«Το Φιλί» του Γκούσταβ Κλιμτ. Δε θα είναι υπερβολή να πούμε ότι ο εν λόγω πίνακας είναι από τους πιο αναγνωρίσιμους παγκοσμίως, μιας και η επιρροή του στην pop κουλτούρα είναι αδιανόητα μεγάλη. Επίσης δε θα ήταν υπερβολή να δηλώσουμε ότι ο συγκεκριμένος πίνακας έχει βρεθεί με τις επανεκτυπώσεις να στολίζει από σουβέρ και παπλωματοθήκες μέχρι εξώφυλλα τετραδίων! Oχι, σίγουρα δε θα ήταν μία υπερβολή αλλά μάλλον μία διαπίστωση. Μπορεί σε αρκετές περιπτώσεις, παρά την καλαισθησία του έργου, να δίνει την εντύπωση του κιτς σε αυτές τις περιβόητες επανεκτυπώσεις επάνω σε διάφορα αντικείμενα, όμως η καλλιτεχνική του δυναμική και διάσταση είναι τόσο ισχυρή που παρά όλη αυτή την έκθεση δεν έχασε καθόλου “αξιακό” χώρο.
Ο πίνακας το «Φιλί» του Κλιμτ δημιουργήθηκε κάπου μεταξύ του 1907-1908, είναι λάδι σε καμβά με επίθετα φύλλα χρυσού και ασημιού. Κατατάσσεται στην αποκαλούμενη “χρυσή περίοδο” του Κλιμτ αλλά είναι και ένα εμβληματικό έργο για την Αρ Νουβό. Εκτέθηκε για πρώτη φορά στην έκθεση Kunstschau το 1908 για τα 60 χρόνια από την άνοδο του Φραγκίσκου Ιωσήφ στο θρόνο, όταν το καλλιτεχνικό κίνημα της Απόσχισης, στο οποίο συμμετείχε ο Κλιμτ είχε αρχίσει να περιορίζεται ήδη. Η αποκαλούμενη απόσχιση δεν ήταν ήταν παρά μία ρήξη μεταξύ των πιο συντηρητικών καλλιτεχνών και των πιο καινοτόμων, συγκεκριμένα τότε ήταν η εποχή του ιμπρεσιονισμού, κίνημα το οποίο άργησε να φτάσει στην Αυστρία. Σταδιακά όμως με τη συμβολή των πιο ρηξικέλευθων καλλιτεχνών η νέα τεχνική κέρδισε σημαντικό έδαφος. Τότε είναι που η απόσχιση είχε ξεκινήσει να φαίνεται στον ορίζοντα αφού ξέσπασαν διαμάχες μεταξύ των πιο παραδοσιακών και των πιο καινοτόμων καλλιτεχνών με αποκορύφωμα το έτος 1897. Ο Κλιμτ, ο οποίος αρχικά άνηκε στη τάξη των συντηρητικών καλλιτεχνών μαζί με γύρω 20 άλλους καλλιτέχνες, δήλωσαν την παραίτηση τους και δημιούργησαν την Βιεννέζικη Απόσχιση.
Ας περάσουμε όμως ξανά στο «Φιλί». Σχετικά με την τεχνοτροπία εντύπωση προκαλεί η χρήση φύλλων χρυσού στο πίνακα, ο Κλιμτ εξοικειωμένος με το χρυσό σαν υλικό, μιας και ο πατέρας του ήταν χαράκτης χρυσού, έλαβε την τελική έμπνευση από τα Βυζαντινά μωσαϊκά του Αγίου Βιτάλιου στη Ραβένα. Ο πίνακας, αν και έχουμε την εντύπωση προς πρόκειται για κάποιον ορθογώνιο καμβά, στην ουσία είναι ένα τέλειο τετράγωνο με διαστάσεις 180 cm × 180 cm. Το θέμα του αρκετά ξεκάθαρο, ένα ζευγάρι ενός άντρα και μίας γυναίκας έτοιμη να φιληθούν. Η αγάπη, η οικειότητα και η σεξουαλικότητα είναι κοινά θέματα που βρέθηκαν στα έργα του Γκούσταβ Κλιμτ. Για τα δεδομένα του Κλιμτ αυτός ο πίνακας έχει κάποιες ιδιαιτερότητες, για παράδειγμα βλέπουμε τον άντρα να έχει την κυρίαρχη θέση, βλέπουμε να έχει μία ας πούμε εξουσία πάνω στην γυναίκα σε αυτή την ερωτική στιγμή, αφού φαίνεται πως ο άντρας την πλησιάζει να της δώσει το φιλί κι εκείνη περιμένει, ίσως με κάποια ερωτική ταραχή. Την εξουσία αυτή την ενισχύει και το γεγονός πως βλέπουμε τη γυναίκα στο έργο γονατιστή και αφημένη στην αγκαλιά του συντρόφου της. Αυτό το γεγονός προκαλεί έκπληξη για τα καλλιτεχνικά δεδομένα του Κλιμτ, μιας και στην πλειοψηφία τους τα έργα του έχουν σαν κύριες μορφές, τις γυναίκες σε δυναμικές παρουσιάσεις.
Βέβαια, παρά τις ιδιαιτερότητες του πίνακα ως προς την αντρική κυριαρχία -σαν βασικό στοιχείο διαφοροποίησης από τα άλλα έργα του- παρατηρούμε ότι και σε αυτό του το έργο δε βλέπουμε το πρόσωπο του άντρα παρά ελάχιστα σε αντίθεση με αυτό της γυναίκας, όπως είναι άλλωστε σύνηθες στα έργα του Κλιμτ. Το πίσω μέρος του πίνακα είναι σε σκούρο χρυσό χρώμα, σε αντίθεση με τα φωτεινά, χρυσά ενδύματα του ζευγαριού, στολισμένα με γεωμετρικά σχήματα. Το έτοιμο να φιληθεί ζευγάρι είναι τοποθετημένο σε κάποια άκρη στολισμένη με λουλούδια τα οποία απουσιάζουν σαν κομμένα στο δεξί μέρος του καμβά, δίνοντας την εντύπωση της άκρης στο σημείο που βρίσκονται οι δύο μορφές, τα λουλούδια όμως δεν εμφανίζονται μόνο στο έδαφος αλλά και στα μαλλιά των ερωτευμένων. Παράλληλα, βλέπουμε ένα χρυσό φυτό μπροστά από τα πόδια της γυναίκας, το οποίο διαφέρει από τα υπόλοιπα όπως και ένα ενδιαφέρον χρυσό πέπλο, να ξεκινάει πίσω από τους ώμους του άντρα και να αγκαλιάζει το ζευγάρι.
Τα ρούχα της γυναίκας με την εφαρμοστή τους διάθεση δίνουν έναν επιπλέον τόνο ερωτισμού. Στο ένδυμα της κυριαρχούν σαν μοτίβα διακόσμησης οι κύκλοι χωρίς ωστόσο να απουσιάζουν κάποια τετράγωνα σχήματα στο πάνω μέρος αλλά και κυματιστές γραμμές. Το φόρεμα είναι τέτοιο που αφήνει ακάλυπτα τα γυμνά πόδια της μορφής καθώς και τους ώμους της. Το πρόσωπο του άντρα όπως προείπαμε δεν φαίνεται ιδιαίτερα, είναι όρθιος και γέρνει προς την γυναίκα, την ίδια στιγμή τα χέρια του κρατούν το κεφάλι της γυναικείας μορφής. Και η αντρική μορφή είναι καλυμμένη με χρυσό ένδυμα, μάλλον πιο βαρύ σε σχέση με αυτό της γυναίκας, διακοσμημένο με ορθογώνια σχήματα στο μεγαλύτερο μέρος του αλλά και με κάποιες σπείρες. Στη περίπτωση του, το ένδυμα καλύπτει όλο το σώμα αφήνοντας μόνο να φανεί το κεφάλι, ο λαιμός και τα χέρια του.
Ποιο είναι όμως το ζευγάρι που είναι έτοιμο να φιληθεί, υπήρξε όντως ή ήταν από κύμα της φαντασίας του καλλιτέχνη; Σύμφωνα με ορισμένες πηγές, η γυναίκα στο πίνακα είναι η αγαπημένη του και καλλιτεχνική του μούσα, Emilie Flöge, με την οποία ο ζωγράφος γνωρίστηκε όταν εκείνη ήταν 17 και ο αδελφός του παντρευόταν την αδελφή της, το 1891. Σύμφωνα με άλλες αναφορές έχει ειπωθεί ότι πρόκειται για ένα από τα μοντέλα του ζωγράφου με το ψευδώνυμο “Red Hilda” η οποία είχε ποζάρει ξανά για εκείνον στο έργο «Δανάη». Η αμφιβολία σχετικά με την ταυτότητα της μορφής δεν περιορίζεται μόνο στη γυναικεία μορφή αλλά και στην αντρική. Το θέμα είναι όμως πως εάν υποθέσουμε ότι η αντρική μορφή είναι ο Κλιμτ, τότε η ταυτότητα της γυναικείας μορφής γίνεται τρομερά περίπλοκη υπόθεση, όχι μόνο απαραίτητα με την εικαστική οπτική και διερεύνηση αλλά και με την εμπλοκή βιογραφιστικών στοιχείων και συγκεκριμένα με την ιδιαίτερα έντονη και θυελλώδη ερωτική ζωή του καλλιτέχνη ο οποίος παρά την σταθερή του σχέση με την Emilie Flöge είχε αποκτήσει και 14 παιδιά, όχι από την ίδια γυναίκα προφανώς…
Κάποια επιπλέον στοιχεία για τον πίνακα είναι πως η μετά-Βικτωριανή κοινωνία των αρχών του 1900 αντιλήφθηκε το «Το Φιλί» ως πορνογραφικό, παρόλο που και οι δύο μορφές είναι επαρκέστατα ντυμένες! Παρά την δημόσια κατακραυγή που δημιούργησε, το «The Kiss» πουλήθηκε πριν το τελειώσει εντελώς ο καλλιτέχνης. Το Μουσείο Belvedere της Βιέννης της Αυστρίας ήταν ο αγοραστής. Η τιμή πώλησης των 25.000 κορώνων – περίπου 240.000 δολάρια στη σημερινή αναλογία του δολαρίου – ήταν πενταπλάσια από εκείνη του οποιουδήποτε ζωγραφικού έργου είχε πωληθεί έως τότε στη Βιέννη. Το λιγότερο γνωστό, αν και τα τελευταία χρόνια αρκετά προβεβλημένο “Kimle Bloch-Bauer” πωλήθηκε για 135 εκατομμύρια δολάρια το 2006. Οι New York Times σημείωσαν εκείνη τη στιγμή ότι ήταν “το υψηλότερο ποσό που πληρώθηκε ποτέ για ένα ζωγραφικό έργο”.
«Το Φιλί» του Γκούσταβ Κλιμτ κατακρίθηκε πέρα από την συντηρητική κοινωνία των πρώτων χρόνων του 20ου αιώνα και από το κίνημα των φεμινιστριών, συγκεκριμένα οι φεμινίστριες κατηγορούν τον Κλιμτ πως παρουσιάζει τις γυναίκες ως παθητικά αντικείμενα στην αντρική κυριαρχία, δηλαδή πως στο «Φιλί» ο άντρας είναι ισχυρότερος από τη γυναίκα, η οποία στηρίζεται πάνω του. Προσωπική μου θεώρηση είναι πως αυτή η κατηγορία δεν ευσταθεί, ειδικά αν εξετάσει κανείς το ευρύτερο καλλιτεχνικό έργο του ίδιου του ζωγράφου -και δε σταθεί εμμονικά σε ένα έργο, βλέποντας παντού δαίμονες – θα δει ότι το έργο του Κλιμτ είναι γυναικοκεντρικό με διαφορετικές διαστάσεις της γυναίκας σε κάθε ένα από αυτά. Αν θέλουμε να δούμε μία πιο ερωτική διάσταση της γυναίκας μπορούμε εύκολα να την εντοπίσουμε στο έργο του «Δανάη» ή εάν θέλουμε να δούμε μία δυναμική και αγέρωχη γυναικεία παρουσία κι αυτή μπορεί να μας εμφανιστεί στο έργο του καλλιτέχνη «Αθηνά Παλλάδα».
Εκτίμηση μου είναι ότι ο πίνακας αυτός, με θέμα άντλησης του τον έρωτα σε μία διαχρονική, όπως έδειξαν τα φαινόμενα, εκδοχή του αποτελεί μία κατεξοχήν αναπαράσταση της ερωτικής διάθεσης μεταξύ δύο ανθρώπων. Και για να κλείσω το σημερινό άρθρο επιλέγω τη σύντομη φράση του Γκουστάβ Κλιμτ ” Όλη η τέχνη είναι ερωτική”.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν στο άρθρο αυτό:
Αθηνά Παλλάδα, ανακτήθηκε από maxmag.gr
“Δανάη”, ανακτήθηκε από CultureNow.gr
