Ο Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ (κυρίως γνωστός για την τριλογία “Before”), ίσως ο σημαντικότερος Αμερικανός σκηνοθέτης ταινιών ενηλικίωσης, ξεκίνησε το 2002 ένα από τα πιο φιλόδοξα κινηματογραφικά εγχειρήματα του 21ου αιώνα: το “Boyhood”. Η παραγωγή διήρκεσε δώδεκα χρόνια, ολοκληρώθηκε το 2013 και γέννησε ένα σιωπηλό έπος για την πορεία προς την ενηλικίωση, το νόημα της ζωής και το αποτύπωμα του τραύματος, την ιστορία ενός αγοριού και της εύθραυστης οικογένειάς του, τοποθετημένης στο ιδιαίτερο κοινωνικό και πολιτισμικό τοπίο του Τέξας.
Η πλοκή του “Boyhood”
Στην ταινία παρακολουθούμε ένα διαζευγμένο ζευγάρι να προσπαθεί να μεγαλώσει τα δύο παιδιά του. Η αφήγηση εστιάζει κυρίως στον γιό, ακολουθώντας τον για δώδεκα χρόνια, από την πρώτη τάξη του δημοτικού, σε ηλικία έξι ετών, μέχρι την ημέρα που μετακομίζει στον κοιτώνα του κολεγίου, στα δεκαεπτά με δεκαοκτώ. Στο επίκεντρο βρίσκεται η μεταβαλλόμενη σχέση του με τους γονείς του μέσα στον χρόνο, καθώς οι ζωές όλων τους διαμορφώνονται από τις επιλογές και τις δοκιμασίες που φέρνει η ζωή.
Η σπουδαία αμερικανική ταινία
Παρόλο που στη λογοτεχνία υπάρχει εδώ και δεκαετίες μια έντονη συζήτηση για το ποιο βιβλίο αξίζει τελικά τον τίτλο της «Σπουδαίας Αμερικανικής Νουβέλας» (The Great American Novel), στον κινηματογράφο δεν έχει διαμορφωθεί αντίστοιχο debate για την «Σπουδαία Αμερικανική Ταινία». Θα ήθελα, λοιπόν, να προτείνω έναν σύγχρονο διεκδικητή του τίτλου, το “Boyhood”. Όλοι γνωρίζουμε την ικανότητα του Ρίτσαρντ Λινκλέιτερ να υπηρετεί τον κινηματογραφικό ρεαλισμό, και ως γνήσιος Τεξανός, να αποτυπώνει με οξυδέρκεια το πνεύμα και τις αντιφάσεις της αμερικανικής ζωής.
Το “Boyhood” δεν είναι μόνο ένα πορτρέτο μιας οικογένειας, είναι και ένας καθρέφτης της αμερικανικής κοινωνίας, των μικρών καθημερινών στιγμών που καθορίζουν τη ζωή μας και των αλλαγών που φέρνει ο χρόνος. Μέσα από τη φαινομενικά απλή αφήγηση, ο Linklater καταφέρνει να αποτυπώσει τις χαρές, τις απογοητεύσεις και τις αντιφάσεις της καθημερινότητας, δημιουργώντας ένα έργο που είναι ταυτόχρονα προσωπικό και συλλογικό, καθώς και αντιπροσωπευτικό της αμερικανικής εμπειρίας.
Ο ρόλος της μνήμης και του χρόνου στο “Boyhood”
Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Linklater δείχνει το ενδιαφέρον του για το κόνσεπτ του χρόνου στο σινεμά, αλλά είναι με διαφορά η πιο προφανής σπουδή του πάνω σε αυτό. Στο “Boyhood” βλέπουμε 12 χρόνια μιας ζωής να κυλούν μέσα σε 3 ώρες.
Ωστόσο η ταινία απαξιώνει πλήρως τις «αξιοσημείωτες στιγμές» της ζωής του παιδιού, όπως θα ήταν για παράδειγμα μια αποφοίτηση. Αντίθετα, οι σκηνές που αποτυπώνονται στο φιλμ είναι οι καθημερινές στιγμές που οι άνθρωποι μπορούμε πραγματικά να ανακαλέσουμε από την παιδική μας ηλικία. Στιγμές όπως τυχαίες συζητήσεις με τον πατέρα, που φαίνονται ασήμαντες, ή η μέρα που γυρνά μεθυσμένος (και όχι μόνο) σπίτι και η μητέρα του, αντί να τον επιπλήξει, του λέει απλά να πάει να ξαπλώσει.
Μία θεωρία που έχουν προτείνει αναλυτές της ταινίας, και που πάει κόντρα στην παραπάνω προσέγγιση, είναι ότι το “Boyhood” αποτελεί ένα montage «ξεχασμένων στιγμών της καθημερινότητας». Από τις πιο ενδιαφέρουσες σκηνές στην αρχή είναι η τρελή θεωρία του εξάχρονου Mason για την προέλευση των σφηκών, αλλά και μια τυχαία μέρα όπου τα αδέρφια πηγαίνουν για μπόουλινγκ με τον πατέρα τους, στιγμές ασήμαντες μεν, αλλά βαθιά χαραγμένες στη μνήμη.
Ωστόσο αυτή η οπτική δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε ολόκληρη την ταινία, αφού υπάρχουν και στιγμές που ο Mason δεν πρόκειται να ξεχάσει ποτέ.
Μια ταινία που ξεπερνά τα όρια ταινίας και ντοκιμαντέρ
Ο Godard είχε πει ότι κάθε ταινία αποτελεί ένα ντοκιμαντέρ των ηθοποιών που παίζουν σε αυτή. Δεν είναι απίθανο, μέρος της έμπνευσης του Linklater για το “Boyhood”, να ήταν αυτή η φράση, αφού έχει δείξει πολλές φορές τον θαυμασμό του για τον Γάλλο auteur. Πιο πρόσφατη επίδειξη της εκτίμησής του αποτελεί το γεγονός ότι φέτος στις Κάννες έκανε πρεμιέρα η νέα ταινία του, “Nouvelle Vague“, αφιερωμένη στα γυρίσματα του “Breathless” (“Χωρίς Ανάσα” στα ελληνικά).
Η ιδιαίτερη φύση των γυρισμάτων του “Boyhood”, τα οποία διήρκεσαν 12 χρόνια, με τους ίδιους ηθοποιούς να συναντιούνται κάθε χρόνο και να συνεχίζουν το γύρισμα, καθιστά το πέρασμα του χρόνου εμφανές μέσα από μικρές λεπτομέρειες, όπως τα μαλλιά ή οι εκφράσεις τους. Ένας ακόμη καθοριστικός παράγοντας ήταν η επιλογή του Linklater να γυρίσει ολόκληρη την ταινία σε φιλμ. Όπως έχει εξηγήσει, μέσα σε αυτά τα δώδεκα χρόνια η τεχνολογία των ψηφιακών καμερών θα άλλαζε ριζικά, με κίνδυνο η ταινία να μοιάζει ανομοιογενής. Το φιλμ, αντίθετα, εγγυόταν μια σταθερή ποιότητα και οπτική συνέχεια, που συνέβαλε στο να μοιάζει το έργο ενιαίο και ολοκληρωμένο. Αυτός είναι ένας από τους βασικούς λόγους που κάνουν το “Boyhood” την πιο «αληθινή» κινηματογραφική απεικόνιση της ενηλικίωσης, ένα επίπεδο ρεαλισμού και βάθους που κανένα τυπικό ντοκιμαντέρ δεν θα μπορούσε να φτάσει.
Κι εκεί που οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν τα φωτογραφικά τους άλμπουμ για να θυμούνται τα χρόνια που πέρασαν, ο Ellar Coltrane έχει το “Boyhood”.
Τελικά να δω το “Boyhood”;
Δεν μπορώ να μιλήσω “αντικειμενικά” για το ποιον αφορά, αφού η ταινία έχει προσωπική σημασία για μένα. Μην αφήσετε όμως τη μεγάλη διάρκειά της να σας φοβίσει: το Boyhood κυλά ήρεμα, όπως η παιδική ηλικία, και πριν το καταλάβετε, θα έχετε παρακολουθήσει να περνούν δώδεκα χρόνια της ζωής ενός ανθρώπου, μέσα σε τρεις ώρες.
Δείτε το trailer:
