21 Αυγούστου, συμπληρώθηκαν 109 χρόνια από την απεργία των εργαζομένων στα μεταλλεία της Σερίφου. Αν και δεν είναι τόσο γνωστή σε πολλούς, ήταν η απεργία που οδήγησε ουσιαστικά στην καθιέρωση της 8ωρης εργασίας.
Η μεταλλευτική ιστορία της Σερίφου
Αναπόσπαστο τμήμα της ιστορίας της Σερίφου αποτελούν τα μεταλλεία της και η εξόρυξη και εκμετάλλευση κοιτασμάτων μετάλλων αρχίζει από την προϊστορία. Από τα υπολείμματα εκκαμίνευσης φαίνεται πως ο κύριος στόχος των αρχαίων μεταλλείων ήταν ο χαλκός. Μιλάμε για την εποχή του χαλκού και το συγκεκριμένο μέταλλο μετατρεπόταν σε όπλα, εργαλεία, αγγεία αλλά και κοσμήματα. Η μεταλλευτική δραστηριότητα συνεχίστηκε και επί Ρωμαϊκών χρόνων. Έπειτα, οι Βενετοί οργάνωσαν πιο συστηματικά τη λειτουργία των μεταλλείων στο νησί, μεταφέροντας ακόμα και σκλάβους ώστε ν’ αυξήσουν την παραγωγή. Εξαιτίας της Οθωμανικής κατάληψης της Σερίφου, η εκμετάλλευση των ορυχείων διακόπηκε. Το 1861, με διάταγμα του Όθωνα και υπό την διεύθυνση της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας, αρχίζει ξανά η λειτουργία τους. Μέσα σε λίγα χρόνια, εξαιτίας τεχνικών προβλημάτων και μειωμένης ζήτησης, η εταιρεία κήρυξε πτώχευση.
Μεταλλεία Σερίφου: «Σέριφος- Σπηλιαζέζα»
Το 1880 εμφανίζεται η γαλλική εταιρεία «Σέριφος- Σπηλιαζέζα». Η εταιρεία αναθέτει εργολαβικά την εκμετάλλευση των ορυχείων στο Γερμανό Εμίλ Γρώμαν. Στο Μέγα Λιβάδι η εταιρεία χτίζει το διοικητήριο, όπου στεγάζει τα γραφεία της. Παράλληλα αναπτύσσεται ένας ολόκληρος οικισμός με πλήθος εργατικών κατοικιών, αστυνομία, νοσοκομείο, ακόμα και σχολείο. Ο πληθυσμός του νησιού αυξάνεται κατά 2000 άτομα, αφού έρχονται εργάτες και από άλλα νησιά του Αιγαίου για να δουλέψουν στα μεταλλεία.
Τώρα πια, το μετάλλευμα δεν υπόκειται σε κατεργασία, αλλά φορτώνεται σε πλοία και μεταφέρεται σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Διαμορφώνεται ένα εκτεταμένο δίκτυο μεταφοράς, με σιδηροτροχιές, μηχανοστάσια και σκάλες φόρτωσης. Από το 1890 έως και το 1905 η εταιρεία ανθεί. Το 1906 ο Γρώμαν πεθαίνει και τον διαδέχεται ο γιος του. Παράλληλα ξεκινάει κρίση στον κλάδο.
Μεταλλεία Σερίφου: Συνθήκες εργασίας
Οι συνθήκες εργασίας στα ορυχεία ήταν πολύ σκληρές. Η συμπεριφορά των Γρώμαν προς τους εργάτες ήταν αυταρχική και σύμφωνα με τους ιστορικούς, χιλιάδες εργατών ξεψύχησαν στις στοές των ορυχείων, λόγω των απάνθρωπων συνθηκών εργασίας αλλά και λόγω έλλειψης μέτρων ασφαλείας. Οι εργάτες ήταν αναγκασμένοι να δουλεύουν στις μεταλλευτικές στοές πολλές ώρες τη μέρα και για ελάχιστα χρήματα. Όλα αυτά οδηγούν τους Σεριφιώτες μεταλλωρύχους το καλοκαίρι του 1916, να δημιουργήσουν σωματείο ώστε να διεκδικήσουν συντονισμένα 8ωρη εργασία, ασφαλείς συνθήκες εργασίας και αύξηση του ημερομισθίου.
Το ιστορικό της απεργίας του 1916
Τον Ιούλιο του 1916, 460 μεταλλωρύχοι, με αρχηγό το Σεριφιώτη Κωνσταντίνο Σπέρα, υποβάλλουν τα αιτήματα του σωματείου στο διευθυντή της εταιρείας «Σέριφος- Σπηλιαζέζα», ο οποίος αρνείται να μπει σε διάλογο. Ενώ οι εργάτες προχωρούν σε γενική απεργία, η κυβέρνηση στέλνει έναν επιθεωρητή για να εξακριβώσει τις καταγγελίες των εργατών, ο οποίος φθάνοντας στα μεταλλωρυχεία της Σερίφου δε διαπιστώνει παρατυπίες.
Ο Γρώμαν ζητάει βοήθεια από τις ελληνικές αρχές και στις 20 Αυγούστου του 1916 μεταβαίνει στη Σέριφο απόσπασμα 30 χωροφυλάκων με σκοπό να καταπνίξουν την απεργία. Λίγες μέρες αργότερα, φτάνει στο λιμάνι του Μεγάλου Λιβαδιού το καράβι «Μαννούσι», για να παραλάβει σιδηρομετάλλευμα. Οι μεταλλωρύχοι αρνούνται να εργαστούν. Οι αρχές δίνουν στους εργάτες 5 λεπτά προθεσμία για να λήξουν την απεργία. Μετά την εκπνοή της, ανοίγουν πυρ, σκοτώνοντας 4 από αυτούς. Ο Μιχάλης Ζωιλής, ο Θεμιστοκλής Κουζουπής, ο Μιχάλης Μητροφάνης και ο Γιάννης Πρωτόπαππας πέφτουν νεκροί. Τα αιματηρά επεισόδια επεκτείνονται και χάνουν τη ζωή τους και 2 χωροφύλακες.
Μεταλλεία Σερίφου: Τα επόμενα χρόνια
Για πρώτη φορά, εφαρμόζεται η 8ωρη εργασία, παρότι είχε ψηφιστεί νόμος από τις 14 Φεβρουαρίου 1912 αλλά ποτέ δεν είχε καθιερωθεί. Στις 25 Νοεμβρίου 1917 είχαμε και την πρώτη συμφωνία εργατών – εργοδοσίας για αυξήσεις, οδοιπορικά, προσλήψεις αποκλειστικά ντόπιων εργατών, αλλά και οικονομικά βοηθήματα στις οικογένειες των πέντε θυμάτων που σκοτώθηκαν. Τα επόμενα χρόνια, διάφοροι εργολάβοι αναλάμβαναν τα μεταλλεία του νησιού, με τελευταίο το Ζαρουχλιώτη, που επί των ημερών του ήρθε μεγάλη κρίση. Την 1η Ιουλίου 1963 κηρύχθηκε απεργία καθώς οι εργάτες ήταν για μήνες απλήρωτοι και από τότε η εταιρεία έκλεισε.
Το μνημείο
Αν επισκεφθεί κανείς το Μεγάλο Λιβάδι, θα δει το μνημείο που κατασκευάστηκε το 1984 στη μνήμη των θυμάτων της σημαντικής αυτής απεργίας. Υπάρχει ακόμα μέρος της σκάλας φόρτωσης, το μεγαλόπρεπο Διοικητήριο που βρίσκεται υπό συντήρηση, αλλά και η προτομή του Σπέρα, που πρωτοστάτησε στις κινητοποιήσεις. Κάθε χρόνο τιμάται η επέτειος της αιματηρής απεργίας, είτε με κάποια συναυλία, είτε με ξενάγηση στις παλιές εγκαταστάσεις, ακόμα και με φωτογραφικές εκθέσεις και ομιλίες.
Το Ιστορικό Μεταλλευτικό Τοπίο της Σερίφου στο World Monuments Watch
Το ιστορικό μεταλλευτικό τοπίο της Σερίφου, εντάχθηκε στον κύκλο 2025 του προγράμματος World Monuments Watch, υπό την αιγίδα του World Monuments Fund (WMF). Ανάμεσα σε 212 υποψηφιότητες από 69 χώρες, επιλέχθηκε ως ένας από τους 25 πολιτιστικούς τόπους παγκοσμίως που βρίσκονται σε κίνδυνο, αναδεικνύοντας τη σημασία της προστασίας της βιομηχανικής και εργατικής κληρονομιάς του νησιού. Τα επόμενα δυο χρόνια, η οµάδα του WMF θα συνεργαστεί με τα επιλεγµένα µνηµεία, ώστε να αξιολογηθούν οι τοπικές ανάγκες αλλά και ν’ αναπτυχθούν δραστηριότητες προστασίας, όπως μελέτες, έρευνες και έργα αποκατάστασης.
Πηγές άρθρου:
Το Ιστορικό Μεταλλευτικό Τοπίο της Σερίφου στο World Monuments Watch. (2025). Ανακτήθηκε από lifo.gr. (τελευταία πρόσβαση 24/08/2025)
Σύλλογος Μεγάλου Λιβαδιού Σερίφου. Ανακτήθηκε από megalivadi.org. (τελευταία πρόσβαση 24/08/2025)
Τα μεταλλεία στη Σέριφο. Ανακτήθηκε από topoguide.gr. (τελευταία πρόσβαση 24/08/2025)
Μεταλλεία Σερίφου: 107 χρόνια από την αιματηρή απεργία που συνέβαλε στο να καθιερωθεί το 8ωρο. (2023). Ανακτήθηκε από in.gr. (τελευταία πρόσβαση 24/08/2025)
Μπράτσος, Ν. (2022), 21η Αυγούστου 1916: H αιματηρή απεργία στη Σέριφο και η πρώτη εφαρμογή του οχτάωρου στην Ελλάδα. Ανακτήθηκε από ertnews.gr. (τελευταία πρόσβαση 24/08/2025)
