Γενικά να το πάρουμε… κανείς δεν είναι τέλειος. Η τακτική επαφή, όμως, με έναν κατ’ εξακολούθηση αντιδραστικό προϊστάμενο μπορεί να εξελιχτεί σε ψυχοφθόρα κατάσταση. Πώς επιτυγχάνεται η συνύπαρξη όταν υπάρχει ένας αντιδραστικός προϊστάμενος να σε διευθύνει;
Ιδίως όταν εργάζεται κανείς σε συστεγαζόμενα σχολεία έχει πολλές εμπειρίες να διηγηθεί. Αυτό συμβαίνει επειδή δουλεύεις σε χώρους όπου η συνύπαρξη με διαφορετικές ειδικότητες και προσωπικότητες καθίσταται δεδομένη. Αλλά, όπως και να το κάνουμε, ο προϊστάμενος είναι αυτός που δίνει γραμμή και χαράσσει την πορεία της σχολικής μονάδας. Οι υφιστάμενοι είθισται να ακολουθούν τις αποφάσεις του «μεγάλου». Το να συναντήσεις μάλιστα, αντιδραστικό προϊστάμενο είναι κατά πολύ πιθανό. Ο αντιδραστικός προϊστάμενος βρίσκεται στα “φαβορί”.
Ο ρόλος του προϊσταμένου σχολικής μονάδας
Για να μην παρεξηγηθώ, η θέση και ο ρόλος του προϊσταμένου σε σχολείο ειδικά, είναι μια θέση ευθύνης. Ένας προϊστάμενος πέρα από καθήκοντα διοικητικά, νομικά και γραφειοκρατικά, είναι απαραίτητο να κρατά ισορροπίες. Ισορροπίες με μαθητές και εκπαιδευτικούς. Ισορροπίες με εκπαιδευτικούς και γονείς. Ισορροπίες με εκπαιδευτικούς και ειδικότητες. Ισορροπίες με εκπαιδευτικούς και άλλους εκπαιδευτικούς, κοκ.
Ο επιτυχημένος προϊστάμενος
Όπως καταλαβαίνουμε ο ρόλος είναι καθόλα απαιτητικός και πραγματικά αναγνωρίζω ότι υπάρχουν προϊστάμενοι «αστέρια» στην εκπαίδευση. Αυτοί πραγματικά δίνουν και την ψυχή τους για το σχολείο που υπηρετούν. Τους βγάζω το καπέλο που επιτυγχάνουν να τα έχουν καλά με το υπόλοιπο προσωπικό και όχι μόνο. Επιτυχημένος προϊστάμενος δε θεωρείται ο αντιδραστικός προϊστάμενος, παρότι μπορεί να έχει ταμπεραμέντο ηγετικής προσωπικότητας.
Πολλοί θέλουνε να γίνουν προϊστάμενοι, αλλά λίγοι μπορούν
Είναι όμως και κάτι άλλοι που «ψοφάνε» για τη θέση και το κύρος που η θέση αυτή προσδίδει, χώρια το οικονομικό. Δε θα επεκταθώ στο ότι πληρώνονται για να διευθύνουν αλλά στη λέξη ευθύνη που τείνει να τους δημιουργεί αλλεργία. Μου κάνει, όμως, εντύπωση ότι ενώ δεν έχουνε ταλέντο στις διαπροσωπικές σχέσεις, δεν ανοίγουν τους πνευματικούς τους ορίζοντες. Για παράδειγμα, να επιμορφωθούν, να διαβάσουν, να ρωτήσουν και να γίνουν αποτελεσματικοί ως προϊστάμενοι και ηγέτες.
Διαφύλαξη της ατομικής ακεραιότητας
Αν σώνει και καλά θέλει να γίνει κανείς «προϊστάμενος» για τους λόγους του, ας το κάνει σωστά. Ας προστατεύσει τουλάχιστον την αξιοπρέπεια του. Σε μια «γούρνα» ζούμε άλλωστε και όλα μαθεύονται. Τίποτα από ό, τι κάνουμε δε μένει τελικά κρυφό. Και σίγουρα ένας αντιδραστικός προϊστάμενος με τη συμπεριφορά του δεν αφήνει περιθώρια να δημιουργήσει πολλές συμπάθειες.
Αντιδραστικός προϊστάμενος: αναμνηστική εμπειρία
Όλα ξεκίνησαν όταν τυχαία βρέθηκα μπροστά από την ανοιχτή πόρτα του γραφείου του προϊσταμένου σε ένα συστεγαζόμενο δημοτικό σχολείο. Εκείνη τη στιγμή στέλεχος ειδικότητας έμπαινε με ορμή στο γραφείο του διευθυντή–προϊσταμένου. Το συνόδευε ο προϊστάμενος του άλλου συστεγαζόμενου σχολείου.
Με άλλα λόγια, στο γραφείο ήταν τρεις, ο διευθυντής-προϊστάμενος, το στέλεχος ειδικότητας και ο προϊστάμενος του άλλου συστεγαζόμενου σχολείου. Ακολούθησε μέσες άκρες, ο παρακάτω (ας το λέμε) διάλογος.
Διευθυντής απευθυνόμενος στο στέλεχος:
Διευθ: -Ήρθε ο τάδε με την τάδε ειδικότητα και μου είπε ότι έχετε την απαίτηση για δικό σας χώρο. Ο χώρος που μπορούμε να σας δώσουμε είναι το γραφείο του τάδε, η οποία είναι και αίθουσα προβολών. Μου είπαν ότι θα φτιάξετε κατασκευή για να διαμορφώσετε το χώρο αλλά ο χώρος δεν ανήκει σε εσάς. Ανήκει στον τάδε. Πρέπει να το καταλάβετε αυτό.
Το στέλεχος απευθυνόμενο στο διευθυντή:
Στελ: – Γνώριζα ότι η αίθουσα λειτουργεί σα χώρος προβολών αλλά δε γνώριζα ότι άνηκε στον τάδε. Αν δε μας ενημερώνετε από πού θέλετε να το ξέρουμε;
Διευθ: – Εγώ ενημέρωσα τον δικό μου σύλλογο διδασκόντων γι’ αυτό.
Στελ: – Κι εμείς που ανήκουμε σε άλλο σχολείο, από που θέλετε να το ξέρουμε;
Διευθ: – Πρέπει να μαζευόμαστε για να υπάρχει περισσότερη επικοινωνία ανάμεσα στα δύο σχολεία.
Στελ: – Και ποιος φταίει γι’ αυτό που δε μαζευόμαστε;
Διευθ: (καμία απάντηση)
Στελ (επιτακτικά): – Ω Ρ Ε Σ που θα έχω την αίθουσα.
Διευθ: – Πρέπει να ρωτάτε τον τάδε σε αυτόν ανήκει η αίθουσα.
Στελ: – Κι εγώ θα επαφίεμαι στην καλή θέληση του τάδε; Κι αν ο θέλει να χρησιμοποιήσει το γραφείο του, εγώ που θα έχω προγραμματίσει εξατομικευμένη διδασκαλία θα με διώχνει;
Διευθ (με υψωμένη φωνή): – ΔΕ ΣΟΥ ΔΙΝΩ ΤΟΤΕ ΤΙΠΟΤΑ!
Στελ: – Δε μου δίνετε τίποτα; Κι όταν ήρθα στο σχολείο σας και μου είπατε ότι θα μοιράζομαι την αίθουσα με τη συνάδελφο μου; Τώρα γιατί δε μπορώ να τη μοιραστώ;
Διευθ: – Δε φταίω εγώ για την τοποθέτησή σου, την Πρωτοβάθμια να ρωτήσεις. Κι αν έχετε αντίρρηση για το μοίρασμα των αιθουσών κάνετε έγγραφο στη σχολική επιτροπή. Ας έρθει να μοιράσει αυτή καλύτερα τις αίθουσες…κι αν κρίνει αυτή…σας δίνω ακόμα και το γραφείο μου.
Στελ: – Και τι αλλάζει τώρα; Είτε είμαι από εδώ, είτε είμαι από εκεί, αφού συστεγαζόμαστε. Δε νομίζω ότι ζητάω κάτι παράλογο. Για δύο ώρες τη χρειάζομαι την αίθουσα και τα βρίσκω με τη συνάδελφο. Το συζήτησα μαζί της και δεν έχει πρόβλημα.
Διευθ:– Όχι, δε στη δίνω. Είστε φρέσκια στην εκπαίδευση και σας εύχομαι να μείνετε για πολλά χρόνια. Αλλά φαίνεται πως δεν ξέρετε τίποτα για τη συνύπαρξη συστεγαζόμενων σχολείων. Πέρυσι, ζήτησα αίθουσα από το σχολείο σας που συστεγαζόμασταν τότε τρία σχολεία. Ήμασταν κυριολεκτικά, ο ένας πάνω στον άλλο και δε μου έδωσαν τίποτα.
Τότε πετάγεται ο προϊστάμενος του άλλου σχολείου:
Προϊστ: – Μα η αίθουσα που ζητούσατε προοριζόταν για τις ειδικότητες. Πού θα στεγάζονταν οι ειδικότητες; Οι τάξεις που είχαμε ήταν όλες κι όλες δύο. Δε χωρούσαμε.
Διευθ: – Εγώ όμως ζήτησα και δε μου δώσατε τίποτα.
Στελ: – Τότε θα πάρω το δωματιάκι στο διάδρομο. Έμαθα από τους δικούς σας υφισταμένους ότι δεν το χρησιμοποιεί κανείς.
Διευθ: – Αυτό το δωματιάκι το ανακαίνισε ο σύλλογος γονέων και έχουν δικαιοδοσία σε αυτό δώδεκα ειδικότητες. Και το να σου το δώσω είναι κάτι που θα το αποφασίσω εγώ κι όχι εσύ.
Στελ: – Καλά, μια πρόταση έκανα.
Διευθ: – Αυτό που μπορώ να σου δώσω είναι ένα κομμάτι της αίθουσας εκδηλώσεων. Παρ’ το και φτιάξε το.
Το στέλεχος με τον προϊστάμενο έφυγαν σιγομουρμουρίζοντας:
“Και έγγραφο να κάνουμε, η σχολική επιτροπή δεν ήρθε, δεν έρχεται και ούτε θα έρθει ποτέ να μοιράσει καμία αίθουσα. Πρότεινε κάτι που δεν έχει αντίκρισμα.”
Κι εγώ έμεινα αποσβολωμένη να ηχεί στα αυτιά μου, η «μάχη» για την αίθουσα.
Στοχασμός για το «δρώμενο»
Από όποια πλευρά και να το πιάσει κανείς, θα βρει κάτι να πει. Κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι ο Διευθυντής έκανε κατάχρηση εξουσίας ή κάποιος άλλος ότι το περιστατικό είχε τελικά αίσια κατάληξη. Ότι επήλθε συνεννόηση για το τι πρόκειται να συμβεί. Η εστίαση μου, όμως, θα επικεντρωθεί περισσότερο στον τρόπο επικοινωνίας, καθώς ο αντιδραστικός προϊστάμενος ξεδιπλώνει το ταλέντο της αντιλογίας του.
Ο τρόπος επικοινωνίας της Ηγεσίας
Ας δούμε όμως αναλυτικά τι σημαίνει να βρίσκεσαι στο πετσί ενός κατ’ εξακολούθηση αντιδραστικού τύπου ανθρώπου. Δηλαδή να παρουσιάζει την ίδια συμπεριφορά σε όλους και στην πλειοψηφία των περιπτώσεων. Δεν είναι κάποιος αντιδραστικός όταν σε μεμονωμένες περιπτώσεις δείχνει να πεινάει, να διψάει ή να πονάει. Είναι, όμως, όταν είναι μονίμως αρνητικά φορτισμένος και ψάχνει τρόπους να διοχετεύσει κάπου την αρνητική του ενέργεια. Χωρίς να σκέφτεται φυσικά, τις συνέπειες στα συναισθήματα των άλλων και την εχθρότητα που δημιουργεί στη μεταξύ τους σχέση.
Αυτός που μιλά πιο δυνατά…
Υπάρχουν ηγέτες που έχουν δημιουργήσει στο μυαλό τους την εντύπωση ότι θα επιβληθούν στους άλλους φωνάζοντας. Αν δεν είναι επιθετικοί, θα χάσουν το σεβασμό του «αντιπάλου» και θα υποβιβαστεί το κύρος τους ή τη δύναμή τους. Επίσης το κάνουν γιατί η αύξηση της έντασης στη φωνή έχει άμεσο αποτέλεσμα. Ο “αντίπαλος” μουδιάζει μέσω του συναισθήματος του φόβου.
“Συνιστώ ψυχραιμία…”
Ξεχνούν όμως πως σημάδι δύναμης είναι ο αυτοέλεγχος μέσω της συναισθηματικής απόστασης από τα πράγματα και η ψυχραιμία. Ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα του «καλού» ηγέτη είναι η ψυχραιμία εκεί που οι υφιστάμενοι την έχουνε χάσει. Αν δεν υπάρχει ψυχραιμία και συναισθηματικός αυτοέλεγχος, πως θα σκεφτεί ο ηγέτης λογικά; Πως θα δώσει λύση στα ζητήματα που απασχολούν;
Αντιδραστικός προϊστάμενος: Δύναμη VS Σεβασμού
Αν ένας ηγέτης αντιδρά συνέχεια συναισθηματικά, και το σεβασμό των άλλων χάνει και δε θα τον υπολογίζουν στην επίλυση προβλημάτων. Όταν αντιδρούμε έντονα για να κάνουμε τον άλλο να προσέξει αυτό που λέμε, ο τρόπος μας κάνει τον άλλο να κουράζεται. Και στην τελική να βαριέται και να χάνει κάθε ενδιαφέρον. Ο ηγέτης χρειάζεται να εστιάζει στη λύση για να θεωρηθεί αποτελεσματικός και άρα χρήσιμος στην ομάδα. Ο αντιδραστικός προϊστάμενος αδυνατεί να το καταφέρει. Μέρος της προσωπικότητάς του είναι η αντίδραση.
Η αντιδραστικότητα ως προϊόν μάθησης
Η συνεχής αντιδραστικότητα δεν είναι υγιής τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων μας και αυτό χρειάζεται να προβληματίζει. Συνήθως η ένταση με την οποία εκφραζόμαστε δεν έχει πυροδοτηθεί από την υφιστάμενη κατάσταση που βιώνουμε (δηλαδή, του παρόντος). Έχει όμως, πυροδοτηθεί από καταστάσεις που έχουν βιωθεί ως επί το πλείστον σε τραυματικές καταστάσεις του παρελθόντος. Με άλλα λόγια, αντιδρούμε όχι σε αυτό που συμβαίνει τώρα αλλά σε αυτό που μας συνέβη στο παρελθόν και μας το θυμίζει η παρούσα κατάσταση.
Για παράδειγμα, υπάρχουν άτομα που ως παιδιά στο πυρηνικό σύστημα της οικογένειάς τους, βίωναν δυσάρεστες καταστάσεις. Για να ξεφύγουν από την οικογενειακή δυστυχία έμαθαν να δημιουργούν προβλήματα με τη συμπεριφορά τους. Αυτό το έκαναν, για να μετατοπίσουν την προσοχή από το άλυτο πραγματικό πρόβλημα, σε αυτά. Οπότε η οικογένεια ενεργοποιούταν να τασυνεφέρει και να διαπληκτιστεί μαζί τους, για να τα επαναφέρει στην τάξη. Μετά ξαναπαρουσιαζόταν το παλιό πρόβλημα και «φτού κι απ’ την αρχή».
Δυσλειτουργικά συμπεριφορικά κατάλοιπα της παιδικής ηλικίας
Όπως καταλαβαίνουμε, μεγαλώνοντας, η εν λόγω συναισθηματική στρατηγική της μετατόπισης τους προβλήματος, καθίσταται δυσλειτουργική. Αυτό, γιατί το άτομο δεν έχει μάθει να εστιάζει στο πρόβλημα και να το λύνει, αλλά να αντιδρά. Έτσι γίνεται αυτό προβληματικό για να τραβήξει την προσοχή των άλλων. Δεν είναι όμως, όλοι οι άνθρωποι οικογένεια τους για να τα υπομείνουν και να τα ανεχτούν. Έτσι, γίνονται χωρίς να το συνειδητοποιούν, «ανθρωποδιώχτες».
Να αντιδράς ή να μην αντιδράς στον αντιδραστικό προϊστάμενο;
Με άλλα λόγια, ο αντιδραστικός τύπος ανθρώπου, έχει μάθει να δημιουργεί καταστάσεις από το τίποτα. Θα χρησιμοποιήσει κάτι από αυτά που ξέρει για εμάς, για να τα στρέψει εναντίον μας με εχθρική και επιθετική διάθεση. Επιδιώκει να πείσει ότι αυτός είναι ο σωστός και ο απέναντι ο λάθος. Γιατί, όπως προανέφερα έχει τεράστια εμπειρία να παίρνει με αυτό τον τρόπο τον έλεγχο στην πατρική του οικογένεια. Οπότε όλοι οι υπόλοιποι οι «άπειροι» θα βρεθούν εκτός συναγωνισμού.
Συμφέρει να πάρεις προσωπικά την αντιδραστικότητα;
Ο τρόπος συμπεριφοράς του αντιδραστικού προϊσταμένου καλό είναι να μην παίρνεται επί προσωπικού. Αυτός θα αναστατωθεί και θα επιτεθεί ούτως ή άλλως με οτιδήποτε από αυτά που θα πούμε ή θα κάνουμε. Αυτό, επειδή ο ίδιος θα χρειαστεί να ξεβολευτεί από ότι τον έχει βολέψει. Αυτός θα διαφωνεί γιατί αρέσκεται στο να διαφωνεί. Έχει ανάγκη να αποδεικνύει ολημερίς στον εαυτό του ότι έχει τον έλεγχο. Ότι αυτός είναι που θα πει την τελευταία κουβέντα. Κι όπως αναγνωρίζει κανείς, προσπάθησε πολύ για να είναι το «αφεντικό». Ποιοι είμαστε, άλλωστε, εμείς που με μια διαφορετική άποψη, θα του αμφισβητήσουμε την εξουσία; Ο αντιδραστικός προϊστάμενος θέλει να μας πείσει, ότι ξέρει πολύ καλύτερα από εμάς. Ότι δεν είναι τυχαία, σε αυτή τη θέση!Ότι είναι ο ανώτερος.
Αντιδραστικός προϊστάμενος και ένας ενδεδειγμένος τρόπος αντίδρασης
Μια καλή στρατηγική, όταν ερχόμαστε σε επαφή με ένα τέτοιο «φαινόμενο» είναι η συναισθηματική απομάκρυνση και η αδιαφορία. Πρώτον, αφήνουμε τις «βαριές» κουβέντες να πέσουν κατάχαμα (μάλιστα, όσο πιο «βαριές» τόσο και πιο κάτω να πέφτουν). Δεύτερον, χωρίς να θυμώσουμε, (γιατί μόνο σύγχυση και απομάκρυνση από το στόχο μας, θα καταφέρουμε) συνεχίζουμε να διεκδικούμε επίμονα. Διεκδικούμε, αυτό που είναι σημαντικό για εμάς.
Να έχουμε στο νου μας, ότι δεν είναι στη δικαιοδοσία μας να μάθουμε τους άλλους τρόπους συμπεριφοράς, ούτε να σώσουμε την ανθρωπότητα. Ό, τι είναι ο καθένας άλλωστε είναι πρώτα για τον εαυτό του και «θερίζει» τις συνέπειες αυτού που έχει «σπείρει». Είναι, όμως, στη δικαιοδοσία μας να ζητάμε ό, τι μας είναι απαραίτητο για να μπορούμε να κάνουμε σωστά τη δουλειά μας.
Εσείς τι κάνετε απέναντι σε έναν αντιδραστικό προϊστάμενο;
Είστε υπέρ του “να αντιδράς” ή του “να δρας”;
