Εξέχουσα δραστηριότητα στην επανοικειοποίηση και μετεξέλιξη της θεωρητικης σκεψης, διευρύνοντας και το περιεχόμενο της φεμινιστικής διάστασης της φιλοσοφιας, έχουν διαδραματίσει ορισμένες σπουδαίες σύγχρονες γυναίκες θεωρητικοί που αξίζει να αναφέρουμε.
Ι. Simone Weil
Η συγκεκριμενη στοχαστής αποτελεί μία υποδειγματική περίπτωση στον χώρο που ανήκουν οι γυναίκες θεωρητικοί και στο πρόσωπο της διασταυρώνεται η διπλή ιδιότητα της ως βαλλόμενης από τη συστημική μηχανικη εξουσίας τόσο ως γυναίκας οσο και ως εργάτριας. Ακολούθησε την σταδιοδρομία της θεωρητικού φιλοσόφου και της ακτιβίστριας. Όλη της η προσωπική και θεωρητικη πορεία, σημαδεύεται από αυτή την αδιάκοπη διαπάλη εξέγερσης τόσο με το σώμα όσο και με το πνεύμα της από τα καθεστωτικά δεσμά. Γι΄ αυτό δεν διστάζει να συμμετάσχει στον Ισπανικό Εμφύλιο με το μέρος των αναρχικών το 1936 και να διαθέσει την αποξενωμένη της σωματικότητα στον απελευθερωτικό αγώνα ενάντια στην δικτατορία του Φράνκο. Δεν δίστασε να δοκιμάσει να εργαστεί σε εργοστάσιο της Ρενό και να βιώσει τις εργασιακές δυσχέρειες των αγροτισσών και των ανθρώπων της υπαίθρου. Γεννημένη τον Φεβρουάριο του 1909 και με γαλλική προέλευση, σπούδασε στην Ecóle Normale φιλοσοφία και συνέγραψε μία σωρεία σπουδαίων θεωρητικών έργων, διατριβών και πονημάτων. Η ίδια επέζησε του Ολοκαυτώματος και δραστηριοποιήθηκε ενεργά στην Γαλλία για την νομιμοποίηση των αμβλώσεων. Μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά της έργα είναι τα “Σκέψεις για τις αιτίες της ελευθερίας και της κοινωνικής καταπίεσης”, το “Ανάγκη για ρίζες” και το “Πρόσωπο και το Ιερό” που πραγματεύεται την συνάφεια προσώπου και ιερού και διακηρύσσει την έμφυτη γύμνια του ανθρώπου από ηθικούς περιορισμούς.
“Ένα μυαλό εγκλωβισμένο μέσα στη γλώσσα είναι φυλακισμένο“
ΙΙ. Silvia Fenteritsi
Η Φεντερίτσι αποτελεί ένα λαμπρό παράδειγμα από τις γυναίκες θεωρητικούς που συμφύρει σε όλο το φιλοσοφικό της οπλοστάσιο τον φεμνιστικό μαρξισμό. Έχει σημαδέψει το ύστερο φεμινιστικό ρεύμα και παρήγαγε πλούσιο φιλοσοφικό έργο με πολλές προεκτάσεις στην φιλοσοφία, την πολιτική και φεμινιστική θεωρία, την ριζοσπαστική οικολογία, τις πολιτικές επιστήμες. Ως διανοούμενη αποτελεί αυθεντικό τέκνο της εργατικής ιταλικής αυτονομίας και οι πιο θεμελιακές ιδέες που πραγματεύεται στη θεωρητική της πορεία είναι η πυρηνική συσχέτιση των έμφυλων καταπιεστικών δομών του μεσαίωνα με την ηγεμόνευση και αναπαραγωγή της καπιταλιστικής εξουσίας. Μάλιστα, θεωρούσε τις εκδικάσεις των μαγισσών ως μηχανισμό επιβολής της ανδρικής και συστημικής εξουσίας και επιστρατευσης των γυναικείων σωμάτων σε καθεστώς καταστολής και ελέγχου. Επίσης, επέφερε μία πρωτοφανή τομή στην φεμινιστική σκέψη, σημειώνοντας ότι η έμφυλη καταπίεση που εδράζεται στον έμφυλο καταμερισμό των οικιακών εργασιών και κατ’ επέκταση η καθυπόταξη των γυναικών στον ιδιωτική έμφυλη οικιακή εργασία, συνιστά ορατή έκφανση απλήρωτης μισθωτής εργασίας, επιβεβαιώνοντας την αλλοτριωτική ισχυροποίηση του καπιταλισμού μέσω της εντατικοποίησης της έμφυλης καταπίεσης. Ακόμη, εξέχουσα θέση στο έργο της κατέχει η πτυχή των κοινών και η επίμονη ανάδειξη των προταγμάτων των κοινοτήτων, της αυτοδιαχείρισης και αυτοοργάνωσης. Το 1972 ίδρυσε την Διεθνή Φεμινιστική Κολλεκτίβα με τις Μαριαρόσα Ντάλα Κόστα και τη Σέλμα Τζέιμς και λάνσαρε την παγκόσμια καμπάνια “Μισθοί για την οικιακή εργασια” ζητώντας την αναγνώριση της οικιακής εργασίας ως άμισθης και εκμεταλλευτικής.
Ως καθοριστικά της πονήματα εντοπίζονται το φεμινιστικό μανιφέστο “ο Καλιμπαν και η Μάγισσα, Γυναίκες, σώμα και πρωταρχικη,συσσώρευση”, η Πατριαρχία του μισθού: Σημειώσεις για τον Μαρξ, το φύλο και τον φεμινισμό”
“Ο καπιταλισμός γεννήθηκε με γενοκτονία, γεννήθηκε με αποικισμό, υποδούλωση και κυνήγι μαγισσών. Υπήρξε ένα βίαιο πατριαρχικό σύστημα σε όλη του την ιστορία. Οδήγησε σε δύο Παγκόσμιους Πολέμους που σκότωσαν εκατομμύρια ανθρώπους. Πρέπει να επανεξετάσουμε και να αναδιαρθρώσουμε, μέσα στην κοινότητα, μορφές αναπαραγωγής που είναι πιο αυτόνομες. Που αποσυνδέονται από το καπιταλιστικό σύστημα. Αυτό είναι πλέον κάτι εξαιρετικά απαραίτητο και πιστεύω ότι είναι μία από τις προϋποθέσεις για να μπορέσουμε να ανατρέψουμε την επίθεση που βιώνουμε σήμερα—μια ανοιχτή διαδικασία εξόντωσης λαών και λεηλασίας των φυσικών πόρων.”
Advertising
III. Françoise Vergés
Άλλη μία εντυπωσιακή προσωπικότητα και οξυδερκής διανοούμενη της σύγχρονης φεμινιστικής και φιλοσοφικης σκέψης. Η Φρανσουά γεννημένη το ’52, καθίσταται μία πολυγραφότατη στοχαστής, πολιτικη επιστήμονας, φεμινίστρια, ακτιβίστρια, ιστορικός και λογοτέχνης, έχει κατασκευάσει την έννοια του απο-αποικιακού φεμινισμού όπου και κεντροβαρίζει σε όλο της το θεωρητικό οικοδόμημα. Πιο αναλυτικά, θεωρεί ότι ο φεμινισμός δεν δύναται να ειδωθεί, ερευνηθεί και να ανατραπεί μονοδιάστατα και διαχωρισμένος από την διαπλοκή του με τις επιμέρους καταπιέσεις που συντελούνται εις βάρος του φύλου, της φυλής, της αποικιοκρατίας, των οικολογικών ζητημάτων. Επιδιώκει να προτείνει μία ριζοσπαστική επαναθεμελίωση και επανακαθορισμό των φεμινιστικών οριζουσών, έξω από τους αστικούς υπονομευτικούς ιδεότυπους. Αντιτίθεται σφοδρά στο πρότυπο του καθεστωτικού εκπολιτιστικού ή λευκού φεμινισμού, που του αποδίδει πλήρη συμβατότητα και αφομοίωση με το αποικιακό καπιταλιστικό αφήγημα της αφαιμακτικής μακροχρόνιας αποικιοκρατίας και επιτίθεται στην συντηρητική μονοσημία του δυτικού λόγου που επιβάλλει τα επιμεριστικά ταυτοτικά δίπολα, τον μηρυκασμό της συμπερίληψης, τους λόγους αποκλεισμού που θέλουν να αποξενώσουν την έμφυλη ανισότητα από το αποικιοκρατικό φαντασιακό. Αφιερώνει μεγάλο μέρος των εργασιών και των έργων της στα κινήματα και στις χειραφετητικές αντιστάσεις στις περιοχές του Νότου και στην προαγωγή άλλων πολιτισμών και μορφών οργάνωσης. Η πιο εμβληματικη βιβλιογραφία της περιλαμβάνει τα “Ένας φεμινισμός της απο-αποκιοποίησης”, “Μια φεμινιστικη θεωρία της βίας”.
“Αντ’ αυτού η Βερζές προκρίνει μια οργανωμένη αλληλεγγύη από τα κάτω. Κυρίως, όμως, θεματοποιείται ο πόλεμος ως μία βασική μορφή κανονικοποίησης της βίας προς τις γυναίκες, ως μια ετεροκανονική ανδροκρατική κυριαρχία, αλλά και συστηματικό οπλοστάσιο καταστολής. Η πλέον βάναυση μορφή βίας αναλύεται ως ένα καθεστώς ύπαρξης.” Διονύσιος Σκλήρης
ΙV. Susan Sontag
Οι υπόλοιπες αξιοσημείωτες χαρισματικές γυναίκες θεωρητικοί απονέμουν αναμφίβολα μία θέση στην Σούζαν Ζόνταγκ. Η θεωρητικός, δεν περιορίστηκε σε μία μονοθεματική σταδιοδρομία, αλλά υπήρξε συγγραφέας, διανοούμενη, κριτικός τέχνης, κινηματογραφίστρια, ενεργή ακτιβίστρια. Παρήγαγε πλούσιο θεωρητικό έργο με καίρια συμβολή στην δοκιμιακή μορφή κειμένου. Πολύ χαρακτηριστικά είναι τα δοκίμια της πάνω στην ερμηνεία της τέχνης και τη φωτογραφία όπου στο “On Intepretation” (1964) υποστηρίζει ότι η προσπάθεια εκβίασης νοήματος από την τέχνη ισοδυναμεί με λογοκρισία, αποστείρωση της καλλιτεχνικης εμπειρίας και απόπειρα εξαφάνισης της αισθητικής απόλαυσης. Εκδήλωσε πεισματική αντιπολεμικη δράση στον πόλεμο του Βιετναμ, στο Σεράγεβο και επηρέασε πληθώρα φεμινιστριών θεωρητικών την διάρκεια του ’60- ’70. Άλλη σημαντική της εργογραφία είναι το “Η αρρώστια ως μεταφορά”, “Αντιμέτωποι με τον πόνο των άλλων”.
“Σαν τα καυσέρια του αυτοκινήτου που βρωμίζουν την ατμόσφαιρατων πόλεων η διάχυση των ερμηνειών της τέχνης σήμερα δηλητηριάζει τις ευαισθησίες μας. Να ερμηνεύεις σημαίνει να φτωχαίνεις, να αδειάζεις τον κόσμο- για να στήσεις έναν κόσμο σκιών, νοημάτων.”
V. Luce Irigaray
Εδώ, μιλάμε για μία κατεξοχήν φεμινίστρια θεωρητικό, άμεσα συνδεδεμένη με τη φεμινιστικη θεωρητική της γαλλικής φιλοσοφίας. Γεννήθηκε το 1930 στο Βέλγιο και σπούδασε ψυχοπαθολογία και ψυχολογία στο Παρίσι, ασχολήθηκε με την γλωσσολογία, ενώ σημαντική της επιρροή υπήρξαν τα σεμινάρια του Ζακ Λακάν μέχρι να έρθουν σε άμεση ρήξη με την έκδοση της εργασίας της “ο Καθρέφτης της Άλλης γυναίκας”. Άμεσα επηρεασμένη από το ρεύμα του μεταδομισμού στη φιλοσοφία, διερεύνησε ενδελεχώς την σχέση των ψυχαναλυτικών εννοιών του υποκειμένου, του λόγου, της γλώσσας, της έμφυλης ιεράρχησης, της διαφοράς, της σεξουαλικότητας. Εναντιώθηκε στα φροϋδικά φαλλοκρατικά προτάγματα, πολέμησε ιδεολογικά την πατριαρχική γλώσσα του δυτικού πολιτισμού και ανέλυσε διεξοδικά τις φανερές του αντιφάσεις. Επινόησε την έννοια της γυναικείας γραφής (écriture féminine), η οποία αποδιαρθρώνει την μονοσημία του ανδρικού κατασταλτικού λόγου και απελευθερώνει τις πολλαπλές αισθητικές δυνατότητες απόλαυσης και επανανοηματοδότησης της θηλυκότητας, της σωματικότητας κατά τρόπο μη εγγράψιμο στο φαλλογοκεντρικό (derrida) πεδίο του λόγου και της στοιχειοθέτησης των υποκειμένων. Αξίζει να αναφέρουμε μερικά από τα πιο πολυεπίπεδα έργα της όπως τα “Speculum de l’autre femme (1974) – «Καθρέφτης της Άλλης Γυναίκας”,
“Αυτό το φύλο που δεν είναι ένα” και το ” η Ηθική της σεξουαλικης διαφοράς”.
Τούτο πάλι υπενθυμίζει το πολιτικό διακύβευμα-με τη στενή ή και με τη γενικότερη έννοια- αυτής της εργασίας: το γεγονός οτι η “απελευθέρωση” των γυναικών απαιτεί κατ’ ανάγκην το μετασχηματισμό του οικονομικού, ο οποίος περνάει μέσα από τον μετασχηματισμο του πολιτισμού και του λειτουργικού του φορέα-της γλώσσας. Χωρίς μία τέτοια ερμηνεία της γενικής γραμματικης του πολιτισμού, το γυναικείο δεν θα αποκτήσει ποτέ τόπο στην ιστορία, παρά μόνο σαν εφεδρεία της ύλης και της θεώρησης. Και όπως βεβαίωνε ήδη η Αντιγόνη, αναμεσα σ’ “εκείνη” και σε “εκείνον” τίποτα δεν θα μπορέσει ποτέ να ειπωθεί.
Συμπεραίνοντας, είναι εντυπωσιακή η θεωρητικη συνεισφορά και η τόσο ζωτική διεύρυνση της σύγχρονης φιλοσοφικής παρακαταθήκης που οι παραπάνω και όχι μόνο γυναίκες θεωρητικοί έχουν επιφέρει. Η καθεμία κατόρθωσε να επιδράσει κατά τρόπο ανεπανάληπτο και μη υπολογίσιμο σε όλο το περιβάλλον της φιλοσοφικής σκέψης. Η θηλυκή σκέψη όπως εκπορεύθηκε από τις ως άνω γυναίκες έχει διανοίξει τον δρόμο για την εξέλιξη σε όλα τα περιβάλλοντα γνώσης, έρευνας και γονιμοποίησης της σκεψης.
Πηγές:
Thurman, J. (2024). The supreme contradictions of Simone Weil, ανάκτηση New yorker.com (τελευταία πρόσβαση 01-08-2025)
Φεντερίτσι, Σ. (2025). Για ένα διεθνές φεμινιστικό κίνημα ενάντια στην καπιταλιστική πατριαρχία. ανάκτηση αυτολεξεί (τλευταία πρόσβαση 02-08-2025)
Σκλήρης, Δ. (2024). Απο-αποικιακός φεμινισμός και διαθεματικότητα. ανάκτηση frear (τελευταία πρόσβαση 03-08-2025)
Basciano, O. (2025). The monstrous Susan Sontag. ανάκτηση Art Review (τελευταία πρόσβαση 03-08-2025)
Mader, M. B. & Irigaray, L. ανάκτηση britannica.com (τελευταία πρόσβαση 03-08-2025)
