Σαν σήμερα πριν 1.946 χρόνια η καταστροφική μανία ενός ηφαιστείου εξαφάνισε μια πόλη. Ήταν 24 Αυγούστου 79 μ.Χ. όταν ο Βεζούβιος εξαφάνισε την Πομπηία. Η καταστροφή της Πομπηίας ήταν αυτή που θα της χάριζε όμως την αθανασία, μια και η ανακάλυψή της από τους αρχαιολόγους εξακολουθεί να είναι ένα από τα συγκλονιστικότερα αρχαιολογικά ευρήματα.
Βεζούβιος: το άκακο βουνό που έκρυβε ένα θηρίο
Ο Βεζούβιος για χρόνια θεωρούνταν ένα χαμηλό βουνό, με ύψος περίπου 1.281 μ. Βρίσκεται στη νότια Ιταλία, ρίχνοντας τη σκιά του στον κόλπο της Νάπολης. Δημιουργήθηκε περίπου 200.000 χρόνια πριν, ωστόσο φαίνεται να «κοιμόταν» βαθιά, αφού δεν είχε εκραγεί για 1.800 χρόνια. Ο Στράβων, ο Έλληνας γεωγράφος, αναφέρεται στον Βεζούβιο, περιγράφοντας ένα τοπία κατάφυτο από δέντρα και όμορφους αγρούς. Μάλιστα επιχειρεί να εξηγήσει την κατάμαυρη κορυφή του, αποδίδοντάς την σε κάποια πυρκαγιά του παρελθόντος, που περιορίστηκε στο βουνό και δεν απείλησε την πόλη.
Το ξύπνημά του το 79 μ.Χ., βίαιο και θανατηφόρο, έπιασε απροετοίμαστους τους κατοίκους. Και από τότε συχνά πυκνά κάνει αισθητή την παρουσία του. Από το 79 μ.Χ. μέχρι σήμερα έχει καταγραφεί πλούσια ηφαιστειακή δραστηριότητα και σοβαρές εκρήξεις. Μια από αυτές, στις 16 Δεκεμβρίου 1631 κατέστρεψε τα χωριά στις πλαγιές του ηφαιστείου, η λάβα έφτασε ως τα παράλια, ενώ 3.000 άνθρωποι βρήκαν τον θάνατο. Τα θύματα αυτά μαζί με την καταστροφή της Πομπηίας και τις ανθρώπινες απώλειες εκεί, έχουν αναγορεύσει τον Βεζούβιο σε ένα από τα φονικότερα ηφαίστεια της ιστορίας. Η τελευταία έκρηξη καταγράφηκε το 1944.
Ωστόσο, ο Βεζούβιος ευλόγησε την περιοχή με εύφορο έδαφος και φυσική ομορφιά, κάνοντας τους ανθρώπους να επιστρέφουν στην περιοχή, ακόμη και όταν αποκαλύφθηκε το πραγματικό πρόσωπο του χαμηλού όρους. Ίσως το διασημότερο προϊόν είναι οι αμπελώνες της περιοχής. Δίνουν ένα κρασί με το όνομα «Latima Christi», δηλαδή το «δάκρυ του Χριστού». Το κρασί ήταν βασικό εξαγώγιμο προϊόν της Πομπηίας. Έχουν βρεθεί αρχαίοι αμφορείς με την σφραγίδα «Vesuvinum», δηλώνοντας την ονομασία προέλευσης του κρασιού. Υπάρχει επίσης το Pomodorino del Piennolo del Vesuvio ή συντομότερα pomodorino vesuviano, ένα ντοματίνι που καλλιεργείται στην περιοχή του Βεζούβιου και έγινε ΠΟΠ το 2008.
Η καταστροφή της Πομπηίας
Η Πομπηία ήταν μια ακμάζουσα πόλη στις ακτές της Τυρρηνικής θάλασσας, με πληθυσμό 20.000 -30.000 κατοίκων. Μικρότερη πόλη ήταν το διπλανό Ερκουλάνεουμ, το αρχαίο Ηράκλειο, πόλη περίπου 5.000 κατοίκων, που πήρε το όνομά της από τον Ηρακλή. Επτά χρόνια πριν το ξύπνημα του Βεζούβιου, ένας δυνατός σεισμός είχε ταρακουνήσει τις δύο πόλεις, προκαλώντας πολλές ζημιές. Από τότε, οι σεισμοί έγιναν μέρος της καθημερινότητας των κατοίκων, χωρίς ωστόσο να φαντάζονται τι θα επακολουθούσε.
Μεσημέρι της 24ης Αυγούστου 79 μ.Χ. ξεκίνησε η καταστροφή της Πομπηίας. Στην αρχή ο ουρανός σκεπάστηκε από ένα σύννεφο τέφρας και για 18 ώρες «έβρεχε» στάχτη και ελαφρόπετρες, διαμέτρου ως 8 εκατοστά. Το βάρος των υλικών που έπεσαν από τον ουρανό υπολογίζεται ότι είναι σαν έπεφταν στη γη 250.000 ελέφαντες ανά δευτερόλεπτο. Πολλές στέγες κατέρρευσαν, θάβοντας στα συντρίμια όσους βρίσκονταν μέσα ή είχαν προσπαθήσει να αναζητήσουν καταφύγιο. Ακολούθησε ισχυρός σεισμός που γκρέμισε κτίρια και εγκλώβισε ανθρώπους. Μέσα στη νύχτα ή ίσως το επόμενο πρωί ο Βεζούβιος εξαπέλυσε ένα σύννεφο πυκνής και πολύ καυτής τέφρας. Όλη η πόλη θάφτηκε κάτω από ένα παχύ στρώμα στάχτης. Πολλοί κάτοικοι προσπάθησαν να ξεφύγουν, άλλοι αποδέχτηκαν τη μοίρα τους, αγκαλιάζοντας τους αγαπημένους τους ανθρώπους.
Όλες αυτές οι λεπτομέρειες είναι γνωστές χάρη στην μαρτυρία του ιστορικού Πλίνιου του Νεότερου. Ο Πλίνιος ο Νεότερος, ανιψιός του επίσης ιστορικού Πλίνιου του Πρεσβύτερου βρισκόταν κοντά στην Πομπηία όταν έγινε η έκρηξη του Βεζούβιου. Φαίνεται ότι παρακολούθησε όλες τις φάσεις μέχρι την καταστροφή της Πομπηίας από ασφαλές μέρος, σε ένα πλοίο μέσα στη θάλασσα. Η μαρτυρία του, σαν δημοσιογραφικό ρεπορτάζ ανταποκριτή σε ζωντανή σύνδεση, σώζεται στις δύο επιστολές που έστειλε στον φίλο του, Κορνήλιο Τάκητο.
Ανάλογη καταστροφή υπήρξε και στο κοντινό Ηράκλειο, το οποίο θάφτηκε κάτω από πυκνό στρώμα ηφαιστειακής λάσπης. Καταστράφηκαν επίσης μικρότεροι οικισμοί, παρακείμενοι της Πομπηίας, όπως η Οπλοντίδα και οι Σταβίοι.
Μια τραγική σελίδα της ανθρώπινης ιστορίας, μια συγκλονιστική αρχαιολογική ανακάλυψη
Αν και η ευρύτερη περιοχή κατοικήθηκε ξανά, οι δύο πόλεις, η Πομπηία και το Ηράκλειο δεν ξαναχτίστηκαν. Διατηρήθηκαν στη μνήμη των ανθρώπων χάρη στον Πλίνιο τον Νεότερο και το περιστασιακό ανασκαφικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, η δραματική ιστορία τους άρχισε να ξετυλίγεται στις αρχές του 18ου αιώνα, όταν ο πρίγκηπας του Elboeuf ξεκίνησε να ερευνά πηγάδια και σήραγγες στην περιοχή του Ηρακλείου. Ήρθε στο φως τότε το ρωμαϊκό θέατρο, το μοναδικό τόσο καλά συντηρημένο ως εκείνη την εποχή. Ο πρίγκηπας βέβαια ενδιαφερόταν περισσότερο για τον εμπλουτισμό της συλλογής έργων τέχνης, παρά για την προώθηση της αρχαιολογικής έρευνας.
Η Πομπηία ανακαλύφθηκε το 1748 και οι έρευνες εκεί έγιναν υπό την αιγίδα του βασιλιά και της βασίλισσας της Νάπολης. Και οι συγκεκριμένοι ηγεμόνες ενδιαφέρθηκαν να εμπλουτίσουν τη συλλογή τους και να στολίσουν τα ανάκτορά τους, παρά να ενθαρρύνουν τη μελέτη όσων βρέθηκαν.
Οι προβολείς του παγκόσμιου ενδιαφέροντος πέφτουν στην Πομπηία και στο παρακείμενο Ηράκλειο χάρη στον J.J. Winckelman, πατέρα της κλασικής αρχαιολογίας, ο οποίος δημοσίευσε μια επιστολή με τα ευρήματα από το Ηράκλειο. Τα ευρήματα προκάλεσαν αίσθηση και επηρέασαν την τέχνη της εποχής.
Συστηματική ανασκαφή του χώρου της Πομπηίας πραγματοποίησε στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα (1860) ο Giuseppe Fiorelli. Ο Fiorelli φρόντισε να μπουν σκέπαστρα για να προστατευθούν τα οικοδομήματα που ήρθαν στο φως, ενώ διατήρησε τις τοιχογραφίες στα σημεία που βρέθηκαν. Σε αυτόν οφείλουμε επίσης και μια σπουδαία ιδέα. Αυτός ήταν που επινόησε και έναν ευφυέστατο τρόπο για να προσεγγίσει τις καλυμμένες από στάχτη κοιλότητες, μέσα στις οποίες είχαν διατηρηθεί σκελετοί ανθρώπων και ζώων. Χρησιμοποίησε, λοιπόν, την κοιλότητα ως καλούπι, χύνοντας μέσα γύψο. Ο γύψος πήρε το ακριβές σχήμα του σώματος, ζωντανεύοντας τις τελευταίες στιγμές ανθρώπων πριν την καταστροφή της Πομπηίας.
Νεότεροι ανασκαφείς ρίχνουν μέσα στις κοιλότητες ίνες γυαλιού. Η τεχνική αυτή έχει το πλεονέκτημα ότι εκτός από το σχήμα του σώματος, παραμένουν ορατά τα οστά και τυχόν τεχνουργήματα που κρατούσαν οι άνθρωποι τη στιγμή που τους βρήκε ο θάνατος.
Η έκρηξη του Βεζούβιου που οδήγησε στην καταστροφή της Πομπηίας ταυτόχρονα συνέβαλε στην άριστη διατήρηση της αρχαίας πόλης. Οικίες, τοιχογραφίες, δημόσια κτίρια, καταστήματα, δρόμοι, όλα μοιάζουν σαν να σταμάτησε απλά ο χρόνος. Απανθρακωμένα καρβέλια ψωμί διατηρούν ακόμη τα σχέδιά τους, πιάτα που έμειναν στο τραπέζι, όταν έφυγαν για σωθούν οι συνδαιτήμονες, απομεινάρια μιας ζωής που έληξε απροειδοποίητα.
Ως σήμερα, η Πομπηία παραμένει η πιο ολοκληρωμένη ανασκαφή κατοικημένου χώρου. Μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, κάθε χρόνο προσελκύει εκατομμύρια επισκέπτες από όλον τον κόσμο. Περιδιαβαίνουν στους δρόμους της Πομπηίας, φωτογραφίζουν τα ερείπια του Ηρακλείου, τρώνε ένα κομμάτι πίτσα στη γειτονική Νάπολη. Ένα δροσερό αεράκι κατεβαίνει από τις πλαγιές του Βεζούβιου. Μα αν το βουνό ξυπνήσει, από τις ίδιες αυτές πλαγιές θα τρέξει φωτιά, απειλώντας για άλλη μια φορά τα εφήμερα έργα των ανθρώπων.
Πηγές:
Renfrew, C. & Bahn, P. (2001). Αρχαιολογία: Θεωρίες, Μεθοδολογία και Πρακτικές Εφαρμογές. εκδόσεις Καρδαμίτσα.
Vesuvius Day (August 24th). Πληροφορίες από την ιστοσελίδα days of the year. Ανακτήθηκε από: www.daysoftheyear.com (Τελευταία πρόσβαση: 23/08/2025).
Βεζούβιος. (2025). Πληροφορίες από Britannica. Ανακτήθηκε από: https://www.britannica.com. (Τελευταία πρόσβαση: 23/08/2025).
Μωραϊτη, Ε. (2021). Πομπηία: Η καταστροφική έκρηξη του Βεζούβιου που έμεινε στην ιστορία μέσα από την τέχνη. Ανακτήθηκε από: monopoli.gr (Τελευταία πρόσβαση: 23/08/2025).
Σαν Σήμερα: 24 Αυγούστου 79 μ.Χ. -Έκρηξη του Βεζούβιου και καταστροφή της Πομπηίας. Καθημερινή. Ανακτήθηκε από: www.kathimerini.gr (Τελευταία πρόσβαση: 23/08/2025).
