https://images.unsplash.com/photo
Υπάρχουν μέρες που ο εσωτερικός μας διάλογος μοιάζει με σκληρό δικαστήριο. Κάθε λάθος γίνεται κατηγορία και κάθε αδυναμία αφορμή για επίθεση. Μιλάμε στον εαυτό μας με λόγια που δε θα λέγαμε ποτέ σε κάποιον φίλο. Κι όμως, η φωνή αυτή δε γεννήθηκε για να μας πληγώνει. Μπορούμε, ίσως, να της μάθουμε έναν άλλο τρόπο: έναν τόνο καλοσύνης που δεν μειώνει την ευθύνη, αλλά την μετατρέπει σε φροντίδα. Αυτή είναι η δύναμη της αυτοσυμπόνιας.
Η εσωτερική φωνή που μας συνοδεύει
Από τα πρώτα μας χρόνια, οι φωνές των άλλων γύρω μας χτίζουν την φωνή μέσα μας. Ο γονιός που επιβραβεύει ή απορρίπτει, ο δάσκαλος που επαινεί ή ειρωνεύεται, η κοινωνία που απαιτεί να είμαστε πάντα «αρκετοί» – όλες αυτές οι φωνές γίνονται τελικά η εσωτερική μας ηχώ. Όταν δεν έχουμε μάθει να στεκόμαστε με καλοσύνη απέναντι στα λάθη μας, η αυτοκριτική μοιάζει με ασφάλεια. Όμως, στην πραγματικότητα, λειτουργεί σαν αόρατο σχοινί που σφίγγει κάθε φορά που νιώθουμε πως αποτυγχάνουμε.
Η ψυχολόγος Kristin Neff (2003) περιέγραψε πρώτη την αυτοσυμπόνια ως στάση ζωής που συνδυάζει τρία στοιχεία:
- Καλοσύνη προς τον εαυτό: Σημαίνει να στεκόμαστε στις σκέψεις μας με φροντίδα αντί για κριτική. Είναι ο τρόπος να φερόμαστε στον εαυτό μας όπως θα φερόμασταν στον καλύτερο μας φίλο.
- Σύνδεση με την κοινή ανθρώπινη εμπειρία: Η υπενθύμιση ότι κανείς δεν πορεύεται μόνος μέσα στην δυσκολία. Όλοι οι άνθρωποι πέφτουμε, αμφιβάλλουμε, αποτυγχάνουμε. Όταν το συνειδητοποιήσουμε αυτό, ίσως μειωθεί το βάρος της απομόνωσης και γεννηθεί ένα αίσθημα σύνδεσης: «δεν είμαι ο μοναδικός που βιώνει μια δυσκολία αυτήν την στιγμή»
- Ενσυνειδητότητα: Αντί να καταπνίγουμε ή να βουλιάζουμε μέσα στα συναισθήματα μας, τα παρατηρούμε. Με την παρατήρηση, μπορούμε να τα επεξεργαστούμε με μια μεγαλύτερη καθαρότητα, να σκεφτόμαστε πριν αντιδράσουμε και να νιώσουμε ότι μπορούμε να έχουμε εμείς τον έλεγχο, όχι αυτά.
Όταν η καλοσύνη αντικαθιστά την κριτική
Πολλοί φοβούνται ότι αν γίνουν επιεικείς με τον εαυτό τους, θα χάσουν το κίνητρο για προσπάθεια. Ωστόσο, έρευνες δείχνουν ακριβώς το αντίθετο. Η αυτοκριτική δημιουργεί ντροπή και άγχος, ενώ η αυτοσυμπόνια ενισχύει το θάρρος και την επιμονή. Πιο συγκεκριμένα, η Breines και η Chen (2012) έδειξαν μέσα από πειραματική έρευνα ότι οι άνθρωποι που εξασκούν την αυτοσυμπόνια – δηλαδή που απαντούν στα λάθη τους με κατανόηση αντί για επίκριση – νιώθουν μεγαλύτερη διάθεση να μάθουν και να προσπαθήσουν ξανά. Με άλλα λόγια, η καλοσύνη δεν μειώνει το κίνητρο, το ενισχύει. Έτσι, η αυτοσυμπόνια δεν οδηγεί στην αδράνεια. Αντίθετα, δημιουργεί ασφάλεια, και μέσα σε αυτήν την ασφάλεια γεννιέται η αλλαγή. Ο Carl Rogers, το περιέγραψε εύστοχα: «Όταν αποδέχομαι τον εαυτό μου όπως είναι, τότε μπορώ να αλλάξω».
Η αυτοσυμπόνια αποτυπωμένη στο σώμα
Η αυτοσυμπόνια δεν ζει μόνο στο μυαλό, αλλά στο σώμα. Ο Paul Gilbert (2009) εξηγεί ότι όταν έχουμε προς τον εαυτό μας μια πιο φροντιστική στάση, το σώμα μεταβαίνει από το σύστημα απειλής στο σύστημα ηρεμίας. Ο καρδιακός ρυθμός σταθεροποιείται, η αναπνοή βαθαίνει, η ορμόνη του στρες (κορτιζόλη) μειώνεται και η ωκυτοκίνη αυξάνεται. Το σώμα αρχίζει να νιώθει ότι μπορεί να χαλαρώσει. Είναι σαν να λέμε στο νευρικό μας σύστημα: «είσαι ασφαλές τώρα».
Η αυτοσυμπόνια στην πράξη
Η καλλιέργεια της αυτοσυμπόνιας απαιτεί εξάσκηση, όχι τελειότητα. Κάθε φορά που παρατηρούμε τον εσωτερικό κριτή μας, μπορούμε να του απαντήσουμε με φωνή πιο ήρεμα:
- «Κάνεις ό,τι μπορείς αυτή τη στιγμή»
- «Δεν είσαι μόνος μέσα σε αυτό»
- «Μπορείς να μάθεις από τις πράξεις σου χωρίς να πληγώνεις τον εαυτό σου»
Η αυτοσυμπόνια ως στάση ζωής
Στο τέλος, η αυτοσυμπόνια δεν αφορά μόνο το πώς σκεφτόμαστε, αλλά το πώς στεκόμαστε απέναντι στη ζωή. Είναι η απόφαση να αφήσουμε τη φωνή μέσα μας να γίνει σύμμαχος μας και όχι αντίπαλος. Να μετατρέψουμε το «πρέπει» σε «επιτρέπω» και το «λάθος» σε ευκαιρία κατανόησης. Κάθε φορά που επιλέγουμε να μιλήσουμε στον εαυτό μας με καλοσύνη, γράφουμε μια νέα εσωτερική γλώσσα. Μια γλώσσα που δεν φωνάζει, αλλά ακούει. Κι ίσως εκεί, ανάμεσα στις πιο ήσυχες λέξεις, γεννιέται τελικά η αληθινή αλλαγή: όχι όταν γινόμαστε καλύτεροι, αλλά όταν μαθαίνουμε να υπάρχουμε με περισσότερη τρυφερότητα απέναντι σε ό,τι ήδη είμαστε.
Πηγές
- Neff, K. D. (2003). Self-compassion: An alternative conceptualization of a healthy attitude toward oneself. Self and Identity, 2(2), 85–101.
- Rogers, C. (1961). On Becoming a Person. Houghton Mifflin.
- Gilbert, P. (2009). The Compassionate Mind. Constable.
- Breines, J. G., & Chen, S. (2012). Self-compassion increases self-improvement motivation. Personality and Social Psychology Bulletin, 38(9), 1133–1143.
