Κάνε μου λιγάκι «άουτς»
Η έκφραση του πόνου μπορεί να περιέχει μη γλωσσικά στοιχεία όπως κραυγές, μπορεί όμως να περιλαμβάνει και γλωσσικά στοιχεία όπως επιφωνήματα. Στα τέλη του 2024 δημοσιεύτηκε μια έρευνα από συνεργαζόμενα πανεπιστήμια σε διάφορες γωνιές του πλανήτη. Στόχος της έρευνας ήταν να μελετήσει την έκφραση του πόνου, αλλά και άλλων συναισθημάτων, όπως η χαρά και η αηδία σε διάφορες γλώσσες του κόσμου. Μελετήθηκαν 131 γλώσσες από την Αφρική, την Ασία, την Ευρώπη και την Αυστραλία.
Η ιδέα γεννήθηκε όταν η πρώτη συγγραφέας του άρθρου και επιστημονικά υπεύθυνη της έρευνας, Maia Ponsonnet, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Αυστραλίας, παρατήρησε ομοιότητες ανάμεσα στα επιφωνήματα πόνου στα γαλλικά και μια από τις γλώσσες των αυτόχθονων της Αυστραλίας. Η έρευνα που ξεκίνησε είχε δύο σκέλη. Από τη μία μελετήθηκαν 131 γλώσσες, λεξικά και πάνω από 500 επιφωνήματα για τον τρόπο που παρουσιάζονται οι εκφράσεις πόνου, αηδίας και χαράς. Από την άλλη ηχογραφήθηκαν 166 άνθρωποι, φυσικοί ομιλητές 5 γλωσσών: Ισπανικά, Αγγλικά, Ιαπωνικά, Τουρκικά και Κινέζικα (μανδαρινικά).
Να σημειωθεί ότι για τη μελέτη επικεντρώθηκαν στα επιφωνήματα που σχετίζονται με φυσικά ερεθίσματα. Στην περίπτωση του πόνου, για την έκφραση που απορρέει από σωματικό πόνο και όχι όταν εκφράζεται έντονη δυσαρέσκεια συναισθηματική. Για το λόγο αυτό στην έρευνα συμπεριλήφθηκε το επιφώνημα «ouch» και όχι το «alas», διαφορετικά επιφωνήματα στην αγγλική γλώσσα, που εκφράζουν πόνο το πρώτο και έντονη δυσαρέσκεια, ψυχική οδύνη, το δεύτερο. Το «alas» αντιστοιχεί περίπου στο ελληνικό «Ωιμέ», που χρησιμοποιείται ενίοτε στον γραπτό λόγο για να δηλώσει ψυχική οδύνη ή αγανάκτηση.
Εδώ φυσικά οι ερευνητές είχαν να αντιμετωπίσουν το εξής εμπόδιο. Τα αποτελέσματα των ηχογραφήσεων θα ήταν η υποθετική αντίδραση σε πόνο, γιατί φυσικά δεν ήταν δυνατό -και ούτε ηθικά αποδεκτό- να προκαλέσουν σωματικό πόνο στους συμμετέχοντες. Επομένως, αυτό που έκαναν οι ερευνητές ήταν να περιγράψουν καταστάσεις ανάλογες και να ζητήσουν από τους εθελοντές να φανταστούν το επιφώνημα που θα έβγαζαν εκείνη τη στιγμή.
Η έκφραση του πόνου: μια παναθρώπινη συνθήκη
Τα αποτελέσματα της έρευνας φανερώνουν ότι ο πόνος είναι το συναίσθημα με τις περισσότερες ομοιότητες στην έκφρασή του, ξεπερνώντας σύνορα και γλώσσες. Παρατηρήθηκε, λοιπόν, ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο. Όπως φαίνεται και στον παρακάτω πίνακα, τα περισσότερα επιφωνήματα πόνου περιλαμβάνουν ένα ανοιχτό φωνήεν και συγκεκριμένα το «α». Άλλο μοτίβο είναι οι πλατιές πτωτικές δίφθογγοι όπως το «άι» (Ισπανικά, Ρωσικά κ.ά.) και το «άου» (Αγγλικά, Γερμανικά κ.ά.). Και αυτές περιλαμβάνουν το φωνήεν «α», το οποίο είναι και αυτό που τονίζεται.
|
Γλώσσα |
Επιφώνημα πόνου (προφορά) |
| Αγγλικά | ouch (προφέρεται: άουτς) |
| Αραβικά | ai ή akh |
| Γαλλικά | aïe ή ouille ή ayoye (Κεμπέκ, Καναδάς) |
| Γερμανικά | autch (προφέρεται: άουτς) |
| Ελληνικά | αχ ή ωχ ή άουτς (δάνειο από αγγλικά) |
| Ιαπωνικά | itai |
| Ισπανικά | ay |
| Ιταλικά | ahi, ahia, ohi |
| Κινέζικα | tong ή teng |
| Πορτογαλικά | ai |
| Ρώσικα | ai |
| Τουρκικά | ai ή ah ή off |
| Χίντι | aha |
Ο πόνος ενέχει συχνά το στοιχείο του αιφνιδιασμού, της έκπληξης, αφήνοντας το άτομο σε πόνο στην κυριολεξία «με το στόμα ανοιχτό». Αυτό εξηγεί ίσως το μοτίβο του «α», ενός φωνήματος που προφέρεται με το στόμα ανοιχτό και τη γλώσσα στη βάση της στοματικής κοιλότητας. Άλλωστε, η κραυγή του πόνου είναι συχνά δυνατή και υψηλής συχνότητας ώστε να προσελκύσει την προσοχή -και τη βοήθεια- των συνανθρώπων.
Παρά τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσα στις γλώσσες, η παρουσία του ήχου «α» στην έκφραση του πόνου φαίνεται πως διαμορφώθηκε από τους ήχους που κάνουμε αυτόματα, ενστικτωδώς, όταν βρισκόμαστε σε πόνο και θέλουμε να το γνωστοποιήσουμε στους οικείους μας. Για αυτό ίσως το γαλλικό «aïe» (προφέρεται «άιι») και το «yakayi» των αυτοχθόνων της Αυστραλίας -αν και μοιάζουν τόσο διαφορετικά- περιέχουν και τα δύο τον ήχο «α».
Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο είναι τα σύμφωνα που ακολουθούν το φωνήεν «α» ή τις διφθόγγους. Πρόκειται για εξακολουθητικούς ήχους, όπως «χ» («Αχ» στα ελληνικά, αραβικά και τουρκικά) ή τον ήχο «ch» («auch», στα αγγλικά και γερμανικά). Οι ήχοι αυτοί δημιουργούνται όταν θέλουμε να σταματήσουμε την έξοδο του αέρα από το στόμα, ενώ δίνουν και κάποια ανακούφιση σε δύσκολες στιγμές, όπως ο πόνος.
Η έκφραση του πόνου: οι διαφορές
Παρά τις ομοιότητες, υπάρχουν και διαφορές μεταξύ των γλωσσών, υποδηλώντας πως δεν είναι μόνο τα ένστικτα που διαμορφώνουν τα επιφωνήματα πόνου. Η Aitana García Arasco, μια εκ των ερευνητών της προαναφερθείσας μελέτης, υποστηρίζει πως «Όλα τα μωρά κλαίνε με τον ίδιο τρόπο, αλλά με τον χρόνο προσαρμόζουν τις εκφράσεις τους στις κοινωνικές νόρμες».
Έτσι, μεσογειακοί λαοί όπως οι Ισπανοί, που μιλούν και γελούν δυνατά, εκφράζουν τον πόνο επίσης δυνατά. Οι Ιάπωνες από την άλλη, είναι πιο συγκρατημένοι στις εκφράσεις των συναισθημάτων τους, για παράδειγμα, γελούν καλύπτοντας το στόμα. Στο επιφώνημα πόνου «itai» (που στην κυριολεξία σημαίνει «πονάει») ο ήχος «α» -αν και τονίζεται- είναι στη μέση του επιφωνήματος, περιορίζοντας την έμφαση, σε σχέση π.χ. με το ελληνικό «Αχ», που το εντόνως τονισμένο «α» τραβάει την προσοχή των παρακείμενων συνανθρώπων.
Ωστόσο, οι ομοιότητες είναι περισσότερες και εντοπίζονται εντός και των γλωσσικών οικογενειών. Για παράδειγμα τα αγγλικά και τα γερμανικά έχουν ακουστικά πανομοιότυπα επιφωνήματα πόνου. Στα Ισπανικά, Ιταλικά, Γαλλικά και Πορτογαλικά, γλώσσες που προέρχονται από τα λατινικά, η έκφραση του πόνου είναι ίδια ακριβώς ή μοιάζει εξαιρετικά. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση των ελληνικών. Από τη μια το «Αχ» μοιάζει με τις αντίστοιχες εκφράσεις πόνου λαών με τους οποίους συνυπάρξαμε για αιώνες, όπως οι Τούρκοι και οι Άραβες. Από την άλλη, έχει κάνει την εμφάνισή του το επιφώνημα «άουτς», εμφάνιση δηλωτική ίσως της επιρροής των αγγλικών.
Η έκφραση του πόνου είναι αυτή που παρουσιάζει τις περισσότερες ομοιότητες και εμφανίζει μοτίβα ανά τον κόσμο -πράγμα που δεν παρατηρήθηκε στην ίδια κλίμακα στην έκφραση της χαράς και της αηδίας. Ενδιαφέρον θα παρουσίαζε έρευνα που μελετά και άλλα συναισθήματα, όπως ίσως ο φόβος ή η λύπη.
Πάντως η επιστήμη επικυρώνει αυτό που ο ανθρωπισμός πρεσβεύει: άσχετα από χρώμα, εθνικότητα, θρησκεία ή γλώσσα, όλοι πονάμε το ίδιο.
Πηγές:
Hanson, A. (2024). How to say “ouch” in 20 languages. Duolingo. Ανακτήθηκε από: www.duolingo.com (τελευταία πρόσβαση: 29/08/2025)
Ponsonet, M., Coupé, C., Pellegrino, F., Garcia Arasco, A. & Pisanski, K. (2024). Vowel signatures in emotional interjections and nonlinguistic vocalizations expressing pain, disgust and joy across languages. The Journal of Acoustical Sociaty of America. Ανακτήθηκε από: www.pubs.aip.org (τελευταία πρόσβαση: 29/08/2025)
Ponsonet, M., Coupé, C. & Pisanski, K. (2024). Human exclamations of pain are similar across the world, new study reveals. The Conversation. Ανακτήθηκε από: www.the conversation.com (τελευταία πρόσβαση: 29/08/2025)
Viña Alonso, D. (2025). From “ouch” to yakayi”: the universal cry of pain. El País. Ανακτήθηκε από: www.english.elpais.com (τελευταία πρόσβαση: 29/08/2025)
How do you say “ouch” in French? Illustrator reveals what pain, kissing and even yawning sounds like in different languages. Daily Μail. Ανακτήθηκε από: www.dailymail.co.uk (τελευταία πρόσβαση: 29/08/2025)
Ζάχαρης, Φ. (2024). Ο πόνος είναι παγκόσμια γλώσσα [Μελέτη]. Ανακτήθηκε από: www.iatronet.gr (τελευταία πρόσβαση: 29/08/2025)
