Υπάρχουν στιγμές που η καρδιά μας χτυπάει δυνατά, αλλά τα λόγια δεν την καθησυχάζουν. Υπάρχουν επίσης στιγμές που το βλέμμα ψάχνει μια επιβεβαίωση, μια ανάσα ασφάλειας. Εκεί ακριβώς γεννιέται η αγκαλιά. Σαν μια σιωπηλή υπόσχεση με τεράστια δύναμη: «είμαι εδώ, δεν είσαι μόνος». Μια κίνηση που μπορεί να λιώσει την παγωνιά μιας μέρας, να γλυκάνει την σκληρότητα του κόσμου και να δώσει χώρο στη ζωή να συνεχιστεί. Η αγκαλιά δεν είναι απλώς χειρονομία, είναι γλώσσα. Είναι το πιο απλό και ταυτόχρονα το πιο επαναστατικό εργαλείο επικοινωνίας που έχουμε.
Τι δείχνει η επιστήμη
Η επιστήμη δείχνει καθαρά ότι η αγκαλιά δεν χαρίζει μόνο παρηγοριά, αλλά αλλάζει κυριολεκτικά την βιοχημεία του σώματος μας. Έρευνες αποδεικνύουν ότι ενεργοποιεί την ωκυτοκίνη, την «ορμόνη της αγάπης», ενώ την ίδια στιγμή μειώνει την κορτιζόλη που σχετίζεται με το στρες και μπορεί να ρίξει την αρτηριακή πίεση (Linden et al., 2015). Επιπλέον, σε μελέτη του Cohen και των συνεργατών του (2015) φάνηκε ότι οι άνθρωποι που δέχονταν καθημερινές αγκαλιές εμφάνιζαν λιγότερα συμπτώματα όταν εκτέθηκαν σε ιούς του κοινού κρυολογήματος, λες και η αγκαλιά λειτουργούσε ως ασπίδα απέναντι στην ασθένεια.
Εξελικτικές ρίζες της αγκαλιάς
Η αγκαλιά δεν είναι σύγχρονη επινόηση. Αντιθέτως, είναι χαραγμένη βαθιά μέσα στην ιστορία του ανθρώπινου είδους. Ο Stephen Porges (2011) μιλάει για την θεωρία του πολυπνευμονογαστρικού νεύρου: το πρόσωπο, τα αυτιά, ο λάρυγγας και οι μύες του προσώπου συνδέονται με το πνευμονογαστρικό νεύρο το οποίο ρυθμίζει την καρδιά και την αναπνοή. Όταν επικοινωνούμε ή όταν δεχόμαστε μια αγκαλιά, αυτό το δίκτυο «ηρεμεί» τον οργανισμό και μειώνει τις αντιδράσεις άγχους. Δηλαδή, στο σώμα μας η σωματική επαφή λειτουργεί σαν φυσικό αγχολυτικό.
Ο Robin Dunbar (1991), μελετώντας την εξέλιξη των κοινωνικών δεσμών, υποστήριξε ότι η ανθρώπινη επαφή έχει τις ρίζες της στις πρακτικές περιποίησης που συναντάμε ακόμη και στους πιθήκους. Εκεί, το αμοιβαίο καθάρισμα του τριχώματος δεν ήταν μόνο ζήτημα υγιεινής. Ήταν κυρίως μια πράξη που ενίσχυε την εμπιστοσύνη και την ασφάλεια μέσα στην ομάδα. Με τον ίδιο τρόπο, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν την αγκαλιά για να ενισχύσουν τη σύνδεση τους και να δημιουργήσουν την αίσθηση προστασίας, θυμίζοντας ο ένας στον άλλον: «ανήκουμε μαζί».
Η σημασία της αγκαλιάς φάνηκε ακόμη πιο καθαρά στα διάστημα πειράματα του ψυχολόγου HarryHarlow τη δεκαετία του 1960. Ο Harlow χώρισε νεογέννητα μαϊμουδάκια από τις μητέρες τους και τα έβαλε σε κλουβιά με δύο «υποκατάστατες μητέρες»: μια φτιαγμένη από σκληρό σύρμα που πρόσφερε γάλα, και μια καλυμμένη με μαλακό ύφασμα που δεν παρείχε τροφή. Τα μικρά, ακόμη και όταν πεινούσαν, προτιμούσαν να τρέχουν στην «υφασμάτινη μητέρα», ειδικά σε στιγμές φόβου. Δηλαδή, ενώ η τροφή είναι απαραίτητη για την επιβίωση, η αίσθηση αγκαλιάς αποτελεί την πιο ισχυρή πηγή ασφάλειας.
Τα συμπεράσματα αυτά συμφωνούν με τη θεωρία του John Bowlby (1969) για τον δεσμό: ότι τα παιδιά δεν χρειάζονται μόνο φροντίδα και τροφή, αλλά κυρίως συναισθηματική ασφάλεια μέσα από την εγγύτητα και το άγγιγμα. Χωρίς αυτό, η ανάπτυξη συναντά εμπόδια: με αυτό, η ζωή ανθίζει.
Η ψυχολογία της αφής
Η ψυχολογία του αγγίγματος φανερώνει κι άλλα μυστικά. Έρευνες δείχνουν ότι μια αγκαλιά ή ένα απαλό άγγιγμα επιδρά θετικά στην τάση του ατόμου να εμπιστεύεται τους γύρω του (Tjew A Sin & Koole, 2013). Στην παιδική ηλικία, η έλλειψη αφής οδηγεί σε σοβαρές συνέπειες. Βρέφη σε ορφανοτροφεία ή θερμοκοιτίδες χωρίς επαρκή ανθρώπινη επαφή παρουσιάζουν προβλήματα στην ανάπτυξη. Αντίθετα, θεραπείες αφής -όπως το «kangaroo care” δηλαδή η δερματική επαφή του μωρού με το στήθος της μητέρας- βελτιώνουν θεαματικά την υγεία και τη μετέπειτα ζωή τους (Feldman et al., 2014; Linden, 2015).
Η αγκαλιά στην εποχή της μοναξιάς
Στην πανδημία, πολλοί μίλησαν για το «touch proverty”, μια νέα μορφή φτώχειας: τη στέρηση της σωματικής επαφής. Παρά την τεχνολογία που επέτρεπε την επικοινωνία εξ αποστάσεως, τίποτα δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη ζεστασιά της ανθρώπινης αγκαλιάς (von Mohr et al., 2021). Έτσι, οι άνθρωποι που ζούσαν μόνοι βίωσαν έντονη μοναξιά, ενώ ειδικά όσοι πάλευαν με άνοια παρουσίασαν σημαντική επιδείνωση της κατάστασης τους.
Όταν η τεχνολογία προσπαθεί να μιμηθεί την αγκαλιά
Σε αυτό το κενό προσπάθησε να απαντήσει η τεχνολογία. Στο Ηνωμένο Βασίλειο δημιούργησαν το “HUG”, ένα λούτρινο με βάρος, μακριά χέρια και ενσωματωμένη «καρδιά» που χτυπάει. Ο σχεδιασμός του βασίστηκε στην ιδέα ότι η αγκαλιά μπορεί να προσομοιωθεί, τουλάχιστον εν μέρει. Σε μελέτες με άτομα που ζούσαν με άνοια, η χρήση του HUG όχι μόνο βελτίωση τη διάθεση αλλά μείωσε και το άγχος, ενώ την ίδια στιγμή έδωσε ξανά την αίσθηση της σύνδεσης (Treadaway et al., 2023). Ωστόσο, ακόμη κι αν τίποτα δεν αντικαθιστά την ανθρώπινη επαφή, τέτοια εργαλεία μας θυμίζουν πόσο ζωτικής σημασίας είναι η αγκαλιά.
Η αγκαλιά ως υπόσχεση
Στο τέλος της ημέρας, η αγκαλιά δεν είναι μόνο άγγιγμα, είναι μήνυμα. Είναι η σιωπηλή διαβεβαίωση ότι υπάρχουμε ο ένας για τον άλλον και ότι η τρυφερότητα δεν είναι πολυτέλεια αλλά ανάγκη. Αν κάτι μάθαμε από τις δοκιμασίες των τελευταίων χρόνων λόγω του COVID-19, είναι ότι δεν μπορούμε να θεωρούμε την αγκαλιά δεδομένη. Γι’ αυτό αξίζει να τη δίνουμε σήμερα, όχι αύριο. Γιατί σε κάθε αγκαλιά υπάρχει η υπόσχεση ότι δεν είμαστε μόνοι – και αυτή η υπόσχεση, όσο απλή κι αν φαντάζει, μπορεί να αλλάξει έναν ολόκληρο κόσμο
Πηγές
Bailey S. (2012). Kangaroo mother care. British journal of hospital medicine (London, England : 2005), 73(5), 278–281. https://doi.org/10.12968/hmed.2012.73.5.278
Bowlby, J. (1969). Attachment and loss: Vol. 1. Attachment. Basic Books.
Cohen, S., Janicki-Deverts, D., Turner, R. B., & Doyle, W. J. (2015). Does hugging provide stress-buffering social support? A study of susceptibility to upper respiratory infection and illness. Psychological science, 26(2), 135–147. https://doi.org/10.1177/0956797614559284
Dunbar, R. (1991). Functional significance of social grooming in primates. Folia Primatologica, 57(3), 121–131. https://doi.org/10.1159/000156574
HARLOW, H. F., & HARLOW, M. (1962). Social deprivation in monkeys. Scientific American, 207, 136–146. https://doi.org/10.1038/scientificamerican1162-136
Linden, D. J. (2015). Touch: The science of hand, heart, and mind. Penguin Books.
Porges, S. W. (2011). The polyvagal theory: Neurophysiological foundations of emotions, attachment, communication, and self-regulation. W. W. Norton & Company.
Tjew, A., Sin, M., & Koole, S. L. (2013). That human touch that means so much: Exploring the tactile dimension of social life. In-mind magazine, 17. VU University Amsterdam.
Treadaway, C., Seckam, A., Fennell, J., & Taylor, A. (2023). HUG: A Compassionate Approach to Designing for Wellbeing in Dementia Care. International journal of environmental research and public health, 20(5), 4410. https://doi.org/10.3390/ijerph20054410
Von Mohr, M., Kirsch, L. P., & Fotopoulou, A. (2021). Social touch deprivation during COVID-19: Effects on psychological wellbeing and craving interpersonal touch. Royal Society Open Science, 8(9), 210287–210287.
