George Orwell – «Η φάρμα των ζώων», μια πολιτική αλληγορία

Η «Φάρμα των ζώων» είναι ένα από τα πιο γνωστά λογοτεχνικά έργα του εικοστού αιώνα. Ο Βρετανός συγγραφέας George Orwell δημιούργησε την ειλικρινή και εξαιρετικά γραμμένη πολιτική σάτιρα το 1945, τέσσερα χρόνια πριν από την έκδοση του δημοφιλέστερου του μυθιστορήματος, «1984».Η έκδοση του βιβλίου αποδείχθηκε δύσκολη υπόθεση και η κυκλοφορία του απαγορεύτηκε στις χώρες της ΕΣΣΔ μέχρι το 1989. Πρόκειται για μια ιδιοφυή αλληγορία του σταλινικού καθεστώτος, αλλά και γενικότερα των ολοκληρωτικών καθεστώτων. Η ιστορία είναι για τα ζώα μιας φάρμας, που επαναστατούν ενάντια στον αφέντη τους και αναλαμβάνουν τα ίδια τη διαχείρισή της. Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου αναφέρεται στη ζωή μετά την Επανάσταση και τη διαμόρφωση της κοινωνίας των ζώων της φάρμας κατά την ανεξαρτησία τους από τους ανθρώπους.

Στην «Φάρμα των ζώων», δύο γουρούνια, ο Snowball και ο Ναπολέων, επηρεασμένα  από τις επαναστατικές θεωρίες ενός γέρικου χοίρου, που είχε πεθάνει πρόσφατα,  του Old Major, υποκινούν μία επανάσταση, με την συναίνεση όλων των ζώων. Οι ανθρώπινοι αφέντες τους εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη φάρμα. Τα ζώα, με την καθοδήγηση των γουρουνιών ως των «πιο έξυπνων ζώων»  αρχίζουν να συμβιώνουν και να συνεργάζονται, υπό καθεστώς απόλυτης ισότητας. Τα ζώα, όμως, έρχονται αντιμέτωπα με πολλά πρακτικά προβλήματα. Σιγά σιγά άρχισαν να διακρίνονται στη φάρμα τα διαβρωτικά αποτελέσματα της απόλυτης εξουσίας. Η άσβεστη δίψα του Ναπολέων για εξουσία θα οδηγήσει στην εξορία του Snowball, τη μετατροπή της κοινότητας σε απολυταρχικό καθεστώς και στην κατάλυση των δικαιωμάτων των ζώων. Η οριστική προδοσία έρχεται όταν η βασική ηθική αρχή της φάρμας, δηλαδή ότι «Όλα τα ζώα είναι ίσα» μετατρέπεται σε:

«Όλα τα ζώα είναι ίσα, αλλά κάποια είναι πιο ίσα από τα άλλα»

Το βιβλίο παρουσιάζει πανέξυπνα τις τακτικές του ολοκληρωτισμού. Μία από αυτές είναι η αλλοίωση της ιστορίας από τους ισχυρούς, ώστε να νομιμοποιούν τον έλεγχο που ασκούν στις μάζες. Επίσης, ένα εξαιρετικά αποτελεσματικό μέσο είναι ο τρόμος, που παραλύει τις συνειδήσεις, με τα άγρια εκπαιδευμένα σκυλιά να σκοτώνουν όποιο ζώο εν δυνάμει απειλεί το καθεστώς. Στο τέλος όλα τα ζώα υποκύπτουν, αφού λόγω της σκληρής εργασίας που τους επιβάλλεται καθημερινά δεν έχουν περιθώρια να σκεφτούν τι τους συμβαίνει και να αντιδράσουν ανάλογα. Και στην περίπτωση που κάποιο πάψει να είναι χρήσιμο «αποβάλλεται» χωρίς οίκτο. Οι αναφορές του Orwell στην ιστορία του σοσιαλισμού και του κομμουνισμού είναι προφανείς.

Advertisements

Η αλληγορία του George Orwell έχει πρωταγωνιστές της τα ζώα, όπως και αυτές του Αισώπου. Ένα χαρακτηριστικό που κερδίζει τον αναγνώστη είναι το πόσο καλογραμμένο είναι το βιβλίο. Η γλώσσα είναι απλή και άμεση, ενώ η πλοκή του είναι απλή αλλά ρεαλιστική και προχωράει γρήγορα, κρατώντας τον αναγνώστη σε εγρήγορση. Το ταλέντο του Orwell ως συγγραφέα φαίνεται από το πρώτο κεφάλαιο, όπου εκτυλίσσεται η πρώτη συνέλευση των ζώων. Δίνει ακριβώς όσες πληροφορίες χρειάζονται για τους χαρακτήρες που θα συναντήσουμε στο βιβλίο. Η  χρήση του χιούμορ από τον Orwell, σε πολλές περιπτώσεις, είναι πολύ έξυπνη,  όπως για παράδειγμα όταν οι γάτες ψηφίζουν και υπέρ και κατά στη συνέλευση. Όλα αυτά προετοιμάζουν τον αναγνώστη πως το βιβλίο δεν είναι απλώς διασκεδαστικό, αλλά θα του μείνει αξέχαστο.

Η «Φάρμα των ζώων» είναι ένα σπουδαίο έργο που ψυχαγωγεί και ταυτόχρονα προειδοποιεί. Είναι η καυστική απεικόνιση της νέας και ελπιδοφόρας ηγεσίας που, μόλις έρθει στην εξουσία, γίνεται όπως όλες οι προηγούμενες. Το τέλος του, αν και πεσιμιστικό,  είναι απόλυτα ταιριαστό. Συγκεκριμένα: «Τα ζώα απ’ έξω κοιτούσαν πότε τα γουρούνια και πότε τους ανθρώπους, πότε τους ανθρώπους και πότε τα γουρούνια, ύστερα πάλι τα γουρούνια και πάλι τους ανθρώπους, αλλά ήταν αδύνατον να διακρίνουν ποιος ήταν ποιος.»