Ο αυτοτραυματισμός δεν αποτελεί μόνο πρόδρομο στην Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας. Τα χαρακτηριστικά της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας, όπως η συναισθηματική και διαπροσωπική αστάθεια, προηγούνται και αλληλοεπιδρούν με τον αυτοτραυματισμό.
Με αυτή την έννοια, τα βασικά συμπτώματα της διαταραχής θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι ενισχύουν τη διατήρηση του αυτοτραυματισμού. Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο άρθρο ο αυτοτραυματισμός διαχωρίζεται σε μη αυτοκτονικό αυτοτραυματισμό και σε αυτοκτονική συμπεριφορά.
Μη αυτοκτονικός αυτοτραυματισμός
Σε διάφορες μελέτες που χρησιμοποίησαν συνεχείς καθημερινές καταγραφές, φάνηκε ότι τα έντονα αρνητικά συναισθήματα αυξάνουν την παρόρμηση για αυτοτραυματισμό χωρίς πρόθεση αυτοκτονίας, ειδικά σε άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση. Αυτό παρατηρήθηκε τόσο σε ενήλικες με Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας όσο και σε άλλες κλινικές ομάδες.
Σε εφήβους, όσοι είχαν ιστορικό αυτοτραυματισμού εμφάνιζαν περισσότερη συναισθηματική και διαπροσωπική αστάθεια σε σχέση με συνομηλίκους τους χωρίς αυτοτραυματισμό. Μάλιστα, η συναισθηματική αστάθεια και οι εντάσεις στη σχέση με τον καλύτερό τους φίλο συνδέονταν με το πόσα χαρακτηριστικά Οριακής Διαταραχής πληρούσε ο έφηβος. Σε μελέτη όπου οι έφηβες απαντούσαν κάθε ώρα, φάνηκε ότι τα αρνητικά συναισθήματα μπορούσαν να προβλέψουν επεισόδιο αυτοτραυματισμού μέσα στην επόμενη ώρα.
Μετά το επεισόδιο, η αρνητική διάθεση συνήθως αυξανόταν εκ νέου και μειωνόταν το αίσθημα προσκόλλησης με άλλους. Σε νέους με Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας στην Αυστραλία, παρατηρήθηκε ότι η αύξηση αρνητικών συναισθημάτων και η μείωση της θετικής διάθεσης προηγήθηκαν του αυτοτραυματισμού.
Αυτοκτονικές συμπεριφορές
Η έρευνα δείχνει ότι η Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας αποτελεί ισχυρό παράγοντα κινδύνου για απόπειρες και επανεμφάνιση αυτοκτονικής συμπεριφοράς. Μελέτες σε μεγάλα δείγματα από νοσοκομεία στις Ηνωμένες Πολιτείες έδειξαν ότι τα άτομα με Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας έχουν πολύ αυξημένες πιθανότητες απόπειρας αυτοκτονίας.
Διαχρονικές και μετα-αναλυτικές μελέτες σε εφήβους και νέους επιβεβαιώνουν ότι η διάγνωση αυτής της διαταραχής είναι ο βασικότερος προγνωστικός παράγοντας επανάληψης αυτοκτονικών πράξεων, μαζί με την απελπισία, το ιστορικό πολλαπλών αυτοτραυματισμών και άλλες διαταραχές διάθεσης.
Αντίστοιχα ευρήματα υπάρχουν και για ενήλικες, καθώς χαρακτηριστικά της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητάς και η χρήση ναρκωτικών αυξάνουν τον κίνδυνο υποτροπής ακόμη και μέσα σε λίγους μήνες. Οι νοσηλευόμενοι με Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας κινδυνεύουν πολύ περισσότερο να επαναλάβουν αυτοκτονική συμπεριφορά σε σύγκριση με όσους δεν έχουν τη διαταραχή.
Τα ευρήματα έδειξαν ότι σε ενήλικες με Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας, η συναισθηματική αστάθεια συνδέεται με διακυμάνσεις στον αυτοκτονικό ιδεασμό, αλλά όχι με τη σοβαρότητα αυτών. Επιπλέον, κατά τη διάρκεια νοσηλείας λόγω αυτοκτονικού κινδύνου, η αρνητική συναισθηματική κατάσταση σχετίστηκε πιο έντονα με τη σοβαρότητα των αυτοκτονικών ιδεασμών σε σύγκριση με άλλους ασθενείς.
Προηγούμενες έρευνες έδειξαν ότι υπάρχει στενή σύνδεση ανάμεσα στα χαρακτηριστικά της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας και στον αυτοτραυματισμό. Συγκεκριμένα, πολλές μελέτες έχουν βρει ότι οι έντονες και απότομες αλλαγές στη συναισθηματική κατάσταση, που είναι συχνές σε άτομα με Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας, συνήθως προηγούνται περιστατικών μη αυτοκτονικού αυτοτραυματισμού ή αυτοκτονικού ιδεασμού σε σύντομο χρονικό διάστημα.
Επίσης, έρευνες που παρακολουθούσαν άτομα για μεγάλο χρονικό διάστημα έδειξαν ότι η διάγνωση της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο να επαναληφθεί αυτοκτονική συμπεριφορά στο μέλλον.
Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας, ψυχοθεραπεία και αυτοτραυματισμός
Ο αυτοτραυματισμός είναι βασικός στόχος στη θεραπεία ατόμων με Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας. Πρόσφατη μετα-ανάλυση έδειξε ότι εξειδικευμένες θεραπείες, όπως η Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία (Dialectical Behavioral Therapy), η Θεραπεία Βασισμένη στην Εν-νόηση (Mentalization-Based Treatment), η Θεραπεία Εστιασμένη στη Μεταβίβαση (Transference-Focused Therapy) και η Θεραπεία Σχημάτων (Schema Therapy), μειώνουν μέτρια τα συμπτώματα της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας σε σχέση με μη εξειδικευμένες προσεγγίσεις.
Η Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία είχε μικρό έως μέτριο αποτέλεσμα στη μείωση του μη αυτοκτονικού αυτοτραυματισμού, ενώ τα ευρήματα για την αυτοκτονική συμπεριφορά ήταν ασαφή. Άλλη μετα-ανάλυση έδειξε μικρή αποτελεσματικότητα της Διαλεκτικής Συμπεριφορικής Θεραπείας για εφήβους στον περιορισμό του μη αυτοκτονικού αυτοτραυματισμού και του αυτοκτονικού ιδεασμού, ενώ η Οικογενειοκεντρική Θεραπεία (Family-Centered Therapy) είχε μέτριο αποτέλεσμα στη μείωση του αυτοκτονικού ιδεασμού, συγκριτικά με τη συνήθη θεραπεία και τη βελτιωμένη κλινική φροντίδα.
Τυχαιοποιημένες ελεγχόμενες δοκιμές σε εφήβους με υποσυνδρομική ή πλήρη Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας έδειξαν ότι η ψυχοθεραπεία μειώνει σημαντικά τον μη αυτοκτονικό αυτοτραυματισμό, αλλά όχι τη συχνότητα των αποπειρών αυτοκτονίας. Ένα εξωτερικό πρόγραμμα Διαλεκτικής Συμπεριφορικής Θεραπείας για εφήβους ήταν πιο αποτελεσματικό από την ενισχυμένη συνήθη φροντίδα στη μείωση του μη αυτοκτονικού αυτοτραυματισμού, της αυτοκτονικής συμπεριφοράς και των καταθλιπτικών συμπτωμάτων.
Επιπλέον, η Θεραπεία Βασισμένη στην Εν-νόηση φάνηκε πιο αποτελεσματική από τη συνήθη θεραπεία στη μείωση του αυτοτραυματισμού και της αυτοκτονικής συμπεριφοράς σε εφήβους με αυτοτραυματισμό και συννοσηρή κατάθλιψη. Τα οφέλη της συγκεκριμένης θεραπείας σχετίζονταν τόσο με τη βελτίωση των ικανοτήτων εν-νόησης όσο και με τη μείωση της αποφυγής προσκόλλησης, ένα χαρακτηριστικό της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας.
Συνοψίζοντας, ο αυτοτραυματισμός, συμπεριλαμβανομένου του μη αυτοκτονικού αυτοτραυματισμού και της αυτοκτονικής συμπεριφοράς, αποτελεί σημαντικό σύμπτωμα και κίνδυνο στο πλαίσιο της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας. Προηγούμενες έρευνες δείχνουν ιδιαίτερα τον ρόλο του μη αυτοκτονικού αυτοτραυματισμού στην έγκαιρη ανίχνευση της ανάπτυξης συμπτωματολογίας της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας κατά την εφηβεία.
Η ανίχνευση του μη αυτοκτονικού αυτοτραυματισμού, ως εύκολα αναγνωρίσιμο σύμπτωμα, μπορεί να βοηθήσει στον εντοπισμό ατόμων που υποφέρουν από συναισθηματική αστάθεια, διαπροσωπική αστάθεια ή διαταραχές ταυτότητας. Επιπλέον, έχει φανεί ότι τα χαρακτηριστικά της Οριακής Διαταραχής Προσωπικότητας αυξάνουν τον κίνδυνο εμπλοκής σε μη αυτοκτονικό αυτοτραυματισμό και αυτοκτονική συμπεριφορά με διάφορους τρόπους, καθώς και τον κίνδυνο θανάτου από αυτοκτονία ή από διάφορες μη αυτοκτονικές αιτίες.
Συνεπώς, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να εντοπίζονται άτομα με (υπό)συνδρομική Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας και να διευκολύνεται η πρόσβασή τους σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Μέχρι στιγμής, διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις, ιδιαίτερα η Διαλεκτική Συμπεριφορική Θεραπεία και η Θεραπεία Βασισμένη στην Εν-νόηση, έχουν δείξει θετικά αποτελέσματα στη μείωση του αυτοτραυματισμού σε άτομα με Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας.
Το παρόν άρθρο έχει καθαρά ενημερωτικό χαρακτήρα και δεν προορίζεται για διάγνωση ή θεραπεία ψυχικών διαταραχών. Αν εσείς ή κάποιος που γνωρίζετε βιώνει σκέψεις αυτοκτονίας ή επιδίδεται σε αυτοτραυματισμούς, είναι σημαντικό να ζητήσετε άμεσα βοήθεια. Μπορείτε να επικοινωνήσετε με τις διαθέσιμες γραμμές ψυχολογικής υποστήριξης, όπως η Ευρωπαϊκή Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχολογικής Υποστήριξης Ενηλίκων “Γραμμή Ζωής” στο 116 123, ή να απευθυνθείτε σε εξειδικευμένο επαγγελματία ψυχικής υγείας. Δεν είστε μόνοι, υπάρχει βοήθεια και μπορεί να γίνει διαφορά.
Βιβλιογραφία
Reichl, C., & Kaess, M. (2021). Self-harm in the context of borderline personality disorder. Current opinion in psychology, 37, 139-144. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352250X21000014?via%3Dihub (τελευταία πρόσβαση 13.7. 2025)
