Η ενάλια κατάδυση σήμερα είναι ένα αρκετά ενδιαφέρον χόμπι για πολλούς ανθρώπους, που δίνει την ευκαιρία να εξερευνήσουμε την ομορφιά του βυθού και να έρθουμε σε άμεση επαφή με τον περιβάλλον του. Πέρα από το διασκεδαστικό κομμάτι, η κατάδυση (με ή χωρίς εξοπλισμό), αποτελεί και κύριο επάγγελμα όταν συνδυάζεται με διάφορους κλάδους, όπως για παράδειγμα η αρχαιολογία, η μηχανική, η ωκεανολογία, ή ακόμα και το απλό ψάρεμα. Η ενασχόληση με τον βυθό βοήθησε να αντλήσουμε πληροφορίες και να κατανοήσουμε τι συμβαίνει κάτω από την θάλασσα, σε αυτό το μυστηριώδες πολλές φορές τοπίο, αλλά και να μπορέσουμε να συλλέξουμε σημαντικά στοιχεία, όπως έκανε για παράδειγμα και ο γνωστός σε όλους μας ωκεανογράφος – εξερευνητής Ζακ Υβ Κουστώ. Χωρίς την τεχνολογία να είναι με το μέρος τους, οι αρχαίοι δύτες αναμφίβολα είχαν σημαντικό ρόλο, “ανεβάζοντας” στην επιφάνεια τα μυστικά του βυθού…
Κωνσταντίνος Τσάκωνας: «Άνθρωποι κάθε ηλικίας μπορούν να έχουν την εμπειρία της κατάδυσης»
Η υποβρύχια κατάδυση, είναι αρκετά πιθανό να ξεκίνησε από την Αρχαία Ελλάδα, αν λάβουμε υπόψη μας τις ιστορικές γραπτές αναφορές του Πλάτωνα και του Ομήρου σχετικά με την ύπαρξη των «σπόγγων», κοινώς σφουγγαριών. Οι σφουγγαράδες της Ελλάδας θα μπορούσαν να κατονομαστούν και ως αρχαίοι δύτες, τελώντας ένα δύσκολο και παραδοσιακό επάγγελμα, όπου στο παρελθόν είχε στερήσει την ζωή σε πολλούς ανθρώπους. Αν κάνουμε ένα χρονοδιάγραμμα, η υποβρύχια κατάδυση αναπτύχθηκε στην Κλασική Εποχή, όμως οι αναφορές σε δύτες χωρίς εξοπλισμό ξεκίνησαν περίπου από το 4.500 πΧ, βάσει των απεικονίσεων τους σε ένθετα, στήλες και ζωοφόρους αρκετών σημαντικών πολιτισμών κυρίως Μεσογειακών. Ένα κλασικό παράδειγμα αρχαίου δύτη από μακρινότερο πολιτισμό, βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο και σπέρνει διχογνωμία στους Αρχαιολόγους εδώ και δεκαετίες. Ο «Ασσύριος Δύτης» χρονολογείται στο 900πΧ και απεικονίζεται σε ανάγλυφη γύψινη στήλη να περνάει ένα ποτάμι βυθισμένος, μαζί με άλογα, άρματα, δελφίνια και άλλους άνδρες (πιθανότατα στρατιώτες). Ο ίδιος εμφανίζεται να κρατάει έναν ασκό που έχει δεμένο στην μέση του και ακουμπάει στο στόμα του, με τις θεωρίες να ποικίλουν. Είναι γνωστό πως στην αρχαιότητα οι δερμάτινοι ασκοί και τα καλάμια αποτελούσαν τον μοναδικό βοηθητικό εξοπλισμό κατάδυσης, όμως το φουσκωμένο ασκί που έχει δεμένο πάνω του ο Ασσύριος Δύτης, θα μπορούσε να αποτελεί την πρώτη ιστορικά αναφορά ενός άτυπου σωσίβιου, ώστε να επιπλέει. Αναφορές σε καταδυτικό εξοπλισμό έχουν γίνει και από τον Αριστοτέλη, χωρίς όμως να κατονομάζει με ακρίβεια και να δίνει περεταίρω λεπτομέρειες περί της «αναπνευστικής συσκευής» των δυτών που καταγράφει.
Εκτός από τον βιοποριστικό χαρακτήρα που είχε η υποβρύχια κατάδυση ανά τους αιώνες, ένας άλλος εκπληκτικός ρόλος της ήταν και ο στρατιωτικός. Οι αρχαίοι δύτες χρησιμοποιήθηκαν σε αμέτρητες ναυτικές επιχειρήσεις με σκοπό να σαμποτάρουν, να μεταφέρουν εφόδια, ή απλώς να επιφέρουν το χάος στον αντίπαλο. Ο Σκυλλίας από την Σκιώνη είναι η πρώτη αναφορά σε επαγγελματία δύτη – κολυμβητή και τον αναφέρει ο Ηρόδοτος ως ήρωα της εποχής των Περσικών Πολέμων. Ο Σκυλλίας, πιάστηκε αιχμάλωτος από τον Περσικό στρατό, που γνώριζε τις επιδόσεις του στην θάλασσα, με σκοπό να τον χρησιμοποιήσουν εναντίων των Ελλήνων. Ο ίδιος κατάφερε να δραπετεύσει και γνωρίζοντας τα σχέδια των Περσών, βούτηξε στην θάλασσα και έκοψε τα σχοινιά των αγκυρών προκαλώντας αναταραχή στον Περσικό στόλο, κερδίζοντας πολύτιμο χρόνο για τους Έλληνες. Σύμφωνα λοιπόν με τον «πατέρα της ιστορίας» Ηρόδοτο, ο ήρωας δύτης κολύμπησε έπειτα με ένα καλάμι ως αναπνευστήρα, χωρίς να ανέβει στην επιφάνεια, περίπου 9 ναυτικά μίλια μέχρι το Αρτεμίσιο, ώστε να προειδοποιήσει για την επερχόμενη επίθεση των Περσών.
Πολεμικές τακτικές που αφορούν υποβρύχιές καταδύσεις, φαίνεται να είναι αρκετά διαδεδομένες στην Αρχαία Ελλάδα, αφού αναφέρονται από τους ιστορικούς της εποχής να χρησιμοποιούνται συχνά και με διαφορετικούς τρόπους. Ας δούμε μερικά παραδείγματα:
- Στην εκστρατεία του ο Μεγάλος Αλέξανδρος, χρησιμοποιεί την τακτική του Σκυλλία και κόβει τα σχοινιά αγκυρών των αντιπάλων του στην πολιορκία της Τύρου χρησιμοποιώντας δύτες.
- Κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αμφότεροι οι αντιμαχόμενοι χρησιμοποιούσαν δύτες για την αμυντική ζώνη στους λιμένες τους, φτιάχνοντας παγίδες από πασσάλους για τα εχθρικά πλοία. Στον αντίποδα, οι επιτιθέμενοι, είχαν δύτες για να τους εντοπίζουν και να διαλύουν την αμυντική αυτή ζώνη.
- Στις Αθηναϊκές ναυτικές εκστρατείες, έχουμε δύτες να μεταφέρουν μηνύματα και πληροφορίες κρυφά σε κατασκόπους, αλλά και να αναλαμβάνουν την μεταφορά εφοδίων σε συμμαχικά αποκομμένα στρατεύματα.
Η υποβρύχια κατάδυση είχε έναν σημαντικό ρόλο στο μακρινό παρελθόν, κυρίως όπως βλέπουμε στους λαούς της Μεσογείου και αυτός επισφραγίζεται από την στιγμή που απασχολεί νομοθέτες. Ο λεγόμενος Lex Rhodia (ισχύει σχεδόν αυτούσιος μέχρι και σήμερα) επινοήθηκε περίπου το 1000πΧ από τους Ρόδιους, αλλά αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε κυρίως κατά την περίοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Οι Ρόδιοι ήταν ξακουστοί ιστιοπλόοι, έμποροι και δύτες και είχαν έναν ολοκληρωμένο ναυτικό κώδικα, εντάσσοντας μέσα σε αυτόν και τον Lex Rhodia, όπου αφορούσε συγκεκριμένα τις καταδύσεις για την ανάκτηση αντικειμένων από ναυάγια, δίνοντας μεγάλο ποσοστό της τιμής αυτών στους δύτες που τα έφερναν στην επιφάνεια. Η αμοιβή οριζόταν ανάλογα με το βάθος της ανάκτησης σε ποσοστό επί των κερδών.
Η ελεύθερη κατάδυση του παρελθόντος είχε ακριβώς τα ίδια ρίσκα και κινδύνους με σήμερα, όμως θα τολμήσουμε να πούμε πως διαφέρουν πλέον κυρίως ως προς τον σκοπό. Υπάρχουν πολλοί νησιωτικοί λαοί που παραδοσιακά εναρμονίζονται με την κατάδυση στην θάλασσα, όπως η φυλή Μπατζάου στην Νοτιοανατολική Ασία. Η φυλή αυτή εδώ και τουλάχιστον 1000 χρόνια (μπορούμε να τους κατατάξουμε λοιπόν και ως αρχαίους δύτες),καταδύεται ελεύθερα σε βάθος ως και 70μ χωρίς εξοπλισμό, με κύριο σκοπό το ψάρεμα. Σύμφωνα με επιστημονικές μελέτες, οι άνθρωποι της φυλής έχουν προσαρμοστεί σωματικά στην κατάδυση, έχοντας εξελίξει τις σπλήνες τους έως και 50% πάνω από το φυσιολογικό μέγεθος, ενώ αρκετοί σπάνε τα τύμπανα τους σε πολύ μικρή ηλικία, ώστε να μην αντιμετωπίζουν προβλήματα στην κατάδυση.
Συνοψίζοντας λοιπόν, οι αρχαίοι δύτες με τα στοιχεία που έχουμε ως σήμερα, ξεκίνησαν πιθανότατα από τους πολιτισμούς γύρω από την Μεσόγειο Θάλασσα, όπου αναπτύχθηκε και διαδόθηκε η υποβρύχια κατάδυση. Οι λαοί της Μεσογείου ήκμασαν από το θαλάσσιο εμπόριο, τα αγαθά, αλλά και το κλίμα που προσφέρει μέχρι και σήμερα. Ίσως αυτό να έκανε ανέκαθεν τους ανθρώπους να θέλουν να εξερευνήσουν τον βυθό της, να πλάσουν θεότητες ή ακόμα και μυθικά τέρατα γύρω από αυτή.
Πηγές άρθρου:
C.E. Ioannidou, ‘Divers in ancient Greece during the late archaic and classical period (6th-4th century BC)’, ARCHAEOLOGY AND SCIENCE, issue 10, Archaeological Institute Belgrade , 2016
Benedict, R., The Historical Position of the Rhodian Law, XVIII Yale Law Journal 4 (1909)
The Guardian: Nomads of the sea: stateless Bajau face up to a future on land – photo essay, published 10/8/2023
