Το μεγαλύτερο νησί στον κόσμο έχει μόλις 57.000 κατοίκους και καλύπτεται κατά 80% από παγετώνα. Πρόκειται για την Γροιλανδία ή Καλααλλίτ (όπως αποκαλούν οι γηγενείς) και τελευταία γίνεται μεγάλη φασαρία για το μέλλον της… Οι κάτοικοι του νησιού, παρά τις αντίξοες συνθήκες πολικού ψύχους, έχουν κληρονομήσει από τους προγόνους τους την ικανότητα να επιβιώνουν και να ζουν αρμονικά με τις καιρικές συνθήκες. Η Γροιλανδία είναι ένα νησί με ιστορία 4.500 χρόνων, που δοξάζεται από τους αποκαλούμενους Ινουίτ ως «Καλααλλίτ Νουναάτ» ατέρμονα και σχεδόν ανεπηρέαστα από τις Δυτικές κουλτούρες. Η σημερινή πρωτεύουσα Νουούκ βρίσκεται πολύ κοντά στις ακτές του Καναδά και είναι μια από τις πιο αραιοκατοικημένες πρωτεύουσες στον κόσμο. Τι είναι αυτό που κάνει την Γροιλανδία σημαντική και «μήλον της Έριδος» εν έτει 2025; Οι απαντήσεις μπορεί να βρίσκονται στην ιστορία της…
Η αρχαία ιστορία της Γροιλανδίας
Η πλούσια ιστορία της Γροιλανδίας είναι εμφανώς επηρεασμένη από τους αυτόχθονες Ινουίτ. Αρχικά περίπου το 2500 π.Χ. μεταναστευτικά κύματα πέρασαν από τις Αρκτικές περιοχές του Καναδά στο νησί, μέσω του παγωμένου στενού της Θούλης. Ο προϊστορικός πολιτισμός των Σακάκ (2500-800 π.Χ.) θεωρείται ο αρχαιότερος της Γροιλανδίας. Πρόκειται για μια κοινωνία που ζούσε αμιγώς από την αλιεία και το κυνήγι, μέχρι αλλαγής του κλίματος που πιθανότατα τους οδήγησε σε παρακμή. Στα χνάρια των Σακάκ, από το 800 π.Χ έως το 1300 μ.Χ., εμφανίζεται ο πολιτισμός των Ντορσέτ, αναπτύσσοντας τις τεχνικές κυνηγιού και ψαρέματος, φτιάχνοντας περίτεχνα εργαλεία από οστά και πέτρα, ενώ προσαρμόστηκαν καλύτερα στο ψυχρό κλίμα. Ο πολιτισμός των Ντορσέτ, ήταν και αυτός που ήρθε πρώτος σε επαφή με τους Βίκινγκς. Περί το 1200 εμφανίζεται ο πολιτισμός της Θούλης (ονομασία που προέρχεται από τον Πυθέα) και θεωρείται πως είναι η απαρχή των αυτόχθονων Ινουίτ της Γροιλανδίας. Ο πληθυσμός κατά την περίοδο της Θούλης φαίνεται να κατέφτασε από την σημερινή Αλάσκα και να εξαπλώθηκε ταχύτατα, ενώ εκείνοι εισήγαγαν στο νησί την χρήση των καγιάκ και των ελκήθρων με σκύλους, σήμα κατατεθέν των Ινουίτ. Ο σημερινός πληθυσμός της Γροιλανδίας θεωρείται πως είναι αποτέλεσμα του τελευταίου εκ των 6 μεταναστευτικών κυμάτων, αυτού της Θούλης.
Η αρχέγονη θρησκευτική κουλτούρα των Ινουίτ
Τα αρχαιολογικά ευρήματα και η προφορική παράδοση στην γη της Γροιλανδίας, μαρτυρούν την φυσιοδιφική μορφή θρησκοληψίας στο νησί. Οι ιθαγενείς σαμάνοι εκδηλώνουν τον ανιμισμό τους, δημιουργώντας θεούς που συνδέονται άμεσα με την φύση και τα τοπία γύρω τους, παρόμοια με φυλές Ινδιάνων ολόκληρης της Αμερικανικής ηπείρου. Παρόλο που οι Ινουίτ εκχριστιανίστηκαν, δεν γύρισαν ποτέ πλήρως την πλάτη τους στην αρχέγονη θρησκευτική τους κουλτούρα. Οι προκαταλήψεις, τα ιερά φυλαχτά, τα τατουάζ, τα ταμπού, η ιδέα της μετενσάρκωσης ευδοκιμούν, ακόμα και στον σύγχρονο πολιτισμό της Γροιλανδίας. Οι Ινουίτ πίστευαν ότι τα πάντα έχουν ψυχή (ακόμα και οι αρθρώσεις τους!) και ζούσαν φοβισμένοι από τις «αόρατες δυνάμεις» του σύμπαντος, προφανώς επηρεασμένοι από τις καιρικές αντιξοότητες που συναντούσαν. Ο άνθρωπος ως οντότητα για τους Ινουίτ, αποτελείται από τρία σκέλη: δύο ψυχές –«inuusiq» και «iḷitqusiq»- που μεταφράζονται ως «δύναμη ζωής» και «προσωπικό πνεύμα», αλλά και το όνομα του «atiq». Μετά τον θάνατο, η «δύναμη ζωής» ταξιδεύει προς την Ανατολή στο Σύμπαν και μένουν τα άλλα δυο συστατικά του ανθρώπου, ώστε να αναγεννηθούν στον ίδιο κόσμο. Οι «θεραπευτές» σαμάνοι, είχαν αναλάβει τον ρόλο των γιατρών, των μάγων, των μάντεων, των σοφών γερόντων, των δασκάλων, κάτι που απαγορεύτηκε καθολικά μετά την επέλαση του Χριστιανισμού στην Γροιλανδία (και όχι μόνο)…
Η επαφή με τους Βίκινγκς
Από τον 10ο μέχρι τον 15ο αιώνα, οι Ινούιτ είχαν επαφές με γειτονικούς λαούς Βίκινγκς, όπως αναφέρονται και λεπτομερώς στα Ισλανδικά Έπη. Η παραπλανητική ονομασία του νησιού ως «Greenland» (πράσινη γη), οφείλεται σε έναν εξόριστο Βίκινγκ της Ισλανδίας. Ο Έρικ ο Ερυθρός, εξορίστηκε από τον τόπο του λόγω εγκληματικής ενέργειας και κατέπλευσε στην Γροιλανδία το 982 όπου και έζησε μέχρι το 985. Ιδρύοντας δύο οικισμούς (Ανατολικός οικισμός Julianehåb και Δυτικός οικισμός Godthåb), έκανε κάλεσμα Ισλανδών εποίκων, λέγοντας τους πως πρόκειται για καταπράσινο και εύφορο τόπο… Μετά τον Έρικ τον Ερυθρό, περίπου 3.000 Βίκινγκς κατέφτασαν στο νησί και έζησαν εκεί, όντας κτηνοτρόφοι, ψαράδες και έμποροι, σε ένα κλίμα προφανώς πιο θερμό και ευνοϊκό από ότι έχουμε κατά νου σήμερα. Το 1400 με τις μεταβολές πιθανότατα στο κλίμα αλλά και τις συγκρούσεις με τους Ινουίτ, οι Βίκινγκς εξαφανίζονται κυριολεκτικά από την Γροιλανδία και αφήνουν το νησί στους αυτόχθονες. Οι οικισμοί των Βίκινγκς από την Ισλανδία και την Νορβηγία, εγκαταλείφθηκαν πλήρως με τα ερείπια να στέκουν ακόμα και σήμερα εκεί, ως τουριστική ατραξιόν. Η επαφή των Ινουίτ με τους Νορβηγούς, έφερε αλλαγές στον θρησκευτικό χαρακτήρα του πολιτισμού τους, μετατρέποντας την πλειοψηφία από σαμάνους ανιμιστές, σε Χριστιανούς. Μέσω προσηλυτισμού ή ακόμα και δια της βίας, οι Ινουίτ ασπάστηκαν την νέα θρησκεία, όταν το 1126 την έφερε στο νησί ο γιός του Έρικ του Ερυθρού, Λέιφ Έρικσον.
Η δεύτερη ανακάλυψη της Γροιλανδίας
Και ενώ το νησί έχει λησμονηθεί και οι αυτόχθονες ζούσαν ειρηνικά και χωρίς την έντονη παρουσία των Βίκινγκς, το 1585 ο εξερευνητής Ντέιβις ξαναφέρνει την Γροιλανδία στο προσκήνιο. Οι αλληλεπιδράσεις με γειτονικές αποστολές αλιέων και φερόμενων θαλασσοπόρων ήταν συχνές για τους Γροιλανδούς, ειδικά κατά τον 16ο και 17ο αιώνα. Άγγλοι, Ολλανδοί και Σκανδιναβοί φαλαινοθήρες προσέγγιζαν το νησί και ερχόντουσαν σε επαφή με τον φιλικό τοπικό πληθυσμό, χωρίς βλέψεις. Η αντίληψη των Δυτικοευρωπαίων πως η Γροιλανδία πρόκειται για ένα νησί σημαντικής γεωπολιτικής θέσης, έφερε το 1721 μια ανεπιθύμητη για τους γηγενείς αλλαγή. Το Ηνωμένο Βασίλειο Δανίας – Νορβηγίας ιδρύει στην Γροιλανδία εμπορική εταιρία και λουθηρανική ενορία, στην πρωτεύουσα Νουούκ, σηματοδοτώντας την αρχή της αποικιακής πολιτικής. Μέχρι το 1776, οι Δανοί είχαν τον πλήρη έλεγχο του εμπορίου της Γροιλανδίας και έκλεισαν τα σύνορα του νησιού, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να «προστατέψουν» τους ντόπιους από την οικονομική εκμετάλλευση τους από άλλες χώρες… Χωρίς ιδιαίτερη αντίσταση, οι Ινουίτ έγιναν Δανοί παρά την θέληση τους, μέχρι τουλάχιστον και το 1950 που άνοιξαν επίσημα τα σύνορα της χώρας. Το διάσημο (για τους λάθος λόγους) πείραμα των «Μικρών Δανών», απασχολεί μέχρι και σήμερα την κοινή γνώμη για την παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όταν Δανοί απεσταλμένοι απέσπασαν 22 Ινουίτ παιδιά από τις οικογένειες τους στην Γροιλανδία, ώστε να εξεταστεί αν μπορούν να αφομοιωθούν στην Δυτική κουλτούρα και αργότερα να επιστρέψουν ως πρεσβευτές στην πατρίδα τους.
Η νεότερη ιστορία της Γροιλανδίας
Όντας υπό τον έλεγχο της Δανίας, η Γροιλανδία παραχωρείται «υπό προστασία» στις Η.Π.Α κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ενώ η Δανία είναι σε Γερμανική κατοχή. Η επιστροφή της Γροιλανδίας στην Δανία το 1945 από τους Αμερικάνους, φέρνει δυσφορία στους γηγενείς που πάντα αναζητούσαν την ανεξαρτησία τους. Ας μην ξεχνάμε ότι ακόμα ίσχυε το μονοπώλιο εμπορίου της Δανέζικης εταιρίας Royal Greenland Trading Company, μέχρι που καταργήθηκε το 1951, ενώ το 1953 το νησί ανήκει και επίσημα στο Βασίλειο της Δανίας… Το 1979 η Δανία παραχώρησε το δικαίωμα κυριαρχίας στο νησί των Ινουίτ, έπειτα από αγώνα ανεξαρτησίας των γηγενών. Ας μην γελιόμαστε… στην ουσία η Γροιλανδία έχει κυβέρνηση με πρωθυπουργό γηγενών, που είναι όμως υπόλογος στην Δανία και αυτό αποδεικνύεται, αφού επίσημα αρχηγός του κράτους είναι ο Βασιλιάς Φρειδερίκος Ι’ της Δανίας… Οι Αμερικανικές βάσεις στο νησί παρέμειναν μέχρι και τον 21ο αιώνα, ενώ το 2004 έρχεται στο προσκήνιο μια συμφωνία των Η.Π.Α με την Δανία, που επέτρεπε στους Αμερικάνους να αναβαθμίσουν το σύστημα αντιπυραυλικής άμυνας στην αεροπορική βάση Thule. Ινούιτ και άλλοι πληθυσμοί, εκδιώχθηκαν βίαια από τον τόπο τους προκειμένου να δημιουργηθούν αυτές οι βάσεις, με το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων να τους δικαιώνει αρκετά χρόνια αργότερα και να επιστρέφουν στην γη τους. Οι Γροιλανδοί επιμένουν να είναι επιφυλακτικοί με τους Αμερικάνους, όταν ανακαλύπτουν πως κατά την διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι Η.Π.Α έκρυψαν παράνομα στο νησί πυρηνικές βόμβες, ενώ η ένταση κορυφώνεται όταν το 1968 αεροσκάφος του Αμερικανικού στρατού που μετέφερε 4 βόμβες υδρογόνου, θα συντριβεί κοντά στην βάση «Θούλη». Από το 2008 και έπειτα η Γροιλανδία ανακτά σταδιακά την ανεξαρτησία της, με το 75% των γηγενών να απαιτεί αυτονομία από την Δανία και εκμετάλλευση των πόρων της προς όφελος των κατοίκων. Το λιώσιμο των πάγων από την κλιματική αλλαγή, έχει αποκαλύψει έναν θησαυρό υδρογονανθράκων, ουρανίου και άλλου ορυκτού πλούτου, ικανού να κάνει το νησί έναν τόπο ευζωίας, έναν τόπο που δεν θα έχει καμία οικονομική εξάρτηση από κανέναν. Οι μόνιμες πολιτικές διαμάχες ανάμεσα σε φίλο-Δανικές κυβερνήσεις και Ινουίτ, αφορούν το αν θα πρέπει η Γροιλανδία να γίνει ένα αχανές ορυχείο ή να διαφυλάξει τον οικολογικό της πλούτο και την ποιότητα ζωής που έχει ως σήμερα.
Η πολιτιστική κληρονομιά των Ινουίτ
Παρόλο που ο κόσμος αρέσκεται να τους αποκαλεί «Εσκιμώους», οι ίδιοι βρίσκουν τον χαρακτηρισμό αυτό σχεδόν προσβλητικό και ρατσιστικό! Η λέξη «Εσκιμώος» προκύπτει από την γαλλική (ελεύθερη) μετάφραση του «esquimaux» δηλαδή «αυτός που τρώει ωμό κρέας», ενώ οι ίδιοι αναφέρονται στην φυλή τους ως Ινούκτιτουτ. Οι Ινουίτ κατάφεραν να επιβιώσουν στις πολικές συνθήκες μέχρι σήμερα, χάρις στην εφευρετικότητα τους και στην προσαρμογή με το περιβάλλον. Το qajaq, το θαλάσσιο καγιάκ των Ινουίτ, αποτελεί σήμα κατατεθέν της χώρας, ενώ το ulo είναι ένα ειδικό κυρτό μαχαίρι που χρησιμοποιούν μέχρι σήμερα. Στην Γροιλανδία τα σκυλιά έχουν την τιμητική τους, αφού η παράδοση να κινούν έλκηθρα τους έδωσε μια ξεχωριστή θέση στην κοινωνία. Τα ιγκλού συνεχίζουν ακόμα να τραβάνε τα βλέμματα των επισκεπτών και είναι ευρέως διάσημα. Η παραδοσιακή κατασκευή των «χιονόσπιτων» αυτών γίνεται από δέρμα και κόκκαλα φάλαινας, που καλύπτονται με χιόνι ως μονωτικό υλικό. Και ενώ οι εξωτερικές θερμοκρασίες πλησιάζουν ακόμα και τους -45°C, μέσα σε ένα ιγκλού μπορεί να διατηρηθεί θερμοκρασία έως και 16°C. Οι γηγενείς σαμάνοι δεν σταμάτησαν ποτέ να υπάρχουν και να προσπαθούν να «θεραπεύσουν» κάθε σωματικό και ψυχικό πρόβλημα στους ανθρώπους, αλλά ακόμα και να προβλέπουν τον καιρό! Σαν συνέχεια ενός πολιτισμού 4.500 χρόνων, οι Ινουίτ δεν έπαψαν ποτέ να τιμούν τα έθιμα τους και την αγάπη τους για την φύση, ζώντας αρμονικά σε αυτήν. Οι παραδοσιακοί μύθοι και θρύλοι της Γροιλανδίας εξακολουθούν να κατέχουν σημαντική θέση στην συνείδηση του λαού, όσο σύγχρονη και αν έχει γίνει η καθημερινότητα του.
Η Γροιλανδία, ένα νησί με ιστορία 4.500 χρόνων, οφείλει τα πάντα στην υπομονή και επιμονή που είχαν οι πρώτες φυλές μεταναστών στον τόπο. Οι Ινουίτ φαίνεται έμπρακτα πως είναι ένας λαός, που δεν σταματά ποτέ να διεκδικεί και να πολεμάει για τα δικαιώματα του… είτε ενάντια στο βασιλικό καθεστώς, είτε σε αυτούς που τους έβγαλαν από τα σπίτια τους. Πρόκειται για έναν λαό που θεωρείται από κάθε επισκέπτη ως φιλόξενος και πρόσχαρος, από τους πρώτους Ισλανδούς που έφτασαν εκεί, μέχρι τους τουρίστες που υποδέχεται σήμερα!
Πηγές Άρθρου:
2025 Encyclopædia Britannica/Greenland
