Αποτελεί πραγματικότητα το γεγονός ότι η ανατροφή των παιδιών δεν είναι μία απλή και εύκολη διαδικασία. Συχνά αυτή η σημαντική διαδρομή στη ζωή ενός ανθρώπου οδηγεί στη γονεϊκή εξουθένωση. Από την ικανοποίηση των αναγκών ενός παιδιού μέχρι την άγνοια για τον τρόπο με τον οποίο είναι καλό να μεγαλώνει, η ανατροφή είναι μία εξαιρετικά δύσκολη εργασία. Οι περισσότεροι γονείς εκεί έξω τείνουν να βάζουν τις ανάγκες των παιδιών τους πάνω από τις δικές τους ανάγκες. Και φυσικά ας μην ξεχνάμε την άγνοια και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζει ένας νέος γονέας. Όλα τα παραπάνω το δίχως άλλο μπορούν να οδηγήσουν τους γονείς στην γονεϊκή εξουθένωση.
Ορίζοντας την γονεϊκή εξουθένωση
Η γονεϊκή εξουθένωση (parental burnout) είναι κατά βάση η σωματική, ψυχική και συναισθηματική εξάντληση που νιώθει κάποιος από το άγχος της ανατροφής των παιδιών. Η πρώτη έρευνα για την γονεϊκή εξουθένωση έλαβε χώρα στις ΗΠΑ την δεκαετία του 1980, εστιάζοντας σε γονείς παιδιών με σοβαρά προβλήματα υγείας (Procaccini.J., Kiefaber,MW, Parent Burnout, Doubleday, 1983). Πιο πρόσφατα, Βέλγοι ερευνητές, συμπεριλαμβανομένης της Isabelle Roskam, PhD, και της Moira Mikolajczak, PhD, και οι δυο καθηγήτριες ψυχολογίας στο καθολικό πανεπιστήμιο του Louvain στο Βέλγιο, θεώρησαν ότι ενώ σοβαρές καταστάσεις όπως ένα άρρωστο παιδί μπορούν να συμβάλουν στη γονεϊκή εξουθένωση, οποιοσδήποτε γονέας μπορεί να την βιώσει.
Το 2018 μάλιστα η Roskam και οι συνάδερφοί της ανέπτυξαν μία μελέτη που ονομάστηκε Parental Burnout Assesment μετά από έρευνα σε περισσότερους από 900 γονείς που είχαν διαπιστώσει ότι βιώνουν εξουθένωση. Από τις μαρτυρίες αυτών των ανθρώπων, οι ερευνητές εξήγαγαν τέσσερις μορφές γονεϊκής εξουθένωσης. Αυτές είναι: η απώλεια ανάπτυξης και αποτελεσματικότητας στο γονεϊκό ρόλο, η αντίθεση που βιώνει σε σύγκριση με τον προηγούμενο εαυτό του ως γονέας, αισθήματα κόπωσης και συναισθηματική αποξένωση από τα παιδιά.
Τι πυροδοτεί το burnout ενός γονέα;
Μία από τις κύριες αιτίες της γονεϊκής εξουθένωσης (parental burnout) είναι το στρες που βιώνει κανείς από την ελάχιστη ή καθόλου υποστήριξη που έχει στη διάθεσή του. Ακόμα, ένα πολύ σημαντικό στοιχείο είναι οι διαθέσιμοι οικονομικοί και όχι μόνο πόροι που διαθέτει ένας γονέας για να προσφέρει τα απαραίτητα στο παιδί του. Σε οποιονδήποτε από εμάς θα μπορούσε να συμβεί μία δυσκολία κατά την οποία να μην μπορούσαμε να διαχειριστούμε το άγχος μας. Γονείς με παιδιά που πάσχουν από κάποια σοβαρή ασθένεια ή γονείς με παιδιά με προβλήματα ψυχικής υγείας σίγουρα είναι επιρρεπείς στην σωματική και ψυχική εξουθένωση.
Μία επιπλέον συνθήκη κατά την οποία θα μπορούσε να προκληθεί άγχος είναι ο ερχομός ενός νέου βρέφους στην οικογένεια. Πιο συγκεκριμένα, είναι αλήθεια ότι οποιαδήποτε αγχωτική κατάσταση έχει να κάνει με την ανατροφή των παιδιών, είναι απολύτως ικανή να προκαλέσει την εξουθένωση των γονέων. Γι’ αυτό είναι σημαντικό το άγχος να αντιμετωπίζεται εγκαίρως. Δυστυχώς, πολλοί γονείς δεν παραδέχονται ότι βιώνουν αυτά τα δυσμενή συναισθήματα και χάνουν πολύτιμο χρόνο από την απαλλαγή από αυτά. Υπάρχει πάντα η περίπτωση του φόβου ότι δεν θα μπορέσουν να αντέξουν την κακή κριτική του κοινωνικού τους περιβάλλοντος και την τροπή που αυτή θα προκαλέσει. Ωστόσο, είναι γνωστό ότι η αναζήτηση βοήθειας είναι δείγμα μεγάλης δύναμης και δείχνει έναν ικανό γονέα απαλλαγμένο από κάθε εγωισμό. Η κίνηση αυτή είναι μία κίνηση αγάπης για τα παιδιά και κυρίως για την καλή ψυχική υγεία των γονιών.
Τρόποι εκδήλωσης
Η εκδήλωση της γονεϊκής εξουθένωσης ή αλλιώς Parental Burnout μπορεί να λάβει διάφορες μορφές. Μπορεί πιθανότατα να εκδηλωθεί με συναισθηματική αποστασιοποίηση από το παιδί ή και ευερεθιστότητα. Οι φωνές και ο θυμός είναι μέσα στα πλαίσια δυστυχώς. Κάποιοι άνθρωποι με γονεϊκή εξουθένωση μπορεί να βιώνουν αυξημένα συναισθήματα άγχους ή ακόμα και κατάθλιψη. Πολλοί μάλιστα αμφισβητούν την ικανότητά τους να είναι γονείς. Τα συναισθήματα ανεπάρκειας, σύγχυσης και απομόνωσης είναι κοινά σε πολλούς και διαφορετικούς γονείς.
Επιπροσθέτως, τα σημάδια εξουθένωσης περιλαμβάνουν σωματική κόπωση εκτός της συναισθηματικής εξάντλησης, της έλλειψης κινήτρων και της αίσθησης απόγνωσης. Σιγά σιγά μπορεί να παρατηρηθεί μία απομάκρυνση από το κοινωνικό περιβάλλον του ατόμου και αποχή από τις ευχάριστες δραστηριότητες. Σύνηθες φαινόμενο στη γονεϊκή εξουθένωση είναι ακόμη οι πονοκέφαλοι και γενικά οι μυϊκοί πόνοι που υποδηλώνουν σωματοποίηση της κούρασης. Οι αλλαγές στην όρεξη αλλά και στις συνήθειες του ύπνου είναι αυτές που επηρεάζουν και επηρεάζονται από την φροντίδα ενός παιδιού.
Η γονεϊκή εξουθένωση μπορεί να επηρεάσει τόσο τη συνολική υγεία του γονέα όσο και τη σχέση με τον σύντροφό του. Οι ψυχικές του επιπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε διαταραχές στην επικοινωνία και στην αύξηση της έντασης μεταξύ τους. Η κακή επικοινωνία, οι λογομαχίες και η δυσαρέσκεια πιθανόν να είναι ένας τρόπος έκφρασης του έντονου άγχους ενός γονέα. Τέλος, η γονεϊκή εξουθένωση μπορεί να επηρεάσει την σχέση των γονέων με τα παιδιά. Η συναισθηματική απόσταση που δημιουργείται μπορεί να οδηγήσει σε ψυχοκοινωνικές δυσκολίες στην μελλοντική ζωή του παιδιού.
Τρόποι αντιμετώπισης
Φυσικά και η δύσκολη κατάσταση μπορεί να αντιμετωπιστεί. Είτε υπάρχουν μόνο κάποια δειλά σημάδια είτε υπάρχει μεγαλύτερο πρόβλημα, μπορεί κανείς να απευθυνθεί σε κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας για το συγκεκριμένο θέμα. Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες μικρές αλλαγές στη ζωή των ανθρώπων με γονεϊκή εξουθένωσης που ίσως κάνουν την κατάσταση κάπως καλύτερη. Ο πρώτος στόχος πάντα βρίσκεται στη σκέψη ότι δεν χρειάζεται κανείς να ζει με υπερβολικό άγχος και σωματική και ψυχική κούραση. Ένα από τα πρώτα πράγματα που καλό είναι να γίνουν είναι μία διεξοδική συζήτηση με τον σύντροφο, τον συν-γονέα ή ακόμα και με ένα αγαπημένο σας πρόσωπο. Η έκφραση των συναισθημάτων που κρύβουμε και μας ταλαιπωρούν, μας κάνει να νιώθουμε πάντα πιο ανάλαφροι. Η παραδοχή της δυσκολίας αμέσως διώχνει το πρώτο βάρος. Είναι καλό να ζητάμε βοήθεια, όπου αυτό είναι εφικτό και πραγματοποιήσιμο, χωρίς να ντρεπόμαστε.
Εν συνεχεία, καθώς μιλάμε για μία κατάσταση ταυτόχρονα ψυχική και σωματική, είναι σημαντικό να δώσουμε μεγάλη προσοχή στις ανάγκες του εαυτού μας. Ο ύπνος είναι ζωτικής σημασίας για την ψυχική υγεία. Γι’ αυτό θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα. Ακόμη και οι ολιγόλεπτες αναπαύσεις φαντάζουν σωτήριες ειδικά στους νέους γονείς. Τη ίδια ή και περισσότερη σημασία έχει για το σώμα και την ψυχή η σωστή και ποιοτική διατροφή. Άλλωστε τεράστιο κομμάτι της υγείας μας εξαρτάται από αυτόν τον παράγοντα.
Σωματική άσκηση ενάντια στην κούραση και το άγχος
Η μείωση του άγχους το οποίο ταλανίζει τους γονείς με γονεϊκή εξουθένωση, μπορεί να επιτευχθεί με την σωματική άσκηση. Μία από τις καλύτερες ευκαιρίες για εκτόνωση και φροντίδα του σώματος. Φυσικά το να βρει κανείς χρόνο για γυμναστική είναι κάτι αρκετά δύσκολο. Αλλά η άσκηση μπορεί πραγματικά να αυξήσει τα επίπεδα ενέργειας και να ενεργοποιήσει την ψυχική ευδιαθεσία και την νοητική διαύγεια. Η υπομονή είναι σημαντικός παράγοντας για να τα καταφέρει κανείς και εννοείται ότι οι έξυπνες λύσεις απασχόλησης των παιδιών είναι τέλος το καλύτερο που μπορείτε να κάνετε. Καλό είναι να θυμόμαστε επίσης ότι υπάρχουν στιγμές που μπορούμε να επωφεληθούμε από την υποστήριξη των άλλων, συμπεριλαμβανομένων και των ειδικών ψυχικής υγείας.
Τέλος…
Είναι εξαιρετικά σημαντικό να τονιστεί ότι η ανατροφή των παιδιών, όπως και κάθε τομέας της ζωής μπορεί να είναι ταυτόχρονα μία ψυχοφθόρα αλλά και ικανοποιητική διαδικασία. Μερικά από τα αρνητικά συναισθήματα του άγχους, του φόβου και της ντροπής μας κρατάνε πίσω. Είναι άδικό ωστόσο να παραμένουμε σε δυσμενή θέση εξαιτίας των άκριτων κανόνων μίας κοινωνίας που μας επιβάλλει να ζούμε δυστυχισμένοι με άλυτα προβλήματα. Η αγάπη προς τον εαυτό δείχνει και την κατά συνέπεια αγάπη προς το παιδί. Τα παιδιά νιώθουν και καταλαβαίνουν πολλά. Γι’ αυτό καθώς αποτελούμε την πρώτη εικόνα τους για τον κόσμο, καλό είναι να φροντίζουμε τον ψυχισμό μας.
