ο λαογράφος Ηλίας Πετρόπουλος — πηγή εικόνας sansimera.gr

Σύντομη Βιογραφία

Είναι γεγονός, ότι ο Ηλίας Πετρόπουλος αποτελεί μία αξιοσημείωτη περίπτωση προσωπικότητας που σημάδεψε την σφαίρα του υπάρχοντος της ελληνικής λαογραφίας. Ήταν ορκισμένος αντίπαλος και ταγμένος ενάντια στο κυρίαρχο αφήγημα του συντηρητισμού της ελληνικής πραγματικότητας της δεκαετίας του ’50.Παρόλα αυτά, ο Ηλίας Πετρόπουλος αποτελεί το κατ’ εξοχήν παράδειγμα ανατρεπτικού διανοούμενου και συλλέκτη μίας underground λαογραφικής έρευνας. Αρχικά, ήρθε στον κόσμο στην Αθήνα τέλη του ’20 και απετέλεσε έναν χαρισματικό συγκεντρωτή των ιδιοτήτων του ερευνητή, του ποιητή, του ακτιβιστή, του δημοσιογράφου και ενός οξυδερκούς λαογράφου. Στη συνέχεια, σπούδασε νομικά στην Θεσσαλονίκη και τουρκολογία στο Παρίσι. Ωστόσο, η λαογραφία του Ηλία Πετρόπουλου ήταν αυτή που μονοπώλησε το πηγαίο ενδιαφέρον του για το ανοίκειο. Με αυτή, εγκαινίασε την ανάδειξη των πολλαπλών απωθημένων κοινοτήτων και κουλτούρων των περιθωριοποιημένων.

«Ήμουν καταδικασμένος με κάθε μου βιβλίο να έρχομαι ενάντια στο κράτος, να καταδιώκομαι και να φυλακίζομαι. Και αυτό γιατί σε όλα μου τα βιβλία μίλησα για πρόσωπα και πράγματα που οι άλλοι αγνοούσαν, περιφρονούσαν ή ακόμα και φοβόντουσαν».

Ηλίας Πετρόπουλος, από το Ντοκιμαντέρ ‘«Ένας κόσμος υπόγειος»

Αντικείμενο της λαογραφίας του Ηλία Πετρόπουλου

Πιο συγκεκριμένα, πολέμια της αστικής τάξης, η λαογραφία του Ηλία Πετρόπουλου κατέγραψε με βιωματικές και εμπειρικές πρακτικές από κοντά τις υποπραγματικότητες και τις συνήθειες περιφρονημένων περιθωριακών ομάδων. Με άλλα λόγια, μελέτησε πολυεπίπεδα τα εκτοπισμένα τμήματα της κοινωνίας όπως τους ρεμπέτες, τους ομοφυλόφιλους, τους φυλακισμένους, τις ιερόδουλες και διάφορους αντισυστημικούς καλλιτέχνες. Παράλληλα, δεν δίστασε να δημοσιεύει διεισδυτικά πονήματα για την σεξουαλικότητα, την κουλτούρα του υποκόσμου και των φυλακών. Δίκαια θα μπορούσε να τον αποκαλέσει κανείς Έλληνα «Foucault» ή «beatnick» της ελληνικής λαογραφίας. Μάλιστα, αντιδρούσε στην κατονομασία «άνθρωποι του περιθωρίου» και προτιμούσε την αναφορά «άνθρωποι του υπογείου». Ταυτόχρονα, συνήθιζε να αποκαλεί το γνωστικό αντικείμενο το οποίο τον ενδιέφερε, «λαογραφία του άστεως».

Advertising

Έργα της λαογραφίας του Ηλία Πετρόπουλου

Ασυμβίβαστος και αυθάδης απέναντι σε όλες τις νόρμες της εποχής του, δημοσίευσε μία σωρεία τολμηρών συγγραμμάτων. Οι έρευνες αυτές, έθεσαν ρηξικέλευθες βάσεις στον κλάδο της ελεύθερης λαογραφικής θεματολογίας. Το πρώτο από αυτά ήταν το 1968, που το ονόμασε ρεμπέτικα τραγούδια. Αναλυτικότερα, το βιβλίο αφορά μια δοκιμιακή έρευνα που μας συστήνει την αργκό που χρησιμοποιούσαν οι ρεμπέτες στο καθημερινό τους σχετίζεσθαι αλλά και στην στιχουργική των τραγουδιών τους. Το έργο αυτό, τον γνωστοποίησε στο ευρύ κοινό. Άλλα έργα του είναι τα καλιαρντά, ένα μεστό λεξικό της συνθηματικής διαλέκτου που χρησιμοποιούσαν στις κοινωνικές τους διαδράσεις οι ομοφυλόφιλοι. Ακόμα, συνέταξε το «εγχειρίδιο του καλού κλέφτη», μια ανθρωπολογική μελέτη του φαινόμενου της διασύνδεσης του υποκόσμου με τους μηχανισμούς εξουσίας. Την σειρά ακολούθησαν, το «Άγιο Χασισάκι», οι «παροιμίες του υποκόσμου» και πολλά ακόμη έργα που τον έφεραν στο επίκεντρο της ανατρεπτικής εθνογραφίας.

έργο της λαογραφίας του Ηλία Πετρόπουλου — πηγή εικόνας: kamini.g

καλιαρντά, έργο της λαογραφίας του Πετρόπουλου — πηγή εικόνας: kamini.gr

Ενασχόληση με την ποίηση

Εκτός αυτών, άσκησε την τέχνη της ποιητικής δημιουργίας και της συγγραφής πολύ απελευθερωμένων ποιημάτων που συναπαρτίζουν την συλλογή του «Σώμα». Μετά την έκδοση της, η χούντα των Συνταγματαρχών τον υπέβαλλε σε διώξεις και φυλακίσεις. Εκείνος όμως πάντα απτόητος σε πείσμα του καιρού του, διατηρούσε ακμαίο το καυστικό του χιούμορ. Τότε, δεν δίστασε να δηλώσει αυτοσαρκαστικά: «Επέπρωτο να γίνω η Αλίκη Βουγιουκλάκη της λαογραφίας μας».

η σύντροφος του Ηλία Πετρόπουλου — πηγή εικόνας: lifo.gr

Τέλος και επιρροή

Η ελληνική πραγματικότητα, έχοντάς τον απογοητεύσει οικτρά, τον ώθησε να αυτοεξοριστεί τα τελευταία τριάντα χρόνια της ζωής του στο Παρίσι. Πέθανε εκεί το 2003. Πολλοί φίλοι του στο ντοκιμαντέρ για την ζωή του «Υπόγειος Κόσμος» ισχυρίζονται ότι: «Πέθανε ο Πετρόπουλος και είναι σαν να κάηκε μια βιβλιοθήκη». Η δικτατορία του Παπαδόπουλου και η ηθική της εποχής, πολέμησαν το ερευνητικό έργο και την εκρηκτική ιδιοσυγκρασία του Πετρόπουλου. Παρά τα εμπόδια, είναι αναμφίβολο ότι έθεσε τα θεμέλια μιας πρωτοποριακής λαογραφικής προσέγγισης, έξω από όλους τους τυπολατρικούς και ιστορικιστικούς περιορισμούς του τότε λαογραφικού κατεστημένου.