Το πρόσωπο του Μακιαβελισμού
Ο Νικολό Μακιαβέλι, «εγκέφαλος» της έννοιας του μακιαβελισμού γεννήθηκε στην Φλωρεντία στις 3 Μαΐου του 1469. Όντας προερχόμενος από φτωχή οικογένεια, ο πατέρας του Μπερνάρντο Μακιαβέλι μερίμνησε ο γιος του να λάβει την κατάλληλη εκπαίδευση ώστε να εξασφαλίσει μια καλύτερη ζωή. Η ουμανιστική εκπαίδευση που ακολούθησε σύμφωνα με τα κλασσικά πρότυπα της εποχής, τον οδήγησαν το 1498 στο αξίωμα του δεύτερου καγκελαρίου της φλωρεντινής δημοκρατίας.
Η θέση αυτή εξασφάλισε στον Μακιαβέλι την ενασχόληση με τη διοίκηση των περιοχών που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της Φλωρεντίας αποτελώντας ταυτόχρονα έναν από τους έξι γραμματείς του πρώτου καγκελάριου και μέλος του συμβουλίου των “Δέκα του Πολέμου” με ενεργή συμμετοχή σε διπλωματικές αποστολές. Αποστολές που τον έφεραν σε επαφή με αρκετές από τις ισχυρότερες πολιτικές προσωπικότητες της εποχής όπως τον βασιλιά της Γαλλίας Λουδοβίκο ΙΒ’, τον Πάπα Ιούλιο τον Β’ και τον αυτοκράτορα της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Μαξιμιλιανό τον Α’.
Όλοι αποτέλεσαν προσωπικότητες που σκιαγραφούσε στις επιστολές του προς τη φλωρεντινή σινιορία. Πρόσωπα φορέων της πολιτικής εξουσίας που δημιούργησαν την πρώτη ύλη στο έργο του, Ο Ηγεμών (Il principe). Ένα έργο με την μορφή «εγχειριδίου» για το πως θα πρέπει να ασκείται αλλά και να διατηρείται η πολιτική εξουσία.
Ένας μακιαβελικός Ηγεμών
Ο Μακιαβέλι κινείται αντίθετα των κλασσικών φιλοσοφικών θεωριών. Αρνείται να αποδεχτεί την αυθεντία της «φυσικής τάξης» που ασπάζονταν οι αρχαίοι. Υποστηρίζει την απουσία του καθολικού λόγου, πλάθει μια ιδεατή κατασκευασιοκρατία με κύρια υποκείμενα ανθρώπους δίχως πίστη, δίχως υποταγή σε νόμους και κανόνες. Ανθρώπους δηλαδή με μια φυσική ροπή προς την κακία και την αναρχία.
Τοποθετώντας λοιπόν τα άτομα σε μια κοινή «αφετηρία κακίας» υποδεικνύει στον Ηγεμόνα την ειδοποιό διαφορά ανάμεσα στην «κακία» και την «ελευθερία». Κύριο μέλημα είναι να ελεγχθεί η τύχη από τα χέρια του ηγεμόνα προκειμένου να παραχθεί με επιτυχία το έργο του. Δηλαδή να συγκεντρώσει την αυθεντία της εξουσίας επί παντός και τη δύναμη να εφαρμόζει στους άλλους ότι αποφασίζει. Ο ηγεμόνας είναι ο μόνος που μπορεί με τη στάση του να αφυπνίσει την ηθικότητα στους ανθρώπους. Εκ πείρας γνωρίζει ότι οι άνθρωποι κάνουν το καλό μόνο από ανάγκη και είναι διατεθειμένος να τους αναγκάσει να μεταβάλλουν σταδιακά την κακία σε ανιδιοτέλεια.
Οι άνθρωποι με άλλα λόγια είναι δέσμιοι της άγνοιας και της κακίας που διέπει τη φύση τους. Προσπαθούν μέσα σε έναν ατέρμονο κύκλο ατομικότητας να επιδιώξουν το προσωπικό τους συμφέρον, με τον ηγεμόνα να εμφανίζεται ως «σανίδα σωτηρίας» που τους οδηγεί τελικά προς την ελευθερία υποδεικνύοντας την αναγκαιότητα της συνεργασίας μέσω της πλήρης υποταγής φυσικά στο πρόσωπό του.
Ο τρόπος με τον οποίο ο Φλωρεντινός στοχαστής αντιλαμβάνεται την κοινωνική δράση αποτελεί από κάθε άποψη εγγύηση για την παλινόρθωση του λόγου. Πλάθεται από τη στιγμή που καταργείται κάθε υπερβατική τάξη. Είναι λοιπόν προφανές ότι ο Μακιαβέλι τείνει να μετατρέψει τη θεωρία του σε υπαρκτή πολιτική δράση.
Ο μακιαβελισμός στην πράξη
Ο Μακιαβέλι έχει αφιερώσει τον «Ηγεμόνα» στον Λορέντσο Β’ των Μεδίκων, γιο του Πέτρου Β’ των Μεδίκων. Μέσα από μια σειρά αποφθεγμάτων, ο μακιαβελισμός διακρίνεται κυρίως για την επιταγή του στα διπλά ηθικά κριτήρια. Δηλαδή ο ηγεμόνας οφείλει να διαχωρίζει την προσωπική του ηθική από την ηθική που εφαρμόζει προκειμένου να διατηρήσει ένα κράτος ισχυρό στη διεθνή πολιτική σκηνή.
Η εξουσία θα πρέπει να λαμβάνεται με κάθε εφικτό μέσο. Ένας σωστός ηγεμόνας και κυρίως, ένας ηγεμόνας που επιδιώκει να εδραιώσει τη εξουσία του επί μακρόν δεν θα πρέπει να εξετάζει μόνο τις κινήσεις των αντιπάλων του. Θα πρέπει να αντιλαμβάνεται τις αδυναμίες και τον «παλμό» της κοινωνίας χαλιναγωγώντας και χειραγωγώντας κατ’ επέκταση το πλήθος προς τις δικές του αποφάσεις. Επρόκειτο για «έναν σκοπό που αγιάζει τα μέσα».
Ένας ηγεμόνας ευέλικτος και ραδιούργος. Που βρίσκεται πάντα ένα βήμα μπροστά από κάθε πολιτικό του αντίπαλο. Σαν μια καλοστημένη παρτίδα σκάκι. Μέχρι ο αντίπαλός, είτε να ηττηθεί πλήρως, είτε να εξαλειφτεί εντελώς από το πεδίο της μάχης. Και τα υπόλοιπα πιόνια; Τα υπόλοιπα πιόνια είναι διατεθειμένα να εκτελούν διαταγές εφόσον υλοποιούνται «φαινομενικά» τα προσωπικά τους συμφέροντα. Δηλαδή; Ο ηγεμόνας πλάθει περίτεχνα την «εικονική» ελευθερία που έχει ανάγκη να αισθάνεται ο κάθε πολίτης. Με ψέματα και αυταπάτες υλοποιεί ανά καιρούς κοινωνικά αιτήματα δείχνοντας το «καλό» του πρόσωπο. Δείχνοντας πως είναι και αυτός «ένα» με το πλήθος χωρίς να υπερέχει από αυτό. Τα άτομα κατευνάζονται από τα «ψίχουλα» ελευθερίας που μοιράζει ο ηγεμόνας. Από τα «αποφάγια» του.
Με μια κάλυψη «υποτιθέμενου» εκδημοκρατισμού και ελευθερίας ο ηγεμόνας εξακολουθεί να άρχει ανενόχλητος. Κρύβοντας κάθε «έγκλημά» του σε μεγαλεπίβολες υποσχέσεις και ευσυνείδητους κοινωνικούς στόχους. Και το πλήθος ακολουθεί το μεγάλο όραμα της υποσχόμενης αλλαγής. Δηλώνοντας ικανοποιημένο από τον άρχοντα του. Καταδικασμένο εν τέλει να ζει σε έναν επαναλαμβανόμενο κύκλο εκμετάλλευσης. Περιμένοντας μια αλλαγή που δεν επρόκειτο πότε να έρθει. Όχι μέσα σε ένα διεφθαρμένο σύστημα.
Ο μακιαβελισμός ερωτοτροπεί με την έννοια της εξουσίας
Αρκετοί καταδίκασαν τις απόψεις και το έργο του Μακιαβέλι. Χαρακτηρίζοντας τον απλά κυνικό, διεφθαρμένο και αυταρχικό. Με μια άκρως διαστρεβλωμένη εικόνα περί πολιτικής εξουσίας. Η σκέψη του Μακιαβέλι βρέθηκε υπό αμφισβήτηση. Από εκείνους που την ενέκριναν κατηγορηματικά και από εκείνους που τη θεώρησαν απολύτως ορθή. Το μόνο σίγουρο είναι πως ο Ηγεμόνας επηρέασε την πολιτική σκέψη πολλών πολιτικών και στοχαστών και άσκησε σημαντική επίδραση σε πολιτικές εξελίξεις της εποχής του και μεταγενέστερων περιόδων.
Η αλήθεια μάλλον βρίσκεται κάπου στη μέση. Στο γεγονός ότι η εξουσία, χρησιμοποιώντας πιο σύγχρονους όρους αποτελεί ίσως ενστικτωδώς, το πιο εθιστικό ναρκωτικό. Η δύναμη της εξουσίας και του ελέγχου στην ζωή των άλλων σε συνδυασμό με το ότι ένα άτομο ή μια μικρή ομάδα ατόμων μπορεί να καθορίσει τη μοίρα και τις επιλογές εκατοντάδων άλλων, εκτοξεύει την ατρόμητη αίσθηση της απόλυτης κυριαρχίας. Και όταν ο εθισμός γίνεται πια αναγκαία συνήθεια δεν υπάρχει δρόμος επιστροφής. Παρά μόνο οι συνεχείς προσπάθειες εύρεσης νέων τρόπων επικράτησης στην κορυφή. Τρόποι που ποικίλουν, τρόποι διαφορετικοί.
Advertising
Από την άλλη πλευρά, όσο υπάρχουν ”διεφθαρμένες” προσωπικότητες άλλο τόσο θα υπάρχουν και εκείνοι που θα τις αντιμάχονται. Κάθε νόμισμα έχει δύο όψεις. Και όσο υπάρχουν άνθρωποι που αναζητούν την αλήθεια κανένα έγκλημα δεν θα μένει ατιμώρητο για πάντα. Όπως και στο ομώνυμο έργο του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, ο φιλόδοξος στρατηγός Μάκβεθ είναι έτοιμος να θυσιάσει τα πάντα για την εξουσία. Πληρώνοντας τελικά το τίμημα με την ίδια του τη ζωή.
Για όλα φταίει ο μακιαβελισμός
Συμπερασματικά, ο μακιαβελισμός αποτελεί μια πολιτική θεωρία. Μια εικασία για τη συμπεριφορά αλλά και την επιβίωση ενός ηγέτη στην πολιτική σκηνή. Ανεξαρτήτως χρονικής περιόδου και των εκάστοτε επικρατουσών συνθηκών, η θεωρία αυτή βασίζεται πολύ κοντά στην πραγματικότητα αν δεν αντικατοπτρίζει πλήρως τη πραγματικότητα. Ο Μακιαβέλι όντας ακραίος σε ορισμένες τοποθετήσεις του, σκιαγράφησε το προφίλ της πολιτικής κουλτούρας και συμπεριφοράς. Αντιλαμβανόμενος τον «εθισμό» που προκαλεί η εξουσία, το άτομο είναι ικανό να πράξει τα πάντα προκειμένου να κρατηθεί στην κορυφή. Να διατηρήσει την αίσθηση υπεροχής του έναντι των υπολοίπων κοινών θνητών.
