GPR: Το πολύτιμο εργαλείο των αρχαιολόγων

Η επιστήμη και η τεχνολογία πάντα είχε πρωταρχικό ρόλο σε κάθε σπουδαία αρχαιολογική ανακάλυψη, ανεξάρτητα από την χρονολογία που έγινε. Βήμα – βήμα, ακόμα και τα πινέλα εξελίσσονται, η αρχαιολογική σκαπάνη, η διαδικασία συντήρησης, η επαναστατική χρονολόγηση άνθρακα κ.ο.κ και όλα συμβαδίζουν με την «τρελή» πορεία της τεχνολογίας. Αν πριν αρκετά χρόνια κάναμε λόγο πως θα μπορεί κανείς να «δει» το υπέδαφος χωρίς ανασκαφή, (εκτός από την χαρά που θα παίρναμε) θα υποθέταμε πως θα έλυνε κάθε μυστήριο για το χαμένο παρελθόν στον κόσμο όλο. Ένα καινοτόμο εργαλείο, έγινε ευρέως γνωστό για την αποκαλυπτική του ικανότητα πρόσφατα, χάρις στα νέα δεδομένα που έφερε στο φως στην Αίγυπτο. Το GPR ή Ραντάρ Διείσδυσης Εδάφους, είναι το πολυτιμότερο εργαλείο των αρχαιολόγων του 21^ου αιώνα και όχι άδικα!

Με μια γρήγορη ματιά στην ιστορία της εξέλιξης του GPR, καταλαβαίνει κανείς πως πρόκειται για μια τεχνολογία που αναπτύχθηκε σε βάθος χρόνου. Η πρώτη ιδέα του GPR ως εργαλείο ανίχνευσης, δημιουργήθηκε το 1910 από τον Γερμανό φυσικό Hülsenbeck, χωρίς να έχει όμως εφαρμογή, ενώ το 1926 ο επίσης Γερμανός επιστήμονας Georg W. Stern, πραγματοποίησε μια από τις πρώτες εφαρμογές του GPR για τη μέτρηση του πάχους των πάγων στην Ανταρκτική. Από το 1926 και ως την δεκαετία του ’60, το GPR είχε κυρίως γεωλογική και στρατιωτική χρήση, ενώ από το 1970 και μετά η χρήση του ήταν ευρεία. Η εξέλιξη του GPR είναι ραγδαία την τελευταία δεκαετία, η οποία όταν συνδυάζεται και με λέιζερ LIDAR ((LIght Detection And Ranging), είναι σχεδόν θαυματουργή.  Το γεωραντάρ αυτό έχει την μαγική ικανότητα να αποκαλύπτει τα υπάρχοντα στο υπέδαφος, «στέλνοντας» στην ουσία παλμούς να κάνουν αντανάκλαση σε βάθος έως 15 μ, αναλόγως το υλικό εδάφους/υπεδάφους. Κατά την εφαρμογή λοιπόν του GPR, ένας ηλεκτρομαγνητικός παλμός αποστέλλεται στο υπέδαφος κάνοντας μικρές «παύσεις» και αντανακλάσεις σε κάθε εμπόδιο που βρίσκει ενώ σκανάρει, έπειτα η απεικόνιση του υπεδάφους σε τομές ή 3D αναπαραστάσεις δίνει το τελικό αποτέλεσμα.

Η ύψιστη (προς το παρόν τουλάχιστον) επανάσταση του ραντάρ υπεδάφους, ήρθε τον 21^ο αιώνα και έφερε σημαντικότατες ανακαλύψεις – αποκαλύψεις, που θα απασχολούν τους αρχαιολόγους και την κοινή γνώμη για αδιαμφησβήτητα πολλά χρόνια! Ας δούμε μερικές από αυτές και τα μέχρι τώρα δεδομένα τους:

• Η Λευκή Πόλη στην Ονδούρα, αποτελούσε έναν μύθο βγαλμένο από ταινία. Ο μύθος έγινε πραγματικότητα το 2012, όταν στην περιοχή Μοσκίτια μέσα στην ζούγκλα έγινε χρήση GPR και LIDAR, αποτυπώνοντας σε 3D έναν ολόκληρο χαμένο πολιτισμό. Το 2015 οι αρχαιολόγοι ξεκίνησαν ανασκαφές, επιβεβαιώνοντας την απεικόνιση του GPR, φέρνοντας στο φως πέτρινα γλυπτά, πλατείες, ένα τελετουργικό κέντρο καθώς και μία πυραμίδα. Μέχρι πρότινος η πυκνή βλάστηση, είχε κρατήσει για 600 χρόνια την πόλη του θεού Πιθήκου στην αφάνεια, αφήνοντας μας μόνο ιστορίες των Ισπανών κατακτητών πως ήταν γεμάτη χρυσάφι και λευκά κτίρια.

• 

• Το λίκνο του πολιτισμού των Μάγια στην Γουατεμάλα: Ένα ολόκληρο δίκτυο πόλεων ανακαλύφθηκε στο Ελ Μιραδόρ, βάζοντας σε μπελάδες τους αρχαιολόγους… Το GPR έφερε στο φως 417 νέες πόλεις των Μάγιας με ένα οδικό δίκτυο 180 χλμ να τις συνδέει! Κτίρια, παλάτια, δρόμοι, υδραγωγεία κ.α. με χρονολόγηση 3000 ετών, κάνουν αναγκαστικά αναπροσδιορισμό στην ιστορία του πολιτισμού των Μάγιας, που νομίζαμε πως ήταν απλώς κυνηγοί – γεωργοί εκείνη την εποχή…
• Η Μαχαμπαλιπούραμ της Ινδίας: Ένας ακόμα μύθος που αποδείχτηκε πραγματικότητα, είναι αυτός της βυθισμένης πόλης Μαχαμπαλιπούραμ στην Ινδία, που αποκαλύφθηκε προσωρινά κατά το φονικό τσουνάμι στον Ινδικό ωκεανό το 2004 και έπειτα εξαφανίστηκε… Οι αναφορές για μια πόλη με επτά ναούς που ήκμασε τον 7^ο αιώνα μ.Χ. επιβεβαιώθηκαν με την χρήση του GPR σε υποθαλάσσιο έδαφος. Πλακόστρωτοι δρόμοι, κτίρια και ναοί απεικονίστηκαν σε τρισδιάστατο χάρτη λεπτομερώς, ενώ οι ενάλιοι αρχαιολόγοι συνεχίζουν τις δύσκολες ανασκαφές.
• Το Στόουνχετζ με νέα ματιά: Το μεγαλιθικό μνημείο με τις χιλιάδες θεωρίες ύπαρξης του, δεν θα έμενε στο απυρόβλητο του GPR. Νέες μελέτες που έγιναν στο υπέδαφος, έφεραν στο φως περισσότερους από 90 θαμμένους μονόλιθους σε κυκλική διάταξη σε πολύ κοντινή απόσταση. Αυτό δίνει έναυσμα στους αρχαιολόγους να πιστεύουν πως η περιοχή ήταν ένας τόπος λατρείας, πολύ μεγαλύτερος από αυτό που πιστεύανε μέχρι σήμερα.
• Ο Κύκλος του Γκίζεκ: Στην Πολωνία έχουν το δικό τους Στόουνχεζτ και πρόκειται για τον τελετουργικό Κύκλο του Γκίζεκ. Οι αρχαιολόγοι ακολουθώντας τις ενδείξεις του ραντάρ υπεδάφους, ανέσκαψαν έναν καλά κρυμμένο θησαυρό με ιστορία που αγγίζει τα 7.000 χρόνια.

  

• Η χαμένη πόλη Φαλέρι Νόβι: Το 2020 με την απόλυτη χρήση του GPR, έρχεται στο φως μια ολόκληρη πόλη 50 χλμ βόρεια της Ρώμης. Σε σκαναρισμένη έκταση 30.5 εκτάριων, αποκαλύφθηκε αστική δομή, ναός με μοναδική αρχιτεκτονική, υδραγωγεία, αγορές, λουτρά, σπίτια και κτίρια με κάθε λεπτομέρεια. Η χαρτογράφηση της πόλης έγινε με μηδέν ανασκαφικές παρεμβάσεις, ένα κοσμογεγονός μεγάλης σημασίας.
• Πυραμίδα του Γκουνούνγκ Παντάνγκ: Στην Ινδονησία, κάποιοι ισχυρίζονται πως βρίσκεται η αρχαιότερη πυραμίδα του κόσμου. Η γνώμη αυτή ενισχύθηκε μετά από χρήση του GPR που έδειξε πως αποτελείται από πολλαπλά στρώματα κατασκευών, με το βαθύτερο να χρονολογείται πριν από περίπου 20.000(!) χρόνια. Μια θεωρία που δεν είναι (ακόμα) επαληθευμένη, βασίζεται στην μέσω GPR απεικόνιση τεχνητών δομών και θαλάμων, στο υπέδαφος της τεράστιας έκτασης με «σκόρπιους» μεγάλιθους στον λόφο του Γουνούνγκ στην Δυτική Ιάβα. Η επιβεβαίωση της έρευνας αυτής, θα έκανε τους ιστορικούς να αναθεωρήσουν τα πάντα σχετικά με την προϊστορική εποχή, αλλά και την παγκόσμια τεχνολογία πολύ νωρίτερα από αυτό που έχουμε κατά νου…
• Τα θαμμένα μυστικά της Αιγύπτου: Οι Πυραμίδες της Αιγύπτου θα μας απασχολούν πάντα και για πάντα. Όταν οι αρχαιολόγοι όμως χρησιμοποιούν την τελευταία τεχνολογία του GPR, θα μας αναστατώνουν κιόλας! Τον Μάιο του 2024, ερευνητική ομάδα από το Διεθνές Πανεπιστήμιο Χιγκάσι Νίππον, μαζί με το Εθνικό Ερευνητικό Ινστιτούτο Αστρονομίας και Γεωφυσικής της Αιγύπτου αποφασίζουν να «δουν» το υπέδαφος στο Δυτικό Νεκροταφείο της Γκίζας. Οι πρώτες ενδείξεις εντοπίζουν άγνωστη υπόγεια δομή (πιθανότατα θάλαμος) σχήματος L, διαστάσεων 10×10 μέτρα μήκος και 2 μ ύψος. Αυτή ήταν μόνο η αρχή… Επίσης τον Μάιο του 2024, απεικονίζεται ανώμαλη δομή κάτω από τις Πυραμίδες της Γκίζας διαστάσεων 10×15μ, σε βάθος 5-10μ. Το 2023 ανακαλύφθηκαν με την χρήση του GPR οκτώ άγνωστοι έως τότε θάλαμοι στην Πυραμίδα του Φαραώ Σαχουρέ στο Αμπουσίρ. Αυτό βέβαια που βλέπουμε τελευταία όλοι με ενθουσιασμό, είναι η έρευνα μιας Ιταλο-σκωτσέζικης ομάδας ερευνητών, που έγινε το 2025 με χρήση GPR στις Πυραμίδες της Γκίζας. Στην έρευνα αυτή, υπάρχουν ισχυρισμοί πως πρόκειται για μια ολόκληρη χαμένη πόλη έκτασης 2χλμ, αποτελούμενη από: κάθετες κυλινδρικές δομές, σπειροειδείς διαδρόμους (μονοπάτια), κυβικές δομές διαστάσεων 80μ και πέντε πολυεπίπεδες δομές συνδεδεμένες με διαδρόμους. Πρέπει να αναφερθεί πως για την έρευνα αυτή υπάρχουν (ακόμα έστω) αμφιβολίες και γίνεται περεταίρω μελέτη, καθότι το βάθος που πραγματοποιήθηκε απεικονιστική διείσδυση του γεωραντάρ (640μ), είναι αρκετά μεγάλο. Συνοψίζοντας για την τελευταία αυτή ανακάλυψη, δεν υπάρχει -προς το παρόν- καμία άδεια για ανασκαφές, ούτε επίσημη δημοσιευμένη μελέτη σε κάποιο επιστημονικό περιοδικό, γεγονός που καθιστά τα γεγονότα απλά εικασίες.

• 

Το μόνο σίγουρο είναι πως η τεχνολογία του GPR ήρθε για να διευκολύνει τις ανακαλύψεις στο υπέδαφος. Παρόλο που η χρήση του είναι διαδεδομένη και σε άλλους τομείς όπως η στρατιωτική χρήση (ανίχνευση υπόγειων θαλαμών και πυρομαχικών), η γεωλογία, ακόμα και η εγκληματολογία, αυτή της αρχαιολογικής ανίχνευσης στο υπέδαφος είναι πολλά υποσχόμενη. Η απλότητα της εξερεύνησης του υπεδάφους, χωρίς καμία ανασκαφική παρέμβαση που πολλές φορές καταστρέφει στοιχεία, είναι μοναδική. Πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας πως πολλές φορές το υπέδαφος κρύβει φυσικές παγίδες, που μπορούν να οδηγήσουν σε λάθη, για αυτό και η ενδελεχής αξιολόγηση των ενδείξεων από τις επιστημονικές ομάδες είναι άκρως σημαντική. Το GPR θα συνεχίσει να αποτελεί το πολύτιμο εργαλείο των αρχαιολόγων για την εξερεύνηση του παρελθόντος, κάνοντας τους μύθους πραγματικότητα και τους λησμονημένους πολιτισμούς εν καιρώ αξιοθέατα.

Advertisements

Πηγές Άρθρου:

The New Arab Staff – Egyptian archaeologist dispels claims of underground city in Pyramids, www.newarab.com (τελευταία πρόσβαση 2/3/2025)

Douglas Preston – Exclusive: Lost City Discovered in the Honduran Rain Forest / www.nationalgeographic.com (τελευταία πρόσβαση 2/3/2015)

Lorena Cannizzaro – The Rediscovery of the Roman city of Falerii Novi through radar waves / www.archeotravelers.com (τελευταία πρόσβαση 4/9/2020

www.britannica.com