Ο κινηματογράφος έχει εδώ και δεκαετίες μια ξεχωριστή σχέση με το μυστήριο, το υπερφυσικό και τη θρησκεία. Από παλιά, οι ιστορίες που αγγίζουν το αόρατο, το ανεξήγητο και το «απαγορευμένο» μαγνητίζουν το κοινό. Ειδικά όταν μπλέκονται με στοιχεία μυστικισμού, θεωρίες συνωμοσίας ή θρησκευτικής παράνοιας, δημιουργούν μια μοναδική κινηματογραφική εμπειρία – σκοτεινή, συμβολική και βαθιά ατμοσφαιρική. Σε αυτό το άρθρο ρίχνουμε μια ματιά σε ταινίες τρόμου που εξερευνούν αυτά τα θέματα, χτίζοντας κόσμους γεμάτους ένταση, μυστήριο και αγωνία.
Δεν μπορεί να λείπει από αυτή τη συζήτηση “Ο Εξορκιστής” (1973), μια από τις πιο εμβληματικές ταινίες τρόμου όλων των εποχών. Βασισμένος σε πραγματικά γεγονότα, ο Friedkin κατάφερε να μετατρέψει μια ιστορία δαιμονισμού σε βαθύ στοχασμό για την πίστη, τη θυσία και την αμφιβολία. Ο πατέρας Κάρας δεν παλεύει μόνο με τον δαίμονα αλλά με τον ίδιο του τον εαυτό. Η ταινία άλλαξε για πάντα το πώς βλέπουμε τη σχέση ανάμεσα στο θρησκευτικό δόγμα και τον κινηματογραφικό τρόμο.
Το ατμοσφαιρικό “The Others” (2001) είναι μια ταινία τρόμου, όπου η θρησκεία είναι πανταχού παρούσα – στους ψιθύρους, στα φαντάσματα, στη σιωπή του σπιτιού. Η πίστη της Γκρέις, μιας ευσεβούς μητέρας, δοκιμάζεται όταν το «κακό» δεν έρχεται απ’ έξω, αλλά αποκαλύπτεται ως μέρος μιας σκληρής αλήθειας. Η ταινία αναδεικνύει το πνευματικό σοκ που προκαλεί η αμφισβήτηση του κόσμου όπως τον ξέρουμε.
Από την άλλη, το “The Wicker Man” (1973) βουτά σε μια εντελώς διαφορετική θρησκευτική απεικόνιση: την ειδωλολατρία. Ένας χριστιανός αστυνομικός φτάνει σε ένα απομονωμένο νησί για να ερευνήσει την εξαφάνιση ενός κοριτσιού, μόνο και μόνο για να βρεθεί παγιδευμένος σε μια κοινότητα που ζει με τελετουργίες, θυσίες και έναν δικό της Θεό. Είναι μια ανατριχιαστική αλληγορία για το πώς η πίστη – σε όποια μορφή – μπορεί να γίνει μέσο εξουσίας, υποταγής ή απόλυτης βίας.
Το “Stigmata” (1999) ανακατεύει το χριστιανικό μυστήριο με το σωματικό σοκ. Η ηρωίδα αρχίζει να βιώνει τα πάθη του Χριστού, ενώ δέχεται μυστηριώδη μηνύματα σε αρχαία αραμαϊκά. Η ταινία εγείρει ερωτήματα για την αλήθεια πίσω από τη θεσμική Εκκλησία και τι θα συνέβαινε αν κάποια λόγια του Ιησού δεν ταίριαζαν στην επίσημη γραμμή. Αντίστοιχα, στο “The Ninth Gate” (1999) του Polanski, η αναζήτηση για ένα αρχαίο βιβλίο με σατανική δύναμη μπλέκει τον πρωταγωνιστή σε ένα παιχνίδι εξαπάτησης, τελετουργιών και υπαινιγμών. Η γνώση γίνεται απειλή, και το κακό δεν είναι πάντα κραυγαλέο – μπορεί να είναι σιωπηλό, μορφωμένο και γοητευτικό.
Τα τελευταία χρόνια, οι σύγχρονες θρησκευτικές ταινίες τρόμου έχουν μεταμορφωθεί σε κάτι πιο υπαρξιακό, πιο προσωπικό. Παίρνοντας σαν παράδειγμα το “Hereditary” (2018) που δεν είναι απλώς μια ιστορία για σατανιστικές λατρείες – είναι ένα δράμα για την κληρονομιά του τραύματος, τη μητρική ενοχή και την αναπόφευκτη μοίρα. Το κακό εδώ δεν εμφανίζεται απλώς – αναδύεται από την ίδια τη δομή της οικογένειας. Αντίστοιχα, το“The Witch” (2015), γυρισμένο σχεδόν εξ’ ολοκλήρου σε φυσικό φως και παλιές αγγλικές διαλέκτους, είναι ένα παραμύθι τρόμου για την απόρριψη, την ενοχή και την απόλυτη ελευθερία μέσα από την αμαρτία. Και το “Saint Maud” (2019), ίσως το πιο υπαρξιακό από όλα, ακολουθεί μια μοναχική γυναίκα που θεωρεί πως έχει κληθεί από τον Θεό να «σώσει» μια άρρωστη γυναίκα. Το ερώτημα όμως είναι: ακούει στ’ αλήθεια τη φωνή του Θεού – ή απλώς χάνει τα λογικά της;
Σε μια φαινομενικά sci-fi ταινία, το “Under the Skin” (2013) ξεπερνά τα είδη και γίνεται σχεδόν μυστικιστική εμπειρία. Η εξωγήινη ηρωίδα παρατηρεί και «καταπίνει» την ανθρώπινη εμπειρία με ψυχρή απόσταση – μέχρι να αρχίσει να αμφισβητεί την αποστολή της. Η ταινία μοιάζει περισσότερο με ένα οπτικό ποίημα, ένα φιλοσοφικό σχόλιο για το σώμα, την ψυχή και το τι σημαίνει να είσαι “άνθρωπος”. Αν υπάρχει θρησκεία εδώ, είναι η σιωπηλή αναζήτηση ταυτότητας σε έναν αφιλόξενο κόσμο.
Οι ταινίες με μυστικισμό και θρησκευτικό τρόμο δεν είναι απλά τρομακτικές. Ερεθίζουν τις πιο βασικές μας ανησυχίες: τι υπάρχει μετά τον θάνατο; Πόση αλήθεια κρύβεται πίσω από τους θεσμούς; Ποιος ο ρόλος μας σε ένα σύμπαν που δεν καταλαβαίνουμε πλήρως; Μέσα από την αγωνία και το μυστήριο, το σινεμά μάς προσφέρει μια τελετουργική εμπειρία – ένα σύγχρονο προσκύνημα στο άγνωστο.
