To «Downsizing» (στα ελληνικά «Μικρόκοσμος»), μακράν το πιο φιλόδοξο (και δαπανηρό) πρότζεκτ του Ελληνοαμερικανού auteur, Alexander Payne, βραβευμένου στο παρελθόν με 2 Όσκαρ και 2 Χρυσές Σφαίρες Σεναρίου («Sideways», «About Schmidt»), μας φιλοδωρεί με ένα ευρηματικό σενάριο και μια ενδιαφέρουσα εικαστική σύνθεση, για μια επιστημονικής φαντασίας ταινία έμπλεη πολιτικο-κοινωνικών ευαισθησιών, απόρροια της ανθρωπογενούς οικολογικής καταστροφής που πλέον έχει υπερβεί τα εσκαμμένα και απαιτούνται άμεσες, αποδοτικές λύσεις.
Αυτή λοιπόν η σωτήρια λύση θα έρθει από τη Νορβηγία, από έναν επιστήμονα (στο πολύ κοντινό μέλλον), καθώς διεξάγει ένα υπερφιλόδοξο πείραμα που θα καταστεί η σωσίβια λέμβος της ανθρωπότητας: επιτέλους μια επιτυχημένη -μετά από πολλές ατελέσφορες προσπάθειες στο παρελθόν όπως αφήνεται να εννοηθεί- συρρίκνωση ενός εργαστηριακού ποντικιού στο 0,03% της ενεργειακής του μάζας. Ευοίωνα τα νέα για τους ανθρώπους δηλαδή, αφού η εφεύρεση αυτή θα βρει άμεσο πεδίο εφαρμογής της σε αυτούς, προκειμένου να μειωθεί δραματικά το ογκώδες περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα και αποσοβηθεί η ενεργειακή αφαίμαξη που οσονούπω θα καταπιεί όλους τους διαθέσιμους πόρους (και συνεπώς και τους ίδιους).
Μια ολομέτωπη προσπάθεια εν είδει μιντιακής εκστρατείας θα πραγματοποιηθεί, προκειμένου να ενημερωθούν οι πολίτες σε κάθε γωνιά της γης για την εν λόγω εφεύρεση και το ρηξικέλευθο project, που άλλους τους έχει αναστατώσει αποτρεπτικά και άλλους εξιτάρει θετικά. Δεν απουσιάζουν και περιστατικά κατά τα οποία δεν άργησε η ανακάλυψη αυτή στα χέρια σκοτεινών δυνάμεων να χρησιμοποιηθεί τιμωρητικά για να εξοντωθούν αντιπάλοι και αντιφρονούντες, συρρικνώνοντάς τους σε μικροσκοπικά όντα. Στο μεταξύ η πίεση για την άμεση συμμετοχή (που είναι καθαρά εθελοντική) στο σχέδιο που έχει καταστρωθεί για να εφαρμοστεί το μεγαλόπνοο ενέργημα, αναφέρεται όλο και πυκνότερα στο βραχύβιο μέλλον της ανθρωπότητας λόγω υπερπληθυσμού αν η υφιστάμενη κατάσταση μείνει ως έχει. Ο σκοπός ευγενής, το διακύβευμα τεράστιο και το κίνητρο αμφισβητήσιμο.
Σε μια λιλιπούτεια εκδοχή τους λοιπόν σύμφωνα με το σχέδιο, οι άνθρωποι που θα προσαχθούν στην νεόκοπη τεχνολογία και θα υποστούν την σμίκρυνση (που αποδεδειγμένα και τεκμηριωμένα είναι σχεδόν… απόλυτα ασφαλής), θα έχουν μηδαμινό αρνητικό αντίκτυπο στο περιβάλλον, ο ασφυκτικός υπερπληθυσμός θα αποτελεί ουσιαστικά παρελθόν, η φτώχεια θα εκμηδενιστεί ακαριαία και ο τεράστιος χώρος που θα απελευθερωθεί θα ανακουφίσει το περιβάλλον καθοριστικά για την μέγιστη αξιοποίηση των φυσικών του πόρων προς όφελός μας.
Το αφήγημα της νέας πραγματικότητας θα κοινολογηθεί ταχέως, τιτλοφορούμενο ως «Leisureland» να είναι πλέον η hot «μόδα», σαν ένας ειδυλλιακός ταξιδιωτικός προορισμός χώρις όμως εισιτήριο επιστροφής. Για να γίνει πιο πειστικό στα μάτια των πιο φιλύποπτων και δύσπιστων, θα στρατολογηθούν άνθρωποι που έχουν ήδη κάνει το τολμηρό διάβημα σε αυτή τη Γη της Επαγγελίας, λέγοντας τις εντυπώσεις τους και προτρέποντας με το δέλεαρ της οικονομικής ευρωστίας τους συνανθρώπους τους να ακολουθήσουν χωρίς δεύτερη σκέψη. Τι πιο πειστικό λοιπόν από το να ευαγγελίζονται έναν επίγειο παράδεισο, μια απτή ουτοπία, σε αντίθεση με την μπανάλ επωδό της κλιματικής κρίσης που έτσι κι αλλιώς έχει και πολλούς αρνητές; Το θελτικτό «πακέτο» του «Leisureland» που παρουσιάζεται εμπεριέχει την τέλεια ζωή και βασικό επιχείρημα είναι το εξής: η αξία του χρήματος σε αυτή την κοινωνία θα πολλαπλασιαστεί εκθετικά έτσι που πρακτικά κάθε άνθρωπος θα διάγει πολυτελή βίο με παροχές άνευ προηγουμένου, θα εξοικονομηθεί τέτοιο απόθεμα πόρων και θα υπάρξει τέτοια αυτονομία και αποδοτικότητα, ώστε ο καθένας θα είναι μεγιστάνας του εαυτού του. Ένα δολάριο του κανονικού κόσμου εκεί ισοδυναμεί με χίλια, και τα πενιχρά έξοδα διαβίωσης θα του επιτρέπουν αφενός να ζει πλουσιοπάροχα και αφετέρου να συμβάλει έμπρακτα στην ενεργειακή εξομάλυνση του περιβαλλοντος, απολαβάνοντας μια καλύτερη ποιότητα ζωης.
Ο πρωταγωνιστής της ταίνιας (ένας για άλλη μια φορά φερέγγυος Matt Damon) Paul, με την γυναίκα του, Audrey, απλοί καθημερινοί κάτοικοι της Ομάχα και παρατηρητές αυτού του ξαφνικού παροξυσμού που επικρατεί με το νεοφυές project να ελκύει ολοένα και περισσότερους ανθρώπους και με τα οικονομικά τους να έχουν στενέψει σε τέτοιο βαθμό που οι τράπεζα απειλεί με εξώσεις, βρίσκονται σε δίλημμα. Ξέρουν ότι η μετάβαση στην δεκαπέντε εκατοστών εκδοχή τους είναι μη αναστρέψιμη, το ίδιο όμως και η αιμάσσουσα οικονομική τους κατάσταση και ερχόμενοι σε επαφή με τους ήδη συρρικνωμένους τους φίλους θα πειστούν να το αποτολμήσουν και αυτοί. Μια γρήγορη διαδικασία που απαιτεί κάποιες μόνον ώρες, αλλά προς δυσάρεστη έκπληξη του Paul, τελευταία στιγμή η γυναίκα του θα λακίσει αφήνοντάς τον να πορευτεί μόνος σε αυτόν τον αχαρτογράφητο μικρόκοσμο, απογοητευμένος και βαθιά προδομένος.
Περίλυπος στην νέου μεγέθους ζωή που θα εισαχθεί, θα γευτεί τους καρπούς που του υποσχέθηκαν κατοικώντας ευθύς αμέσως σε μια τεράστια βίλλα, σε έναν επίγειο παράδεισο αλλά εμφατικά μόνος. Η μονότονα άνετη καθημερινότητά του θα απομυθοποιηθεί στα μάτια του και δη με τη γνωριμία με τον γείτονά του (ένας απολαυστικός Christoph Waltz), ενός Σέρβου παράνομου έμπορου που θα τον καλωσορίσει στον έκλυτο βίο και την ασωτία.
Κάτι όμως δεν του κάθεται σωστά του κεντρικού πρωταγωνιστή και έπειτα από την συνάντησή του με μια Βιετνμέζα ακτιβίστρια (Hong Chau), άρτι εξορισμένη (και συρρικνωμένη) από το αυταρχικό καθεστώς της χώρας της και που εργάζεται ως καθαρίστρια στο σπίτι του Σέρβου γείτονα, θα συναντηθούν και οι μοναχικές ψυχές των δύο ευαίσθητων (και ευαισθητοποιημένων) ηρώων μας. Σιγά σιγά η φλόγα της ουτοπικής εξιδανίκευσης σβήνει, η οδυνηρή διαπίστωση του Paul ότι ακόμα και στον κόσμο αυτό η κοινότητα που έχει σχηματιστεί έχει χωριστεί πάλι σε πλούσιους και φτωχούς, προνομιούχους και μη, η παρανομία και η εκμετάλλευση εμφιλοχωρεί παντού και ο καπιταλισμός λειτουργεί με τον ίδιο βαθμό -ή καλύτερα… μέγεθος- αδικίας και ταξικής ανισότητας.
Με μια πολύ ενδιαφέρουσα γραφιστικά και αφηγηματικά εισαγωγή, το πρώτο μέρος του «Downsizing» επικαιροποιημένο και συμβατό με την οικολογική συνείδηση των τελευταίων χρόνων, εφευρίσκει στο παραμύθι του τρόπους να αναδείξει ένα πραγματικό πρόβλημα που βράζει και να σατιρίσει το πολιτικό σύστημα που παρόλο που επικαλείται την προστασία του περιβάλλοντος, αγνοεί πεισματικά να φτιάξει μια αξιοπρεπή ζωή για τους ανθρώπους σε ό,τι μέγεθος και αν βρίσκονται. Πέρα από κάποια λογικά άλματα και σεναριακά κενά που αναπόφευκτα θα κάνουν την εμφάνισή τους σε μια τέτοιου είδους ταινία, τα κίνητρα δεν παρουσιάζονται αρκετά ισχυρά για μια τόσο κρίσιμη απόφαση, καθώς τα σφυρηλατημένα εδώ και χιλιάδες χρόνια ένστικτα των ανθρώπων δεν παραγκωνίζονται τόσο εύκολα για χάρη ενός αναιμικού επιχειρήματος περι κλιματικής κρίσης που γίνεται υπερβολικά βιαστικά στην ταινία. Κατακερματισμένη ακουσίως σε νοητά κεφάλαια, στερείται συνοχής και ταλαντώνεται ποιοτικά εξαιτίας του τελευταίου και ασθενέστερου μέρους που παραδίνεται στον απλοϊκό διδακτισμό αλλά και τα ουμανιστικά μηνύματα που την παραφορτώνουν αχρείαστα. Ακόμη, δεν εξηγείται επαρκώς από το ξεκίνημα πώς αυτή η ουτοπία κατέληξε να είναι μια μινιατούρα της κανονικής κοινωνίας και να λειτουργεί με τον ίδιο ακριβώς τρόπο ως μια λιλιπούτεια απομίμηση, ούτε αποδίδει πειστικά το πώς διαρθρώνεταi η καθημερινότητα μιας τέτοιας κοινωνίας σε πρακτικό επίπεδο. Ένας κόσμος δύο ταχυτήτων ή μάλλον δύο μεγεθών που δεν επικοινωνούν δυστυχώς, από ένα σημείο και μετά κυριολεκτικά και μεταφορικά, με την ταινία να προσανατολίζεται μόνο στο επικοινωνιολογικό σερβίρισμα των μηνυμάτων.
Το «Downsizing» παρά τα αρνητικά του, αποφεύγει την εσχατολογική τροχιά στην οποία θα μπορούσε εύκολα να παρασυρθεί βολικά σε μια τέτοιας θεματικής ταινία, αλλά την διαχειρίζεται με σατιρικό τρόπο και με πετυχημένο χιούμορ, ενώ επισημαίνει την πανταχού τελικά παρούσα αλλοτρίωση του ανθρώπου με τον εαυτό του και με το περιβάλλον, όπου η αναζήτηση της ευτυχίας πρέπει να γίνει εκ των ενόντων και όχι σε ψεύτικες ουτοπίες. Μια ιστορία για μικρούς ανθρώπους και μεγάλα ιδανικά…
Δείτε εδώ το trailer της ταινίας «Downsizing»:
