Πηγή: wikimedia.org
Ο Ντομπρολιούμποφ Νικολάι Αλεξάντροβιτς (1836 – 1861) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Ρώσους φιλοσόφους των τελευταίων αιώνων και αναμφίβολα ένας από τους σπουδαιότερους κριτικούς της λογοτεχνίας που υπήρξαν ποτέ. Γιος ορθόδοξου φτωχού ιερέα πέρασε πολύ δύσκολα παιδικά χρόνια αλλά, παρά τις αντιξοότητες των χαλεπών καιρών της προεπαναστατικής Ρωσίας, κατάφερε με τις φιλόπονες προσπάθειες του να μορφωθεί. Σε ηλικία μόλις είκοσι ετών έγινε ο κύριος εμπνευστής του φιλελεύθερου περιοδικού «Σοβρεμένικ» (= σύγχρονος), που υπήρξε το κέντρο της ρωσικής πνευματικής κίνησης της εποχής, συνδέθηκε με όλους τους μεγάλος Ρώσους λογοτέχνες της εποχής του των οποίων τα έργα και σχολίασε προσεγγίζοντας τα κριτικά.
Μέσα σε αυτό το κλίμα συνέγραψε τις περίφημες μελέτες του για τον Αλεξάντρ Οστρόφσκι, τον Ιβάν Γκοντσάροφ, τον Ιβάν Τουργκένιεφ, τον Σαλτικόφ και τον Ντοστογιέφσκι. Πνεύμα ανήσυχο και έντιμο, γνωρίζοντας από πρώτο χέρι την δεινή κατάσταση των κατώτερων κοινωνικών στρωμάτων και ότι αυτή συνεπάγεται στην υγεία, την παιδεία, την ψυχολογία και τη ζωή γενικότερα των πτωχών και ταπεινών ανθρώπων, εισήλθε νωρίς στους κύκλους των Ρώσων δημοκρατικών επαναστατών. Μάλιστα μαζί με τον θρυλικό Νικολάι Τσερνισέφσκι, συγγραφέα του κολοσσιαίας ιστορικής αξίας βιβλίου «Τι να Κάνουμε», βιβλίο που επηρέασε πολύ τόσο τον Λένιν όσο και τον Πλεχάνωφ και τη Λούξεμπουργκ, θεωρούνται ως οι μεγαλύτεροι ιδεολόγοι των ρωσικών δημοκρατικών επαναστατικών αντιλήψεων. Άμεσος καρπός αυτών των αντιλήψεων υπήρξε η αστική επανάσταση του 1905, προπομπός της Οκτωβριανής.
Αλλά και στο πεδίο της φιλοσοφίας προσέφερε αρκετά ο Ντομπρολιούμποφ, θεμελιώνοντας τις βασικές αρχές του φιλοσοφικού εκείνου ρεύματος που έμεινε γνωστό ως «δημοκρατικός υλισμός», αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορικής αλυσίδας του ρεύματος του «ιστορικού υλισμού». Δυστυχώς, παρά τα όσα προσέφερε στην πατρίδα του και στην ανθρωπότητα απλόχερα, πέθανε μόλις εικοσιπέντε χρονών. Η εντιμότητα είναι σπάνια σε αυτόν τον κόσμο και για να παραμείνει σπάνια και ως εκ τούτου πολύτιμη, η ζωή φροντίζει να φεύγουν είτε νωρίς είτε άδοξα τα τίμια τέκνα της. Το έργο που άφησε πίσω του, από πολλαπλές απόψεις, παραμένει ιδιοφυές και αξεπέραστο. Κανένας φιλόλογος μέχρι σήμερα δεν μπόρεσε να γράψει αξιολογότερες κριτικές πάνω στον Ντοστογιέφσκι και στον Γκοντσάροφ. Η κριτική του Ντομπρολιούμποφ επί της λογοτεχνίας διαπνέεται από μια βαθιά πνευματικότητα που επισκιάζει τα τεχνικά κομμάτια της κριτικής και την καθιστά εφάμιλλη του έργου το οποίο σχολιάζει. Ακόμη, εισήγαγε τον όρο «ομπλομοβισμός», όρος που μέλλει να γίνει επίκαιρος στον εικοστό πρώτο αιώνα.
Ο Ομπλόμοφ είναι ο πρωταγωνιστής του ομώνυμου έργου του παγκοσμίου κύρους Ιβάν Γκοντσάροφ, και μαζί με τα «Μια κοινή ιστορία» και «Ο γκρεμός» αποτελούν μια τριλογία της ιστορίας της ρωσικής κοινωνίας την περίοδο 1840-1870. Ο Ντομπρολιούμποφ, που γνώριζε τόσο τον ίδιο τον Γκοντσάροφ όσο και τα έργα του, είναι και αυτός που εμνεύστηκε τον όρο «ομπλομοβισμός», όρος που έγινε ευρύτερα γνωστός μέσα από την μνημειώδη Ανθολογία της Ρωσικής Λογοτεχνίας του Λέο Βήνερ, εκδοθείσα στην Νέα Υόρκη.
Με τον όρο αυτό, λοιπόν, προσπάθησε να καταδείξει και εν μέρει να καταδικάσει την ηθική και πνευματική αδράνεια των οικονομικά βολεμένων του καιρού του, που δεν ήταν άλλοι από τους μεγαλομεσαίους γαιοκτήμονες. Σήμερα τηρουμένων των αναλογιών, την θέση αυτή θα μπορούσαν κάλλιστα να είχαν οι μικρομεσαίοι αστοί, οι καλοί νοικοκυραίοι όπως τους αποτύπωσε αλλιώς η νεοελληνική λογοτεχνία, κυρίως αλλά όχι αποκλειστικά, μέσα από τα έργα του Καζαντζάκη, του Βάρναλη και του Λουντέμη. Στην προκειμένη ο Ομπλόμοφ ξαπλώνει όλη μέρα χαλαρά, κοιμάται, τρώει, πίνει, αφοδεύει, ερωτεύεται, ξε- ερωτεύεται και εν τέλει παντρεύεται ολοκληρώνοντας την έτσι κι αλλιώς νωχελική και άνευ βαθύτερου νοήματος ζωή του. Πρόκειται καθαρά για τον τύπο του ξοφλημένου ανθρώπου που έχει ξοφλήσει ακριβώς λόγω της έλλειψης ιδανικών που τον οδηγεί στην απουσία οποιασδήποτε επαναστατικότητας και αυτή με την σειρά της τον οδηγεί σε μια νωχελική ζωή. Ταυτόχρονα όμως στο πρόσωπο του Ομπλόμοφ αντικατοπτρίζεται ο ηθικός και πνευματικός ξεπεσμός μίας ολόκληρης τάξης. Μιας τάξης που όντως έπεσε και παρήλθε ανεπιστρεπτί, καθιστώντας τόσο τον Γκοντσάροφ όσο και τον Ντομπρολιούμποφ προφήτες.
Αν η ίδια ηθική διάβρωση και η έλλειψη κοινωνικού ενδιαφέροντος , που παρατηρείται παντού στις μέρες μας, αποτελέσει και το προοίμιο του κύκνειου άσματος των μικρομεσαίων νοικοκυραίων, που δεν είναι κατ’ανάγκην και νοικοκύρηδες, εναπόκειται στον ιστορικό ερευνητή του μέλλοντος να αναδείξει και αυτή την πτυχή, εφόσον υπάρχει. Ίσως έτσι φανεί ότι ο μόλις εικοσιπέντε ετών θανών Ντομπρολιούμποφ ήταν κάτι περισσότερο από φιλόσοφος ή κριτικός της λογοτεχνίας. Ίσως είναι ο πρόδρομος του επόμενου κόσμου που όλο λέει να ‘ρθει και όλο χάνεται στο δρόμο. Ένας Πρόδρομος που μπορεί να μην του ‘φαγε το κεφάλι η Σαλώμη, του το ‘φαγε πάντως η θλίψη που δοκίμαζε καθημερινά από την αδιαφορία των ευκατάστατων γύρω του..
ΠΗΓΕΣ
- Ιστορία της Ρωσικής Λογοτεχνίας, Mirsky S.D., Αθήνα 1977.
- Ιστορία της Ρωσικής Λογοτεχνίας, Καζαντζάκης Ν., Αθήνα 1980
- Anthology of Russian Literature from the Earliest Period to the Present Time – Vol. 2, Leo Wiener, New York 1903.
- ΟΜΠΛΟΜΟΦ 2 ΤΟΜΟΙ, Γκοντσαρόφ Ι., Αθήνα 1961.
- Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται, , Καζαντζάκης Ν., Αθήνα 2010.
- Το ρολόι του κόσμου χτυπά μεσάνυχτα, Λουντέμης Μ., Αθήνα 2010.
