Οι μεταμορφώσεις θνητών αλλά και θεών στην αρχαία Ελληνική Μυθολογία είναι μια συχνή ιστορία. Η τιμωρία, η σωτηρία, η διάσωση αλλά και η αιωνιότητα των χαρακτήρων που μεταμορφώνονται, αποτελούν την επιτομή του «μαθήματος» που γίνεται πάθημα σε ένα κρεσέντο συμβολισμού. Άνθρωποι μεταμορφώνονται σε ζώα, αντικείμενα, ποτάμια, βουνά, τέρατα ακόμα και αστέρια σε μια προσπάθεια ερμηνείας της φύσης και των πλασμάτων που την περιβάλλουν, αλλά και των μυστηρίων του ουρανού. Οι μεταμορφώσεις στην Ελληνική Μυθολογία είχαν σαφώς επιρροές και από πολιτισμούς όπως της Αιγύπτου και της Μεσοποταμίας, όπως αντίστοιχα αργότερα είχαν και στην Ρωμαϊκή Μυθολογία από την Ελληνική. Ο Οβίδιος, ο Ησίοδος, ο Απολλόδωρος, ο Ερατοσθένης και ο Πλίβιος ο Πρεσβύτερος άφησαν πίσω τους ένα έργο με μύθους περιεκτικότατο, αφού αποτελούν την κύρια πηγή διάδοσης τους ακόμα και στις μέρες μας. Σπανίως τιμωρούνται οι Θεοί, συχνά τιμωρούνται οι θνητοί και πάντα οι αλαζόνες…
Οι μεταμορφώσεις του Δία
Ο Δίας εκτός από βασιλέας των θεών του Ολύμπου, είχε και τα πρωτεία στα ερωτικά σκάνδαλα. Γνωστός για την αδυναμία του στις γυναίκες (εκτός της νόμιμης γυναίκας του Ήρας), πρωταγωνιστεί σε πολλές από τις ιστορίες μεταμορφώσεων στην Ελληνική Μυθολογία. Ο ίδιος μεταμορφώνεται πολλές φορές, είτε για να αποπλανήσει, είτε για να τιμωρήσει, ενώ μεταμορφώνει τους θνητούς για να τους προστατέψει. Στον μύθο της Ευρώπης, ο Δίας μεταμορφώνεται σε έναν λευκό ταύρο που η ανήξερη κοπέλα θα ανέβει στην ράχη του. Από την ένωση αυτή αργότερα θα προκύψει ο βασιλιάς Μίνωας. Ο έρωτας του Δία για την Λήδα θα τον κάνει να μεταμορφωθεί σε κύκνο, ενώ δεν θα διστάσει να μπει στο κλειδωμένο δωμάτιο της Δανάης με την μορφή χρυσής βροχής και να πλαγιάσει μαζί της. Παίρνοντας την μορφή άλλου άντρα, ο Δίας ξεγελάει την Αλκμήνη όπου αργότερα θα φέρει στον κόσμο τον Ηρακλή. Στο πλαίσιο της τιμωρίας ο Δίας θα μεταμορφώσει τον αλαζόνα βασιλιά Λυκάων σε λύκο, έπειτα από την προσφορά ανθρώπινης σάρκας στους θεούς, ενώ όταν η ερωμένη του Σεμέλη θέλησε να δει το πραγματικό του πρόσωπο, εκείνος μεταμορφώθηκε σε κεραυνό και την έκαψε ζωντανή. Στο κυνήγι της πληγωμένης θεάς Ήρας τα θύματα ήταν πολλά, αφού ο σύζυγος της είχε ουκ ολίγα παιδιά αποκτήσει με θνητές. Ο Δίας στην προσπάθεια του να κρατήσει ασφαλείς τους απογόνους και τις μητέρες τους, έκανε τα πάντα ώστε να μένουν στην αφάνεια. Όταν η Ήρα ανακάλυψε την σχέση του Δία με την Καλλιστώ, για να την τιμωρήσει την μετέτρεψε σε αρκούδα. Αργότερα ο γιός που προέκυψε από την παράνομη σχέση – ο Αρκάς– προσπάθησε να σκοτώσει την Καλλιστώ άθελα του, με τον Δία να παρεμβαίνει και να μεταμορφώνει και τους δυο σε αστερισμούς: την Μικρή και Μεγάλη Άρκτο.
Η συμβολική μεταμόρφωση της Ψυχής από τον Έρωτα
Στην Ελληνική μυθολογία η ιστορία της όμορφης πριγκίπισσας Ψυχής, αντιστοιχεί με ένα πιο σύγχρονο παραμύθι. Η Ψυχή λατρεύτηκε για τα κάλλη της περισσότερο από την θεά Αφροδίτη, γεγονός που την οδήγησε να βάλει τον γιό της Έρωτα να την χτυπήσει με ένα βέλος ώστε να ερωτευτεί τον ασχημότερο άντρα που θα έβλεπε μπροστά της. Ο θεός Έρωτας γοητεύτηκε τόσο πολύ από την Ψυχή που την ερωτεύτηκε ο ίδιος, ενώ την πήρε σε ένα μακρινό παλάτι και την παντρεύτηκε. Οι όροι της ένωσης της θνητής πριγκίπισσας και του θεού, ήταν σαφείς: δεν έπρεπε ποτέ να δει το πραγματικό του πρόσωπο και να της αποκαλύψει ποιος είναι, ενώ εκείνος γυρνούσε κοντά της μόνο τα βράδια. Η Ψυχή, επηρεασμένη από τις αδερφές της που την ζήλευαν, παραβίασε τους όρους και ανάβοντας ένα κερί, είδε το πρόσωπο του Έρωτα ενώ εκείνος κοιμόταν. Ο Έρωτας αντιλήφθηκε την Ψυχή που τον αναγνώρισε και πληγωμένος έφυγε μακριά της, ενώ η όμορφη κοπέλα έσπευσε στην μητέρα του Αφροδίτη να ζητήσει συγχώρεση και να μπορέσει να ξαναβρεθεί με τον γιό της. Η θεά δεν ξέχασε την θνητή που έκανε τους πάντες να την θαυμάζουν για την ομορφιά της και της ζήτησε να περάσει 4 αδύνατες δοκιμασίες: Να ξεχωρίσει έναν σωρό από διαφορετικούς σπόρους, να βρει χρυσό μαλλί από πρόβατα, να φέρει νερό από τον Κάτω Κόσμο και να κατέβει στον Άδη κλέβοντας ένα από τα κουτιά της Περσεφόνης χωρίς να το ανοίξει. Με την βοήθεια άλλων θεοτήτων, η Ψυχή έφερε εις πέρας τις δοκιμασίες, όμως η περιέργεια της για δεύτερη φορά την έκανε να υποπέσει σε λάθος και ανοίγοντας το κουτί, έπεσε σε λήθαργο. Ο Έρωτας που την αγαπούσε ακόμα, πήρε την Ψυχή και την μετέφερε στον Όλυμπο ώστε να την ξυπνήσει ο Δίας. Η Ψυχή μεταμορφώθηκε σε θεά, αντιπροσωπεύοντας την ανθρώπινη αναζήτηση για αγάπη και αθανασία, ενώ μέσα από τις δοκιμασίες και τα λάθη της οδηγήθηκε στην ολοκλήρωση.
Ο μύθος του θλιμμένου Κυπάρισσου
Ο Κυπάρισσος σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία, ήταν ένας νεαρός που είχε στενή σχέση με τον θεό Απόλλωνα. Ο νεαρός από την Κέα, είχε ένα εξημερωμένο ιερό ελάφι που ζούσε μαζί του ως κατοικίδιο, περνώντας μαζί του πολλές ώρες. Καθώς ο Κυπάρισσος βρισκόταν στο δάσος για κυνήγι, προκάλεσε ένα τραγικό δυστύχημα χτυπώντας καταλάθος το ελάφι με το ακόντιο του. Η θλίψη του ήταν απέραντη και μη μπορώντας να αντέξει τον πόνο της απώλειας του αγαπημένου του ζώου, ζήτησε από τον θεό Απόλλωνα να του επιτρέψει να θρηνεί ατέρμονα. Ο Απόλλωνας του απάντησε «Θα είσαι το δέντρο της θλίψης, αλλά και της αιώνιας μνήμης. Όσοι πενθούν θα σε έχουν σύμβολο της αγάπης που δεν ξεχνιέται», μετατρέποντας τον Κυπάρισσο στο δέντρο που έχει συνδεθεί (μέχρι και στις μέρες μας) με το πένθος, το κυπαρίσσι. Από τα αρχαία κιόλας χρόνια, τα κυπαρίσσια φυτεύονται συχνά στα νεκροταφεία, ως σύμβολο του αιώνιου θρήνου του ανθρώπου που τους έδωσε το όνομα του. Η ιστορία αυτή μας δείχνει την αιώνια ανάμνηση και την απώλεια που μπορεί να μας αλλάξει για πάντα, ενώ ο πόνος δεν φεύγει αλλά μετατρέπεται σε ένα συμβολικό «αντικείμενο» της φύσης.
Οι ποταμοί της Ελλάδας που κάποτε ήταν άνθρωποι…
Τα μεγαλύτερα από τα ποτάμια της Ελλάδας, έχουν μέχρι και σήμερα κρατήσει τα ονόματα των ανθρώπων που τιμωρήθηκαν από τους θεούς. Ο Αχελώος, ο θεός ποταμός της Ελλάδας, ήταν γιός του Ωκεανού και της Τηθύος (ή κατά άλλους της Γης και του Κρόνου) που ήρθε σε σύγκρουση με τον Ηρακλή, όταν αυτός θέλησε να παντρευτεί την Δηιάνειρα. Στη μάχη, ο Αχελώος μεταμορφώθηκε διαδοχικά σε ταύρο, φίδι και άνθρωπο με κεφάλι ταύρου, όμως ο Ηρακλής τελικά τον νίκησε και του έσπασε το ένα κέρατο (Κέρας Αμάλθειας). Οι ποταμοί της Αρκαδίας Ερύμανθος, Νέδα και Αλφειός ήταν τέκνα του βασιλιά Λυκάονα που επίσης τιμωρήθηκε από τον Δία για τους λόγους που προαναφέραμε παραπάνω. Ο Αλφειός ως ποταμός συνδέεται και με έναν ρομαντικό μύθο, όταν ερωτεύτηκε την Νύμφη Αρεθούσα. Για να ξεφύγει η Αρέθουσα με την βοήθεια της θεάς Άρτεμις, μεταμορφώθηκε σε μια υπόγεια πηγή στη Σικελία. Ο Αλφειός, όμως, συνέχισε να τη “κυνηγά” και τα νερά του ενώθηκαν με τα δικά της. Ο ποταμός Ασωπός ήταν πατέρας πολλών Νυμφών, μεταξύ αυτών και της Αίγινας που ερωτεύτηκε ο Δίας. Ο Δίας άρπαξε την όμορφη Αίγινα, ενώ ο πατέρας της δεν έπαψε ποτέ να την ψάχνει θέλοντας να εκδικηθεί τον θεό. Ο Δίας τιμώρησε τον Ασωπό, μετατρέποντας τον σε ποτάμι που τα νερά του να κινούνται αργά, συμβολίζοντας την εξάντληση της αέναης αναζήτησης της κόρης του.
Ο όμορφος συμβολισμός των αστεριών
Στην Ελληνική μυθολογία οι ιστορίες μας εξηγούν αρκετά συχνά πως δημιουργήθηκαν τα πιο φωτεινά αστέρια. Η λατρεία των ανθρώπων προς τα ουράνια σώματα, μετέτρεψε τον θαυμασμό σε ηθικά διδάγματα ή ιστορίες αγάπης, καθώς φωτίζουν τον ουρανό για πάντα. Ο Ωρίωνας ήταν ο αγαπημένος κυνηγός της θεάς Άρτεμις, που η Γαία τιμώρησε λόγω αλαζονείας στέλνοντας έναν σκορπιό να τον δαγκώσει. Η θεά Άρτεμις ήταν δίπλα του όταν αργοπέθαινε και αφού τον λυπήθηκε, τον μετέτρεψε στον γνωστό αστερισμό, με τα τρία αστέρια που λάμπουν να συμβολίζουν την ζώνη του. Ο αστερισμός του Ωρίωνα είναι δίπλα από αυτόν του Σκορπιού, που φαίνεται να τον κυνηγά ακόμα… Οι Πλειάδες ήταν επτά αδερφές που μετατράπηκαν από τον Δία σε αστέρια, ώστε να τις προστατέψει από τον Ωρίωνα που τις καταδίωκε. Οι αδελφές Αλκυόνη, Ηλέκτρα, Μαία, Μερόπη, Ταϋγέτη, Κελαινώ και Στερόπη φώτισαν τον νυχτερινό ουρανό, με την Μερόπη να “αχνοφαίνεται” από την ντροπή της που είχε νυμφευτεί με θνητό. Οι Υάδες ήταν επίσης αδερφές που μετέτρεψε σε αστέρια ο Δίας, όταν τις λυπήθηκε που θρηνούσαν τον χαμό του αδερφού τους. Το όνομα τους που σημαίνει «βροχερές», έχει συνδεθεί με την περίοδο βροχοπτώσεων στην Ελλάδα. Ο Γανυμήδης ήταν υπεύθυνος σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία, για τον πασίγνωστο αστερισμό του Υδροχόου. Ο Δίας τον επέλεξε για οινοχόο-τραπεζοκόμο των θεών του Ολύμπου, ενώ πριν πεθάνει τον μετέτρεψε σε αστερισμό με την μορφή του Υδροχόου (νερό που ρέει). Η μετατροπή ανθρώπων σε αστερισμούς από τους θεούς, ήταν μια μορφή αθανασίας από συμπόνοια και συμπάθεια, ενώ παράλληλα δίνεται εξήγηση σε φυσικά φαινόμενα.
Οι ιστορίες μεταμορφώσεων στην Ελληνική μυθολογία είναι ατελείωτες και μπορούν ακόμα και σήμερα να αποτελέσουν ηθικά διδάγματα στην καθημερινότητα μας. Η φαντασία και η ανάγκη για προσήλωση στους θεούς, έκανε τους ανθρώπους ανέκαθεν να πλάθουν ιστορίες αγάπης, θλίψης αλλά και οργής. Κάθε θεός του Ολύμπου έχει δεκάδες μύθους καρπωμένους, με τις μεταμορφώσεις να είναι σχεδόν πάντα θεματικοί άξονες. Η διάδοση της μυθολογίας έκανε τους ανθρώπους πολλές φορές να σέβονται και να εκτιμούν την φύση και τα πλάσματα που ζουν σε αυτή, αλλά και να φοβούνται τους θεούς παρεκκλίνοντας της αλαζονείας. Η μοίρα μπορεί να αλλάξει, η τιμωρία μπορεί να επέλθει, η σωτηρία μπορεί να είναι άμεση και όλα μπορούν να συμβούν στην όμορφη και μαγευτική Ελληνική μυθολογία!
Πηγές Άρθρου:
Μορφές και Θέματα της Αρχαίας Ελληνικής Μυθολογίας της Δήμητρας Μήττα, Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας 2012.
Robert Graves – The Greek Myths, Penguin Publications 1955
