ζύμωσης και συλλογισμού. Σαν μια εργασία που στο τέλος ζητάει να εκθέσεις τα συμπεράσματα της έρευνας σου, προσπαθούσα να αποτυπώσω το νόημα της δικής μου εσωτερικής έρευνας. Είχα κολλήσει. Τόσοι μήνες εσωτερικής πίεσης και διεργασίας για το τίποτα; Είχα χάσει κάθε ελπίδα να βρω το τελικό νόημα ώσπου ήρθε ο John Stuart Mill και έδωσε εκείνος το συμπέρασμα κλέβοντας μου μεν την ικανοποίηση να το βρω μόνη μου αλλά δίνοντας μου δε, τον ιδανικό τίτλο.
Ο Mill στο «Περί Ελευθερίας» μίλησε για την ελευθερία και την αξιοπρέπεια. Ο Mill είναι ίσως ο πρωτοπόρος σε αυτό που λέμε σήμερα «αυτοβελτίωση». Ναι καλά καταλάβατε, αυτή την έννοια που πλέον έχει αναχθεί σε επιστήμη, με δική της γωνία στα βιβλιοπωλεία ενώ χιλιάδες λογαριασμοί στα social media την προάγουν με τεράστιο ζήλο μέσω quotes, καθημερινά/ εβδομαδιαία προγράμματα με στόχο την προαγωγή του εαυτού και συμβουλές για μια καλύτερη ζωή. Για πολλούς είναι και επάγγελμα. Γράφουν βιβλία, διοργανώνουν ομιλίες και webinars (μιας που η ψυχική υγεία εν καιρώ πανδημίας είναι κόκκινο πανί) στοχεύοντας σε κάτι που το ονομάζουν «προσωπική ελευθερία».
Πέρασα το μεγαλύτερο μέρος των εφηβικών μου χρόνων γράφοντας τέτοια κείμενα και το πρώτο μέρος της ενήλικης ζωής μου διαβάζοντας χιλιάδες από κάθε λογής άσχετο λογαριασμό και συγγραφέα σε κάθε πλατφόρμα που είχα username και password.
Σε αυτό το σημείο, θέλω να εισάγω τη σκέψη πως όταν ενηλικιώνεσαι δεν σημαίνει ότι μεγάλωσες κιόλας. Όταν λέμε «ενηλικίωση» δεν την αντιστοιχίζουμε σε νούμερο αλλά σε αυτό που αν είχατε κι εσείς τον καθηγητή μου να σας παραθέτει Mill ήδη θα γνωρίζατε.
Το να αναλαμβάνεις τις ευθύνες σου σαν «ενήλικας» δεν είναι τίποτε άλλο από αυτό που όλα τα accounts αυτοβελτίωσης προσπαθούν να προσεγγίσουν αλλά εν τέλει, δεν μπορούν να ορίσουν. Είναι αυτό που ονομάζουν προσωπική ελευθερία και εκείνο όπου σύμφωνα με τον Mill, είναι σε θέση να ωφελήσει το άτομο στο μέγιστο βαθμό σε συνδυασμό με την αξιοπρέπεια. Σε γενικές γραμμές, ο Mill λέει: «Φτιάξτε το πρότυπο εαυτού που θέλετε αφότου καλλιεργηθείτε με τέτοιον τρόπο ώστε να πετύχετε το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοεκτίμησης σας χωρίς όμως να απορρίπτετε, να υποτιμάτε ή να γίνεστε φορτικοί στους άλλους».
Κι εδώ έρχεται η συγκεκριμένη φράση: «Καλύτερα να είσαι ένας δυστυχισμένος Σωκράτης παρά ένα ευτυχισμένο γουρούνι». Η αξιοπρέπεια. Εσάς πόσα χρόνια σας πήρε να συνειδητοποιήσετε πως όλοι έχουν για καραμέλα αυτό τον όρο αλλά κανείς δεν μπορεί να δώσει έναν επαρκή ορισμό; Self- worth, self- awareness, self- respect. Κι όμως, αυτός ο όρος μεταφράζεται ως αξιοπρέπεια.
Ναι αλλά τι είναι τελικά η αξιοπρέπεια;
Δεν είναι μόνο οι αξίες με τις οποίες επιλέγουμε να ζήσουμε ως ενήλικες ή οι προτεραιότητες μας. Αξιοπρέπεια δεν είναι η έννοια μιας ζωής άνευ αμαρτιών αλλά μια ζωή με αμαρτίες που επιλέγουμε εμείς οι ίδιοι χωρίς να προσβάλλουμε τους γύρω μας. Τη συνδέουμε με τρίτα πρόσωπα αλλά ξεχνάμε πως πρώτα προδίδουμε τον εαυτό μας και μετά τους άλλους. Αν δεν προδώσεις τον εαυτό σου και αυτά τα οποία υπηρετείς, δεν έχεις χάσει την αξιοπρέπεια σου. Αν όμως υποκύψεις, τότε συγχαρητήρια, η αξιοπρέπεια σου χάθηκε αλλά ευτυχώς για ένα βράδυ, για μια βδομάδα και έξι μήνες ένιωθες να πετάς. Μήπως όμως πέταξες πολύ κοντά στον ήλιο;
Ο δυστυχισμένος Σωκράτης ζει με αξιοπρέπεια και ελευθερία να είναι ο εαυτός του αλλά κουβαλάει μια μοναχικότητα, από εκείνο το είδος που δεν θέλει να προσποιείται για να ταιριάξει, να χωθεί σε κύκλους «αμπελοφιλοσόφων» προδίδοντας το ποιόν του μιας που μόχθησε να το χτίσει με κόπο ψυχής, σώματος, δακρύων και θυσιών. Είναι η αξιοπρέπεια της απόλυτης πίστης στην πορεία του όπως εκείνος την έχτισε και τον κάνει να ξυπνάει το πρωί νιώθοντας ελεύθερος και να πέφτει για ύπνο με κεφάλι νηφάλιο και καθαρό ενώ γύρω του όλοι μένουν άγρυπνοι από τύψεις όπου για μια ακόμη μέρα δεν βρήκαν το θάρρος να είναι ο εαυτός τους.
Η αξιοπρέπεια δεν είναι μόνο η ταπεινότητα. Έρχεται όταν θέτουμε εμείς τον πήχη εκεί που θέλουμε ορίζοντας τα στοιχεία εκείνα που θα μας κάνουν να νιώθουμε εντάξει σαν οντότητες ακόμα κι αν όλοι ή όλα είναι εναντίον μας ή απλώς, όχι με το μέρος μας. Είναι η δύναμη που μας κρατάει γερά στο έδαφος όταν όλα γύρω μας είναι σε ταραχή. Αυτό το αόρατο σωσίβιο της ύπαρξης είναι η αξιοπρέπεια, όσο κι αν ακούγεται παράξενο.
Οι θεωρίες του Mill αποτέλεσαν βάση για μια σειρά επιστημών, τον λόγο που πέρασα το μάθημα αλλά και αρκετές ώρες σκεπτόμενη ότι τελικά, όσο κι αν γράψουμε ή θελήσουμε να γίνουμε και εμείς influencers για μια καλύτερη νέα εποχή, ας ξεκινήσουμε από τις αξίες που χάσαμε κάπου στη διαδρομή. Κι ίσως η αξιοπρέπεια να είναι η βάση της αλλαγής που θα συμπαρασύρει και τους υπόλοιπους. Με τη διαφορά, όμως, ότι αυτή η φιλοσοφία οφείλει να γίνει πράξη και να μη μείνει απλώς στο ράφι με τα υπόλοιπα βιβλία περι φιλοσοφίας.
….Διότι προσωπικά, δεν υπήρξα ποτέ λάτρης της φιλοσοφίας.
