Πολύ πριν την γέννηση της Ιλιάδας, στην Μεσοποταμία υπήρξε ένας άλλος κόσμος αφήγησης της φαντασίας των ανθρώπων. Η σφηνοειδής γραφή σε κομμάτια πηλού, μας δίνει σημαντικές πληροφορίες για τον τρόπο που οι Σουμέριοι και οι Βαβυλώνιοι έβλεπαν τις δικές τους θεότητες και ήρωες και την κοσμογονία τους. Οι Σουμέριοι είναι ο πρώτος λαός που μεταμόρφωσε την προφορική παράδοση σε μνημείο γραφής και αποτύπωσε πάνω στον πηλό, όχι μόνο συναλλαγές και φόρους, αλλά και μύθους – ιστορίες για τους θεούς, τους ανθρώπους και το χάσμα μεταξύ τους. Για πολλούς αιώνες και ξεχασμένο μέσα στο Πανεπιστήμιο της Πενσυβάνια, περίμενε να αποκρυπτογραφηθεί το κομμάτι πηλού με τον αριθμό Ni-12501, που ανακτήθηκε από την πόλη Νιππούρ και δημιουργήθηκε πριν από 4.000 έτη… Το Ni-12501 αναφέρθηκε κατά το παρελθόν από τον καταξιωμένο Ασσυριολόγο Samuel Noah Kramer τη δεκαετία του 1950, αν και δεν είχε μελετηθεί πλήρως, οπότε έμεινε στα αζήτητα. Περίπου 4.400 χρόνια μετά, στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, η Σουμερολόγος δρ. Jana Matuszak αποκρυπτογραφεί τον ημιτελή μύθο (σώζεται το 1/3 της πήλινης ταμπλέτας) και το αποτέλεσμα είναι μοναδικό: το χαμένο έπος του Ισκούρ παίρνει μορφή!
Το 2400 π.Χ. η αρχαία Σουμερία αποτελούνταν από πόλεις – κράτη, με συνεχή προσπάθεια ένωσης αυτών. Κάθε πόλη κράτος είχε μια βασική θεότητα για προστασία και ευημερία και από κάτω ένα ολόκληρο γενεαλογικό δέντρο. Στην πόλη Νιππούρ (στο σημερινό Ιράκ) προστάτης ήταν ο Ενλίλ, θεός των καταιγίδων και των ανέμων, στοργικός αλλά και σκληρός με την ανθρωπότητα και ίσως ο σημαντικότερος θεός της Μεσοποταμίας, σύμφωνα με την μυθολογία. Οι πόλεις – κράτη μοιράζονταν μια κοινή πολιτιστική ταυτότητα, με μόνη διαφορά σπανίως την διάλεκτο που αποτύπωναν στις σφηνοειδείς γραφές τους. Το στοιχείο Ni-12501, παρουσίασε τόσες χιλιετίες μετά έναν άγνωστο μύθο που πιθανότατα έχει τις ρίζες του στην πόλη Νιππούρ και αποτυπώνει τις ανησυχίες των ανθρώπων για το κλίμα και την επικινδυνότητα αυτού στις σοδειές τους.
Ξεκινώντας την αποκρυπτογράφηση στο χαμένο έπος του Ισκούρ, περιγράφεται ένας τόπος με λαμπερά νερά γεμάτα ψάρια, πράσινα λιβάδια και πολύχρωμες (!) αγελάδες. Συνεχίζει ευθύς αμέσως, αναφέροντας μια μεγάλη περίοδο ξηρασίας στην Νιππούρ, η οποία οφείλεται στο γεγονός πως ο γιός του Ενλίλ (και επίσης θεός των καταιγίδων) Ισκούρ και όλα όσα του ανήκουν παραπάνω, έχουν αιχμαλωτιστεί στον κάτω κόσμο (Kur). Παιδιά γεννιούνται και φεύγουν κατευθείαν για τον Κάτω Κόσμο, δηλώνοντας ξηρασία και λιμό. Ο Ενλίλ αμέσως συγκαλεί τους θεούς να τον βοηθήσουν να επαναφέρουν τον Ισκούρ στην επιφάνεια, αλλά δεν προσφέρεται κανείς τους. Τότε συμβαίνει το αναπάντεχο και προσφέρεται μια αλεπού, λειτουργώντας με πονηριά. Η αλεπού ξεκινάει το ταξίδι της στον κάτω κόσμο δεχόμενη τρόφιμα και ποτά, τα οποία αντί να καταναλώσει, αποθήκευσε κρυφά ως θεϊκά λάφυρα… Η ιστορία στο στοιχείο Ni-12501 διακόπτεται απότομα εκεί, λόγω της καταστροφής που έχει ο πηλός μετά από τέσσερεις χιλιετίες και δυστυχώς δεν θα μάθουμε -τουλάχιστον προς το παρόν- την συνέχεια αυτού του μύθου.
Στο θραύσμα που ανακτήθηκε από την Νιππούρ, ο θεός Ισκούρ πρωταγωνιστεί και αυτό το κάνει μοναδικό, ενώ επιβεβαιώνεται για ακόμα μια φορά πως ο Ενλίλ είναι ο «πατέρας των θεών» στην Μεσοποταμία, αφού έχει το δικαίωμα να συγκαλεί το πάνθεον. Η ανομβρία στην Μεσοποταμία ανάγκαζε ανέκαθεν τους ανθρώπους να σκάβουν κανάλια τεραστίων αποστάσεων, ώστε να διοχετεύσουν στα χωράφια τους νερό από τον Τίγρη και τον Ευφράτη και αυτό εξηγεί το γεγονός, πως μια μικρή θεότητα της καταιγίδας όπως ο Ισκούρ, δεν ήταν και ιδιαίτερα δημοφιλής… Το πιο πιθανό -και όχι και τόσο ευφάνταστο- σενάριο για τον υπόλοιπο μύθο, είναι ο Ισκούρ να επέστρεψε στον πάνω κόσμο, αποδίδοντας τον μύθο στο γεγονός της κυκλικής φύσης των εποχών και την επιρροή της στις καλλιέργειες. Αυτό που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στον συγκεκριμένο μύθο, είναι η απουσία ανθρώπων – ηρώων και η βοήθεια από ένα ζώο, δίνοντας στην αλεπού την πρώτη της επική αναφορά που έγινε ποτέ! Οι θεοί δεν μπορούν να εισχωρήσουν κρυφά στον Κάτω Κόσμο και αποφασίζουν να στείλουν μια αλεπού; Η αλεπού δεν είναι ένα ζώο που αναφέρεται συχνά στην μυθολογία των Σουμερίων και εδώ παρουσιάζεται ως παραπλανητής – σωτήρας, ένας ρόλος αμιγώς ανθρώπινος στην παγκόσμια μυθολογία. Η πράξη της να μην φάει τις προσφορές ίσως αποτελεί τελετουργία, που δηλώνει αυτοσυγκράτηση ή ετοιμότητα για το άγνωστο του αφιλόξενου και επικίνδυνου Κουρ.
Το χαμένο έπος του Ισκούρ, έχει τρεις πρωταγωνιστές: τον θεό Ενλίλ, τον γιό του Ισκούρ και μια πονηρή αλεπού. Έχει όμως αμέτρητες πτυχές που υπογραμμίζουν, πως ανέκαθεν οι κλιματικές αλλαγές απασχολούσαν τους ανθρώπους και τις αποτύπωναν ως μορφές μυθολογίας, στην προκειμένη σε κομμάτια πηλού. Η ανάγκη των ανθρώπων για επιβίωση, έρχεται σιωπηλά στο πρόσωπο μιας αλεπούς, αφού ακόμα και οι θεοί διστάζουν να επέμβουν. Μέσα από έναν μύθο 4.000 χρόνων, ένα ερώτημα παραμένει επίκαιρο: τελικά ποιος αναλαμβάνει δράση όταν όλα χάνονται;
Πηγές Άρθρου:
Oster, S. (2025). Study translates fragmentary ancient Sumerian myth around 4,400 years old. Ανακτήθηκε από www.phys.org (τελευταία πρόσβαση 6/8/2025)
Matuszak J. (2025). Of captive storm gods and cunning foxes: New insighst into eary Sumerian Mythology, with an edition of Ni 12501. Ανακτήθηκε από www.cambridge.org (τελευταία πρόσβαση 6/8/2025)
