Ανηδονία και Δυσθυμία: Όταν η χαρά χάνεται σιωπηλά

Όταν η χαρά «χάνεται» σιωπηλά

Η ανηδονία και η δυσθυμία αποτελούν δύο στενά συνδεδεμένες έννοιες στην ψυχοπαθολογία, οι οποίες περιγράφουν διαταραχές της συναισθηματικής εμπειρίας και της διάθεσης. Η ανηδονία αναφέρεται στην απώλεια ή μείωση της ικανότητας για ευχαρίστηση από δραστηριότητες που στο παρελθόν θεωρούνταν απολαυστικές, ενώ η δυσθυμία – γνωστή και ως Επίμονη Καταθλιπτική Διαταραχή – χαρακτηρίζεται από χρόνια, χαμηλότονη καταθλιπτική διάθεση με διάρκεια τουλάχιστον δύο ετών στους ενήλικες (APA, 2022).

Η κλινική τους σημασία είναι ιδιαίτερα υψηλή, καθώς και οι δύο καταστάσεις επηρεάζουν άμεσα τη λειτουργικότητα, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τη γενικότερη ποιότητα ζωής. Επιπλέον, η ανηδονία θεωρείται βασικό προγνωστικό σύμπτωμα για την πορεία της κατάθλιψης (Pizzagalli, 2014), ενώ η δυσθυμία συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου.

Για να γίνει πιο σαφές πώς αυτές οι έννοιες εκδηλώνονται στην καθημερινή ζωή, αρκεί να δούμε ένα απλό παράδειγμα:

Η Μαρία, 36 ετών, έχει μια σταθερή εργασία, οικογένεια και ένα δίκτυο φίλων που τη στηρίζει. Ωστόσο, τους τελευταίους μήνες περιγράφει ότι όλα μοιάζουν «επίπεδα». Οι κοινωνικές συναναστροφές, οι βόλτες και ακόμη και τα χόμπι που άλλοτε της προσέφεραν χαρά, πλέον της προκαλούν αδιαφορία. «Δεν είμαι λυπημένη», λέει, «απλώς δεν νιώθω τίποτα». Αυτό το βίωμα αντανακλά με ακρίβεια τον ορισμό της ανηδονίας και συχνά συνδέεται με την ύπαρξη δυσθυμικής διάθεσης.

Τι είναι η Ανηδονία

Ο όρος «ανηδονία» (anhedonia) εισήχθη για πρώτη φορά από τον Γάλλο ψυχολόγο Théodule Ribot το 1896, προκειμένου να περιγράψει την αδυναμία του ατόμου να βιώσει ευχαρίστηση από δραστηριότητες που κατά κανόνα θεωρούνται απολαυστικές (Ribot, 1896). Από τότε, η έννοια εξελίχθηκε και σήμερα κατέχει κεντρική θέση στην ψυχοπαθολογία, ιδιαίτερα στην κατάθλιψη και σε άλλες διαταραχές διάθεσης.

Η ανηδονία δεν είναι ένα ενιαίο φαινόμενο· οι ερευνητές διακρίνουν αρκετές υποκατηγορίες:

Κοινωνική ανηδονία:

• αναφέρεται στη μειωμένη ικανότητα απόλαυσης από κοινωνικές σχέσεις, φιλίες, οικειότητα ή αλληλεπίδραση με άλλους ανθρώπους. Το άτομο συχνά αποσύρεται κοινωνικά όχι λόγω ντροπής ή φόβου, αλλά επειδή δεν βιώνει θετικό συναίσθημα από την επαφή.

Σωματική/δραστηριότητας ανηδονία:

• αφορά δραστηριότητες που σχετίζονται με αισθητηριακή ή σωματική απόλαυση, όπως το φαγητό, η μουσική, η σεξουαλική εμπειρία ή η σωματική άσκηση. Εδώ, η υποκειμενική ευχαρίστηση είναι μειωμένη ή ανύπαρκτη.

  Advertising

  
  

Προσδοκώμενη (anticipatory) vs. άμεση (consummatory) ευχαρίστηση:

Σύμφωνα με νευροβιολογικά μοντέλα (Treadway & Zald, 2011), η ανηδονία μπορεί να εκδηλώνεται είτε ως δυσκολία στο να αναμένει κανείς ότι κάτι θα είναι ευχάριστο («θέλω»), είτε ως ανικανότητα να απολαύσει το ίδιο το γεγονός όταν συμβεί («μου αρέσει»). Η διάκριση αυτή είναι κρίσιμη, καθώς σχετίζεται με διαφορετικές λειτουργίες του εγκεφάλου και ενδέχεται να απαιτεί διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις.

Στη διεθνή βιβλιογραφία, η ανηδονία αναγνωρίζεται όχι μόνο ως σύμπτωμα της κατάθλιψης, αλλά και ως διακριτό ψυχολογικό φαινόμενο, το οποίο μπορεί να εμφανιστεί σε άλλες διαταραχές, όπως η σχιζοφρένεια, η μετατραυματική διαταραχή στρες (PTSD) και οι διαταραχές χρήσης ουσιών (Der-Avakian & Markou, 2012).

Σημαντικό είναι επίσης να τονιστεί ότι η ανηδονία δεν ταυτίζεται με την τεμπελιά, την αδιαφορία ή την «κακή διάθεση». Πρόκειται για ένα ψυχοβιολογικό σύνδρομο, το οποίο συχνά συνδέεται με διαταραχές του συστήματος ανταμοιβής στον εγκέφαλο, και δεν μπορεί να ξεπεραστεί απλώς με «καλή θέληση». Επιπλέον, δεν είναι πάντοτε δευτερογενής σε κάποια ψυχιατρική νόσο· σε αρκετές περιπτώσεις μπορεί να εμφανιστεί μεμονωμένα ως αντίδραση σε χρόνιο στρες, υπερκόπωση ή παρατεταμένες δυσκολίες ζωής.

Τι είναι η Δυσθυμία (Επίμονη Καταθλιπτική Διαταραχή)

Η δυσθυμία, γνωστή σήμερα στη διεθνή ταξινόμηση (DSM-5-TR) ως Επίμονη Καταθλιπτική Διαταραχή (Persistent Depressive Disorder, PDD), είναι μια χρόνια μορφή κατάθλιψης με χαμηλή έως μέτρια ένταση αλλά μεγάλη διάρκεια. Για τη διάγνωση απαιτείται η παρουσία συμπτωμάτων για τουλάχιστον δύο χρόνια στους ενήλικες και ένα χρόνο στους εφήβους και τα παιδιά (American Psychiatric Association, 2022).

Χαρακτηριστικά συμπτώματα

Τα πιο συνηθισμένα κλινικά γνωρίσματα περιλαμβάνουν:

• Επίμονη πεσμένη διάθεση, σχεδόν κάθε μέρα.

• Χαμηλή ενέργεια και χρόνια κόπωση, που συχνά παρερμηνεύονται ως «τεμπελιά».

• Δυσκολία συγκέντρωσης και αίσθηση ότι «το μυαλό δεν καθαρίζει».

  Advertising

  
  

• Χαμηλή αυτοεκτίμηση και διαρκής αυτοκριτική.

• Απώλεια ευχαρίστησης (ανηδονία) σε καθημερινές δραστηριότητες.

• Διαταραχές ύπνου (αϋπνία ή υπερυπνία) και όρεξης.

Υποκειμενική εμπειρία

Πολλοί άνθρωποι με δυσθυμία περιγράφουν την κατάσταση όχι ως «ασθένεια» αλλά ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς τους:

• «Έτσι ήμουν πάντα»

• «Δεν θυμάμαι ποτέ να ήμουν πραγματικά χαρούμενος/η»
  Αυτό οδηγεί σε χαμηλά ποσοστά διάγνωσης, καθώς οι πάσχοντες σπάνια ζητούν βοήθεια, πιστεύοντας ότι η κατάστασή τους είναι «φυσιολογική».

Διαφορική διάγνωση

Η δυσθυμία χρειάζεται να διαχωριστεί από:

• Καταθλιπτικά επεισόδια μείζονος κατάθλιψης: εδώ τα συμπτώματα είναι εντονότερα αλλά όχι απαραίτητα χρόνια.

  Advertising

  
  

• Burnout: που εστιάζει κυρίως στην εργασιακή κόπωση και μπορεί να βελτιωθεί με απομάκρυνση από το επαγγελματικό πλαίσιο.

• Απλή μελαγχολία ή προσωρινή θλίψη: δεν έχουν τη διάρκεια και τη γενίκευση της δυσθυμίας.

Κλινική σημασία

Η δυσθυμία δεν είναι «ήπια» με την έννοια του αβλαβούς· αντίθετα, έχει σημαντικές επιπτώσεις:

• Αυξημένο κίνδυνο για «διπλή κατάθλιψη», δηλαδή εμφάνιση μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου πάνω στο δυσθυμικό υπόστρωμα (Klein et al., 2016).

  Advertising

  
  

• Επηρεάζει σοβαρά την λειτουργικότητα σε εργασία, οικογένεια και κοινωνικές σχέσεις.

• Συχνά συνοδεύεται από αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές προσωπικότητας και χρόνιες σωματικές ασθένειες.

Παράδειγμα

Η Άννα, 45 ετών, είναι δασκάλα. Οι μαθητές της τη θεωρούν ήρεμη και σταθερή, όμως εκείνη περιγράφει ότι εδώ και πάνω από δέκα χρόνια «νιώθει μονίμως χαμηλά». Δεν έχει κρίσεις πανικού ούτε έντονες εκδηλώσεις θλίψης· απλώς ζει με ένα μόνιμο πέπλο κόπωσης και αδιαφορίας. Εξωτερικά λειτουργεί πλήρως, όμως εσωτερικά η ζωή της στερείται χρώματος.

Ο Εγκέφαλος και το Σύστημα Ανταμοιβής

Η ανηδονία και η δυσθυμία σχετίζονται στενά με δυσλειτουργίες στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Το σύστημα αυτό περιλαμβάνει ένα δίκτυο περιοχών, με κυριότερες:

• τον ραβδωτό πυρήνα (ιδιαίτερα τον επικλινή πυρήνα),

• τον προμετωπιαίο φλοιό (orbitofrontal και medial prefrontal cortex),

• την αμυγδαλή και

• τις μεσοφλοιικές και μεσομεταιχμιακές ντοπαμινεργικές οδούς.

  Advertising

  
  

Νευροβιολογική βάση της ανηδονίας

Το σύστημα ανταμοιβής ρυθμίζει τρεις κρίσιμες λειτουργίες (Berridge & Robinson, 2003):

1. Προσδοκώμενη ανταμοιβή (wanting): η ικανότητα να προβλέψουμε ότι μια εμπειρία θα είναι ευχάριστη.

2. Άμεση εμπειρία ευχαρίστησης (liking): η θετική συναισθηματική απόκριση όταν το ερέθισμα συμβαίνει.

3. Μάθηση ανταμοιβής (learning): η διαδικασία με την οποία ο εγκέφαλος συνδέει ένα ερέθισμα ή μια συμπεριφορά με την προσδοκία ευχαρίστησης.

   Advertising

   
   

Στην ανηδονία, μία ή περισσότερες από αυτές τις λειτουργίες παρουσιάζουν δυσλειτουργία. Για παράδειγμα, οι Treadway & Zald (2011) έχουν δείξει ότι οι ασθενείς με κατάθλιψη συχνά δυσκολεύονται περισσότερο στο «wanting» παρά στο «liking» — δηλαδή, δεν κινητοποιούνται να ξεκινήσουν μια δραστηριότητα, ακόμα κι αν όταν τελικά την κάνουν βιώνουν κάποια ευχαρίστηση.

Νευροαπεικονιστικά ευρήματα

Μελέτες λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας (fMRI) δείχνουν ότι τα άτομα με κατάθλιψη παρουσιάζουν:

• Μειωμένη ενεργοποίηση στον επικλινή πυρήνα κατά την αναμονή ανταμοιβής (Pizzagalli et al., 2009).

• Δυσλειτουργία στον προμετωπιαίο φλοιό, που σχετίζεται με μειωμένη ικανότητα λήψης αποφάσεων με βάση την προσδοκία θετικών αποτελεσμάτων.

  Advertising

  
  

• Υπο-ανταπόκριση της ντοπαμινεργικής μετάδοσης, η οποία θεωρείται κεντρική στην παθοφυσιολογία της ανηδονίας (Der-Avakian & Markou, 2012).

Η δυσθυμία και το «χαμηλό τόνο» σύστημα ανταμοιβής

Στη δυσθυμία, τα ευρήματα είναι πιο ήπια αλλά επίμονα. Τα άτομα συχνά βιώνουν:

• Συνεχή χαμηλή ενίσχυση από θετικές εμπειρίες,

• Χρόνια δυσλειτουργία στο δίκτυο ανταμοιβής, που οδηγεί σε μια σταθερή αλλά χαμηλής έντασης μείωση της διάθεσης,

  Advertising

  
  

• Δυσκολία να δημιουργήσουν νέες συνδέσεις μάθησης ανταμοιβής, γεγονός που καθιστά δύσκολη την αλλαγή του μοτίβου χωρίς εξωτερική παρέμβαση (θεραπευτική ή φαρμακολογική).

Ερμηνεία για την καθημερινή ζωή

Αυτό σημαίνει ότι ο εγκέφαλος ενός ανθρώπου με ανηδονία ή δυσθυμία δεν «ανταμείβεται» φυσιολογικά. Έτσι, δραστηριότητες όπως μια βόλτα με φίλους, η μουσική ή το σεξ, που φυσιολογικά ενεργοποιούν το δίκτυο ανταμοιβής, αποτυγχάνουν να δημιουργήσουν την αναμενόμενη θετική αντίδραση. Το αποτέλεσμα είναι ένας φαύλος κύκλος αποχής, μειωμένης κινητοποίησης και περαιτέρω πτώσης διάθεσης.

Παραδείγματα από την Καθημερινή Ζωή

Σχέσεις και φιλίες

Η Ελένη, 29 ετών, πηγαίνει για καφέ με τις φίλες της κάθε Σάββατο, όπως συνήθιζε από τα φοιτητικά της χρόνια. Εκείνες γελούν, συζητούν, σχεδιάζουν διακοπές. Εκείνη, όμως, αισθάνεται σαν παρατηρήτρια. Χαμογελά μηχανικά, αλλά εσωτερικά δεν βιώνει καμία συγκίνηση. Οι φίλες της το εκλαμβάνουν ως αδιαφορία, εκείνη όμως απλώς βιώνει κοινωνική ανηδονία. Έρευνες δείχνουν ότι αυτή η μορφή ανηδονίας συχνά οδηγεί σε κοινωνική απόσυρση και σε παρεξηγήσεις στις διαπροσωπικές σχέσεις (Blanchard et al., 2001).

Γάμος και ερωτική σχέση

Ο Γιώργος και η Άννα είναι παντρεμένοι δέκα χρόνια. Εκείνος παρατηρεί ότι πλέον αποφεύγει τις κοινές τους εξόδους· τίποτα δεν του φαίνεται ενδιαφέρον. Η Άννα το ερμηνεύει ως απόρριψη και πληγώνεται. Η ερωτική τους ζωή έχει ατονήσει, όχι επειδή ο Γιώργος δεν αγαπά τη σύντροφό του, αλλά επειδή το «σύστημα ανταμοιβής» του δεν ενεργοποιείται. Αυτό δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο αποστασιοποίησης. Σύμφωνα με μετα-αναλύσεις, η κατάθλιψη και η ανηδονία σχετίζονται με χαμηλότερη ικανοποίηση στον γάμο και αυξημένο κίνδυνο συγκρούσεων (Whisman, 2007).

Γονείς και παιδιά

Η Σοφία, 38 ετών, μητέρα δύο μικρών παιδιών, τα φροντίζει με συνέπεια. Τα πηγαίνει σχολείο, τους διαβάζει παραμύθια, οργανώνει το πρόγραμμά τους. Όμως νιώθει ότι τα κάνει όλα «στον αυτόματο». Δεν γελάει πια με τα αστεία τους, δεν χαίρεται πραγματικά όταν της δείχνουν μια ζωγραφιά. Αυτό της γεννά ενοχές: «Μάλλον δεν είμαι καλή μητέρα». Στην πραγματικότητα, η Σοφία παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά της δυσθυμίας. Μελέτες δείχνουν ότι η γονεϊκή κατάθλιψη, ακόμα και σε χαμηλής έντασης μορφές, επηρεάζει τόσο τον ίδιο τον γονιό όσο και την ποιότητα της σχέσης με τα παιδιά (Goodman et al., 2011).

Εργασία

Ο Πέτρος, 42 ετών, εργάζεται σε γραφείο. Ξεκινά τη μέρα του μπροστά από την οθόνη με ανοιχτά e-mails. Η σκέψη να απαντήσει τον εξαντλεί· αναβάλλει συνεχώς. Όταν τελικά ολοκληρώνει μια σημαντική εργασία, δεν νιώθει καμία ικανοποίηση. Αυτό οδηγεί σε περαιτέρω αναβλητικότητα και μειωμένη παραγωγικότητα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι η κατάθλιψη και οι συναφείς καταστάσεις μειώνουν δραματικά την αποδοτικότητα στην εργασία, με κόστος που ξεπερνά το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια ετησίως (WHO, 2017).

Εδώ βλέπουμε πως η ανηδονία και η δυσθυμία δεν είναι αφηρημένες έννοιες· έχουν άμεσες, χειροπιαστές συνέπειες σε κάθε τομέα της ζωής: στις φιλίες, στις σχέσεις, στη γονεϊκότητα και στην επαγγελματική πορεία.

Τι λέει η Επιστήμη

Η ανηδονία και η δυσθυμία έχουν αποτελέσει αντικείμενο εκτεταμένης μελέτης στη ψυχοπαθολογία, τη νευροβιολογία και την κλινική ψυχολογία. Τα ευρήματα συγκλίνουν σε ορισμένα βασικά σημεία:

Ανηδονία και κατάθλιψη

• Η ανηδονία αποτελεί πυρηνικό σύμπτωμα της μείζονος καταθλιπτικής διαταραχής και σχετίζεται με χειρότερη πρόγνωση και χαμηλότερα ποσοστά ανταπόκρισης στη θεραπεία (Pizzagalli, 2014).

• Νευροαπεικονιστικές μελέτες δείχνουν μειωμένη ενεργοποίηση στον επικλινή πυρήνα και σε περιοχές του προμετωπιαίου φλοιού κατά την αναμονή ή τη λήψη ανταμοιβής (Pizzagalli et al., 2009).

• Η διάκριση ανάμεσα σε προσδοκώμενη και άμεση ευχαρίστηση έχει ερευνηθεί εκτενώς. Τα ευρήματα υποδηλώνουν ότι η προσδοκώμενη ευχαρίστηση (anticipatory anhedonia) είναι πιο έντονα διαταραγμένη σε καταθλιπτικούς ασθενείς (Treadway & Zald, 2011).

Δυσθυμία (Επίμονη Καταθλιπτική Διαταραχή)

• Η δυσθυμία εμφανίζει παγκόσμιο επιπολασμό 3–6%, με έναρξη συχνά στην εφηβεία ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή (Klein et al., 2016).

  Advertising

  
  

• Συνδέεται με υψηλό κίνδυνο υποτροπής και με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης μείζονος καταθλιπτικού επεισοδίου, οδηγώντας στη λεγόμενη «διπλή κατάθλιψη» (Keller & Boland, 1998).

• Οι πάσχοντες συχνά εμφανίζουν χαμηλότερη ποιότητα ζωής και λειτουργική έκπτωση αντίστοιχη ή και μεγαλύτερη από εκείνη ασθενών με μείζονα κατάθλιψη, λόγω της χρόνιας διάρκειας των συμπτωμάτων (Saarni et al., 2007).

Επιπτώσεις σε τομείς ζωής

• Στις διαπροσωπικές σχέσεις, η παρουσία ανηδονίας και δυσθυμίας συνδέεται με χαμηλότερη ικανοποίηση, αυξημένες συγκρούσεις και κίνδυνο διάλυσης γάμου (Whisman, 2007).

• Στην εργασία, οι καταθλιπτικές διαταραχές ευθύνονται για σημαντική απώλεια παραγωγικότητας· ο WHO (2017) εκτιμά ότι το κόστος από κατάθλιψη και άγχος ξεπερνά το 1 τρισεκατομμύριο δολάρια ετησίως σε χαμένη παραγωγικότητα.

  Advertising

  
  

• Στην γονεϊκότητα, οι γονείς με χρόνια καταθλιπτική διάθεση συχνά αδυνατούν να ανταποκριθούν συναισθηματικά στα παιδιά, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των τελευταίων (Goodman et al., 2011).

Θεραπευτικές κατευθύνσεις από την έρευνα

• Συμπεριφορική Ενεργοποίηση (Behavioral Activation) έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα αποτελεσματική στην αντιμετώπιση της ανηδονίας, αυξάνοντας τη συστηματική έκθεση σε ενισχυτικές εμπειρίες (Dimidjian et al., 2011).

• Φαρμακολογικές μελέτες δείχνουν ότι αντικαταθλιπτικά με ντοπαμινεργική δράση, όπως η βουπροπιόνη, μπορεί να έχουν καλύτερη επίδραση σε συμπτώματα ανηδονίας σε σχέση με τα κλασικά SSRIs (Papakostas et al., 2006).

• Νεότερες παρεμβάσεις, όπως η κεταμίνη και η εσκεταμίνη, φαίνεται να μειώνουν ταχέως την ανηδονία σε ανθεκτικούς ασθενείς (Lally et al., 2014).

  Advertising

  
  

Συνοψίζοντας: η επιστημονική κοινότητα αναγνωρίζει την ανηδονία και τη δυσθυμία ως κρίσιμους δείκτες ψυχικής υγείας με σημαντικές βιολογικές, ψυχολογικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Η έρευνα εστιάζει πλέον όχι μόνο στη διάγνωση, αλλά και σε στοχευμένες παρεμβάσεις που αντιμετωπίζουν ειδικά τα συμπτώματα αυτά.

Ψυχοθεραπευτικές Προσεγγίσεις

Η θεραπευτική αντιμετώπιση της ανηδονίας και της δυσθυμίας απαιτεί πολυεπίπεδη προσέγγιση, καθώς εμπλέκονται βιολογικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Στη διεθνή βιβλιογραφία έχουν μελετηθεί εκτενώς τόσο ψυχοθεραπευτικά όσο και φαρμακολογικά μοντέλα.

1 Γνωσιακή-Συμπεριφορική Θεραπεία (Cognitive Behavioral Therapy, CBT)

Η CBT αποτελεί την πλέον ερευνημένη ψυχοθεραπευτική μέθοδο για καταθλιπτικές διαταραχές, συμπεριλαμβανομένης της δυσθυμίας. Η βασική της αρχή είναι ότι οι αρνητικές αυτόματες σκέψεις και οι γνωσιακές διαστρεβλώσεις συντηρούν τη χαμηλή διάθεση και τα ανηδονικά συμπτώματα.

• Μέσω γνωσιακής αναδόμησης, ο ασθενής μαθαίνει να αναγνωρίζει και να αμφισβητεί δυσλειτουργικά μοτίβα σκέψης (π.χ. «τίποτα δεν έχει νόημα», «δεν θα χαρώ ποτέ ξανά»).

  Advertising

  
  

• Παράλληλα, χρησιμοποιούνται τεχνικές συμπεριφορικής ενεργοποίησης, που στοχεύουν στην αύξηση της έκθεσης σε θετικά ερεθίσματα και δραστηριότητες, ώστε να ενισχυθεί εκ νέου το σύστημα ανταμοιβής (Dimidjian et al., 2011).

Μετα-αναλύσεις δείχνουν ότι η CBT είναι αποτελεσματική τόσο στη μείωση καταθλιπτικών συμπτωμάτων όσο και στην αντιμετώπιση της λειτουργικής έκπτωσης που συνοδεύει τη δυσθυμία (Cuijpers et al., 2010).

2 Θεραπεία Αποδοχής και Δέσμευσης (Acceptance and Commitment Therapy, ACT)

Η ACT, μέρος των λεγόμενων «θεραπειών τρίτου κύματος», εστιάζει στην ψυχολογική ευελιξία: την ικανότητα αποδοχής των δυσάρεστων συναισθημάτων χωρίς μάχη και δέσμευση σε πράξεις που συνάδουν με τις προσωπικές αξίες.

• Στην ανηδονία, η ACT βοηθά το άτομο να αναγνωρίσει ότι η έλλειψη ευχαρίστησης δεν το καθορίζει, και να συνεχίσει να δρα σε τομείς που έχουν αξία (π.χ. οικογένεια, κοινωνικές σχέσεις).

  Advertising

  
  

• Κλινικές μελέτες υποδεικνύουν ότι η ACT μπορεί να είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε περιπτώσεις χρόνιων ή ανθεκτικών συμπτωμάτων, όπου η απλή επιδίωξη «να χαρώ περισσότερο» δεν είναι αποτελεσματική (A-Tjak et al., 2015).

3 Συμπεριφορική Ενεργοποίηση (Behavioral Activation, BA)

Η BA θεωρείται ειδικά αποτελεσματική για την αντιμετώπιση της ανηδονίας. Το μοντέλο βασίζεται στη θεωρία ότι η χρόνια απομάκρυνση από θετικές δραστηριότητες οδηγεί σε περαιτέρω μείωση της διάθεσης.

• Η θεραπεία στοχεύει στην προοδευτική έκθεση του ατόμου σε δραστηριότητες που έχουν πιθανότητα ενίσχυσης, ακόμη και αν αρχικά δεν συνοδεύονται από ευχαρίστηση.

• Η συστηματική εφαρμογή της BA έχει αποδειχθεί εξίσου αποτελεσματική με τη CBT σε αρκετές μελέτες και συνιστάται ιδιαίτερα για ασθενείς με έντονη ανηδονία (Ekers et al., 2014).

  Advertising

  
  

4 Φαρμακολογικές παρεμβάσεις

Η φαρμακοθεραπεία αποτελεί σημαντικό συμπλήρωμα ή εναλλακτική στις ψυχοθεραπείες:

• Αντικαταθλιπτικά με ντοπαμινεργική δράση (π.χ. βουπροπιόνη) φαίνεται να είναι πιο αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση της ανηδονίας σε σύγκριση με SSRIs (Papakostas et al., 2006).

• Νεότερες θεραπείες, όπως η κεταμίνη και η εσκεταμίνη, έχουν δείξει ταχεία μείωση των ανηδονικών συμπτωμάτων σε ανθεκτική κατάθλιψη (Lally et al., 2014).

• Η διακρανιακή μαγνητική διέγερση (TMS) έχει ερευνηθεί ως μη επεμβατική μέθοδος ρύθμισης του προμετωπιαίου φλοιού και δείχνει θετικά αποτελέσματα σε υποομάδες ασθενών με ανηδονία (Downar et al., 2014).

  Advertising

  
  

Συνοψίζοντας: οι πιο ελπιδοφόρες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις είναι η CBT, η ACT και η BA, οι οποίες, με διαφορετικούς μηχανισμούς, στοχεύουν είτε στην αλλαγή δυσλειτουργικών σκέψεων, είτε στην αποδοχή των συναισθημάτων, είτε στην επανασύνδεση με δραστηριότητες που προσφέρουν ενίσχυση. Οι φαρμακολογικές και νευροδιεγερτικές παρεμβάσεις λειτουργούν συμπληρωματικά, ιδιαίτερα σε ανθεκτικές περιπτώσεις.

Πότε να Ζητήσουμε Επαγγελματική Βοήθεια

Η διάκριση ανάμεσα σε παροδική μείωση διάθεσης και σε κλινικά σημαντική ανηδονία ή δυσθυμία είναι κρίσιμη. Στη βιβλιογραφία, οι ειδικοί τονίζουν ορισμένα διαγνωστικά και κλινικά κριτήρια που υποδεικνύουν την ανάγκη για αναζήτηση επαγγελματικής βοήθειας (APA, 2022· WHO, 2017).

1 Διάρκεια και ένταση συμπτωμάτων

• Ανηδονία ή χαμηλή διάθεση που διαρκεί ≥2 εβδομάδες και συνοδεύεται από λειτουργική έκπτωση, μπορεί να υποδηλώνει μείζονα καταθλιπτική διαταραχή.

• Δυσθυμικά συμπτώματα που επιμένουν ≥2 χρόνια στους ενήλικες (ή ≥1 χρόνο στους εφήβους/παιδιά) συνιστούν κλινικό όριο για διάγνωση Επίμονης Καταθλιπτικής Διαταραχής.

  Advertising

  
  

2 Επίδραση στη λειτουργικότητα

Η αναζήτηση βοήθειας είναι αναγκαία όταν τα συμπτώματα επηρεάζουν ουσιωδώς:

• την εργασιακή απόδοση (π.χ. αδυναμία συγκέντρωσης, αναβλητικότητα),

• τις διαπροσωπικές σχέσεις (π.χ. απόσυρση, συγκρούσεις),

• την αυτοφροντίδα (π.χ. παραμέληση ύπνου, διατροφής, υγιεινής).

  Advertising

  
  

3 Συνοδά συμπτώματα

Η παρουσία επιπλέον συμπτωμάτων ενισχύει την ανάγκη για κλινική αξιολόγηση:

• έντονο ή επίμονο άγχος,

• σωματικά συμπτώματα χωρίς οργανική αιτιολογία (π.χ. χρόνια κόπωση, ανεξήγητοι πόνοι),

• κατάχρηση ουσιών ως μηχανισμός «αντιμετώπισης».

  Advertising

  
  

4 Κίνδυνος για τον εαυτό ή τους άλλους

Κρίσιμη ένδειξη για άμεση παρέμβαση αποτελεί η εμφάνιση:

• ιδεασμών αυτοκτονίας,

• αυτοτραυματικής συμπεριφοράς,

• σοβαρής απόγνωσης με αίσθημα ότι «η ζωή δεν έχει νόημα».

  Advertising

  
  

Σε τέτοιες περιπτώσεις, η επικοινωνία με επαγγελματία ψυχικής υγείας (ψυχίατρο, ψυχολόγο) πρέπει να είναι άμεση· σε επείγουσες καταστάσεις απαιτείται προσφυγή σε υπηρεσίες επείγουσας ψυχιατρικής ή στις γραμμές άμεσης ανάγκης (π.χ. 112 στην Ελλάδα).

5 Η σημασία της έγκαιρης παρέμβασης

Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι η πρώιμη αναζήτηση βοήθειας συνδέεται με:

• ταχύτερη ύφεση συμπτωμάτων,

• μικρότερη πιθανότητα υποτροπής,

  Advertising

  
  

• καλύτερη λειτουργική αποκατάσταση (Wang et al., 2005).

Συμπέρασμα: Η αναζήτηση βοήθειας δεν αποτελεί ένδειξη αδυναμίας· αντίθετα, είναι τεκμηριωμένα ο πιο αποτελεσματικός τρόπος πρόληψης της χρονιότητας και των επιπλοκών της ανηδονίας και της δυσθυμίας.

Πρακτική Βοήθεια για τον Αναγνώστη

Η ανηδονία και η δυσθυμία είναι πολυσύνθετες καταστάσεις που συχνά απαιτούν επαγγελματική βοήθεια. Ωστόσο, η έρευνα δείχνει ότι μικρές, σταθερές αλλαγές στην καθημερινότητα μπορούν να ενισχύσουν την ψυχολογική ανθεκτικότητα και να λειτουργήσουν υποστηρικτικά (Seligman et al., 2005· Dimidjian et al., 2011).

1 Checklist Αυτοφροντίδας

Ακολουθεί ένας ενδεικτικός πίνακας με απλές αλλά ουσιαστικές στρατηγικές:

Βιβλιογραφία

• American Psychiatric Association. (2022). Diagnostic and statistical manual of mental disorders (5th ed., text rev.; DSM-5-TR). Washington, DC: Author.

• A-Tjak, J. G. L., Davis, M. L., Morina, N., Powers, M. B., Smits, J. A. J., & Emmelkamp, P. M. G. (2015). A meta-analysis of the efficacy of acceptance and commitment therapy for clinically relevant mental and physical health problems. Psychotherapy and Psychosomatics, 84(1), 30–36. https://doi.org/10.1159/000365764

• Berridge, K. C., & Robinson, T. E. (2003). Parsing reward. Trends in Neurosciences, 26(9), 507–513. https://doi.org/10.1016/S0166-2236(03)00233-9

• Blanchard, J. J., Mueser, K. T., & Bellack, A. S. (2001). Anhedonia, positive and negative affect, and social functioning in schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 27(4), 709–719. https://doi.org/10.1093/oxfordjournals.schbul.a006907

  Advertising

  
  

• Cuijpers, P., van Straten, A., Andersson, G., & van Oppen, P. (2008). Psychotherapy for depression in adults: A meta-analysis of comparative outcome studies. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 76(6), 909–922. https://doi.org/10.1037/a0013075

• Der-Avakian, A., & Markou, A. (2012). The neurobiology of anhedonia and other reward-related deficits. Trends in Neurosciences, 35(1), 68–77. https://doi.org/10.1016/j.tins.2011.11.005

• Dimidjian, S., Barrera, M., Martell, C., Muñoz, R. F., & Lewinsohn, P. M. (2011). The origins and current status of behavioral activation treatments for depression. Annual Review of Clinical Psychology, 7, 1–38. https://doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-032210-104535

• Downar, J., Daskalakis, Z. J., & Vila-Rodriguez, F. (2014). Transcranial magnetic stimulation for major depressive disorder: Evidence, clinical utility, and implementation. World Psychiatry, 13(2), 165–180. https://doi.org/10.1002/wps.20140

  Advertising

  
  

• Ekers, D., Webster, L., Van Straten, A., Cuijpers, P., Richards, D., & Gilbody, S. (2014). Behavioural activation for depression; An update of meta-analysis of effectiveness and sub group analysis. PLoS ONE, 9(6), e100100. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0100100

• Goodman, S. H., Rouse, M. H., Connell, A. M., Broth, M. R., Hall, C. M., & Heyward, D. (2011). Maternal depression and child psychopathology: A meta-analytic review. Clinical Child and Family Psychology Review, 14(1), 1–27. https://doi.org/10.1007/s10567-010-0080-1

• Keller, M. B., & Boland, R. J. (1998). Implications of failing to recognize dysthymia in clinical practice. Comprehensive Psychiatry, 39(3), 133–140. https://doi.org/10.1016/S0010-440X(98)90070-8

• Klein, D. N., Shankman, S. A., & Rose, S. (2016). Dysthymia and persistent depressive disorder: Progress and unresolved questions. Depression and Anxiety, 33(6), 473–488. https://doi.org/10.1002/da.22573

  Advertising

  
  

• Lally, N., Nugent, A. C., Luckenbaugh, D. A., Ameli, R., Roiser, J. P., & Zarate, C. A. (2014). Anti-anhedonic effect of ketamine and its neural correlates in treatment-resistant bipolar depression. Translational Psychiatry, 4(10), e469. https://doi.org/10.1038/tp.2014.105

• Papakostas, G. I., Thase, M. E., Fava, M., Nelson, J. C., Shelton, R. C., & Rothschild, A. J. (2006). Are antidepressant drugs that combine serotonergic and noradrenergic mechanisms of action more effective than the selective serotonin reuptake inhibitors in treating major depressive disorder? Biological Psychiatry, 59(8), 681–693. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2005.08.027

• Pizzagalli, D. A. (2014). Depression, stress, and anhedonia: Toward a synthesis and integrated model. Annual Review of Clinical Psychology, 10, 393–423. https://doi.org/10.1146/annurev-clinpsy-050212-185606

• Pizzagalli, D. A., Holmes, A. J., Dillon, D. G., Goetz, E. L., Birk, J. L., Bogdan, R., … & Fava, M. (2009). Reduced caudate and nucleus accumbens response to rewards in unmedicated individuals with major depressive disorder. American Journal of Psychiatry, 166(6), 702–710. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2008.08081201

  Advertising

  
  

• Ribot, T. (1896). La psychologie des sentiments. Paris: Félix Alcan.

• Saarni, S. I., Suvisaari, J., Sintonen, H., Pirkola, S., Koskinen, S., Aromaa, A., & Lönnqvist, J. (2007). Impact of psychiatric disorders on health-related quality of life: General population survey. British Journal of Psychiatry, 190(4), 326–332. https://doi.org/10.1192/bjp.bp.106.025106

• Seligman, M. E. P., Steen, T. A., Park, N., & Peterson, C. (2005). Positive psychology progress: Empirical validation of interventions. American Psychologist, 60(5), 410–421. https://doi.org/10.1037/0003-066X.60.5.410

• Treadway, M. T., & Zald, D. H. (2011). Reconsidering anhedonia in depression: Lessons from translational neuroscience. Neuroscience & Biobehavioral Reviews, 35(3), 537–555. https://doi.org/10.1016/j.neubiorev.2010.06.006

  Advertising

  
  

• Wang, P. S., Aguilar-Gaxiola, S., Alonso, J., Angermeyer, M. C., Borges, G., Bromet, E. J., … & Kessler, R. C. (2005). Use of mental health services for anxiety, mood, and substance disorders in 17 countries in the WHO world mental health surveys. The Lancet, 370(9590), 841–850. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(07)61414-7

• Whisman, M. A. (2007). Marital distress and depression: Meta-analysis. Journal of Abnormal Psychology, 116(3), 638–648. https://doi.org/10.1037/0021-843X.116.3.638

• World Health Organization. (2017). Depression and other common mental disorders: Global health estimates. Geneva: WHO.