Φιόντορ Ντοστογιέφσκι – Το υπόγειο

Γραμμένο το 1864, «Το υπόγειο» θεωρείται ο προπομπός των γνωστών μυθιστορημάτων του Ντοστογιέφσκι. H αρχή αυτού του πρωτοποριακού κειμένου δημοσιεύθηκε στο πρώτο τεύχος του περιοδικού «Επόχα» (Εποχή) το 1864, το οποίο εξέδωσε ο συγγραφέας μαζί με τον αδερφό του μόλις επέστρεψε στη Ρωσία από ταξίδι του στη Γερμανία. Το κλασικό αυτό μυθιστόρημα αποτελεί την απολογία εν είδει εξομολόγησης ενός Ρώσου υπαλλήλου κατά τον 19ο αιώνα ο οποίος αποφασίζει να μεταβεί από την άκριτη αποδοχή στην ανώνυμη αντίδραση μέσω της καθόδου του στο υπόγειο.

Το «Υπόγειο» αποτελείται από δυο μέρη.Το πρώτο είναι αμιγώς φιλοσοφικό, ενώ στο δεύτερο παρουσιάζονται χαρακτηριστικά περιστατικά της ζωής του πρωταγωνιστή κατά τη νεότητα του. Μέσα από το «Υπόγειο» του, ο Ντοστογιέφσκι ασκεί αδυσώπητη κριτική στα κυρίαρχα φιλοσοφικά – λογοτεχνικά κινήματα της εποχής του, κυρίως τον θετικισμό και τον ρομαντισμό και στρέφεται ενάντια στους «κανονικούς» ανθρώπους και την ορθολογιστική τους βεβαιότητα, δηλαδή ότι ο άνθρωπος ενεργεί με βάση το ατομικό του συμφέρον. Ο ανώνυμος ήρωας του αποδομεί τον εαυτό του κατά την διάρκεια του μονολόγου του και έτσι καταδεικνύονται οι εσωτερικές συγκρούσεις, οι επιπτώσεις της αγάπης, τις ρίζες της ηδονής, η αντίθεση ανάμεσα στο υγιές και στο νοσηρό, ώστε να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια, και μάλιστα ότι ακόμη και η έννοια του καλού είναι σχετική. Πρόκειται για μια σφοδρή σύγκρουση της λογικής με το συναίσθημα. O ήρωας άγεται και φέρεται από εσωτερικές δυνάμεις, τις οποίες δεν είναι σε θέση να ελέγξει.

«Πρώτα πρώτα ήμουν ανίκανος να αγαπήσω, επειδή -επαναλαμβάνω- για μένα αγάπη σημαίνει τυραννία και ηθική κυριαρχία. Σε ολόκληρη τη ζωή μου δεν μπορούσα να φανταστώ διαφορετική αγάπη, και μερικές φορές έφτασα στο σημείο να σκέφτομαι πως η αγάπη έγκειται στο δικαίωμα που θεληματικά σου παραχωρεί το αγαπημένο αντικείμενο να το τυραννάς…».

Στο δεύτερο μέρος μας εξηγεί πώς οδηγήθηκε σταδιακά στην απομόνωση και την αδράνεια περιγράφοντας τρία χαρακτηριστικά στιγμιότυπα της ζωής του. Στη συνάντηση του ήρωα με μια πόρνη αποκαλύπτονται οι αντιφάσεις στον ψυχισμό ενός κλασικού ρομαντικού ήρωα με κωμικοτραγικό τρόπο. Μας δείχνει έναν άνθρωπο «κουρέλι», με μηδενική πίστη στις δυνάμεις του που ζει σε ένα σύμπλεγμα ταπείνωσης και υπεροχής. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για αντιήρωα.

Advertisements

Ο Ντοστογιέφσκι αναλύει τις σκοτεινές αντικρουόμενες πλευρές του ήρωα του, κάτι που συστηματικά κάνει σε όλα του τα μυθιστορήματα και τα διηγήματα του. Η γλώσσα είναι απλή, στρωτή και η μετάφραση τόσο άρτια που δίνει την εντύπωση ότι το μυθιστόρημα είναι γραμμένο στα ελληνικά. Επιπλέον, επισημάνθηκαν τα κυριότερα θέματα του έργου, όπως η ελεύθερη βούληση, η συναίσθηση, η επιστημονική λογική, το απρόβλεπτο και το ανεξήγητο στην ανθρώπινη φύση, καθώς και η κριτική ματιά που ασκεί ο Ντοστογιέφσκι στην επιρροή της Δυτικής Ευρώπης στην κοινωνία της Ρωσίας και στον επιστημονισμό της εποχής. Ο Ντοστογιέφσκι με μία απόλυτα διεισδυτική και διαυγή ματιά σκιαγραφεί την ανθρώπινη ψυχή και αποκαλύπτει το παράδοξο, το χαοτικό και το τραγικό της ανθρώπινης ύπαρξης. Για τον Ντοστογιέφσκι, ο φόβος για την αγάπη ταυτίζεται με τον φόβο για την ελευθερία.