Η ταύτιση του μικρού παιδιού με την εικόνα του, με αυτό δηλαδή που ο Λακάν ονομάζει “Ideal-I” ή “ideal ego” το ιδανικό εγώ, είναι ένα από τα πρώιμα ψυχοεξελικτικά στάδια του ανθρώπου. Το στάδιο του καθρέφτη εμφανίζεται μεταξύ 6-18 μηνών και για τον Λακάν, αυτή η πράξη σηματοδοτεί την αρχέγονη αναγνώριση του εαυτού του βρέφους ως «εγώ». Το στάδιο του καθρέφτη σηματοδοτεί ουσιαστικά το πέρασμα του βρέφους από τη φαντασιακή (imaginary) φάση, όταν δηλαδή το παιδί είναι συμβιωτικά συνδεδεμένο με το σώμα της μητέρας και δεν αντιλαμβάνεται ακόμη τον εαυτό του ως ανεξάρτητη οντότητα, στη συμβολική (symbolic) τάξη, η οποία αντιπροσωπεύεται από την παρουσία του/της ενηλίκου που το κρατά αγκαλιά.
Μέσα από αυτή την πράξη ταύτισης κατά την οποία το βρέφος θεωρεί τον καθρέφτη μέρος του εαυτού του και ταυτίζεται με το κατοπτρικό είδωλο των όμοιων του στον καθρέφτη και κυρίως με την εικόνα της μητέρας, προσπαθεί μέσα από τη δυαδική σχέση να αποκτήσει τη σωματική του ενότητα. Η απαραίτητη αυτή οριοθέτηση του εγώ και η συνειδητοποίηση ότι αποτελούμε μια ανεξάρτητη οντότητα αποτελεί ψυχοεξελικτικό στάδιο υψίστης σημασίας πάραυτα όμως δεν αποτελεί την τελειοποιημένη εικόνα που έχει ο άνθρωπος για τον εαυτό του αλλά είναι η εικόνα που προβάλλεται μέσω των συναισθημάτων της μητέρας αποτελεί δηλαδή μια πλασματική εικόνα του εγώ.
Όπως υποστηρίζεται αυτή η δημιουργία μιας ιδανικής εκδοχής του εαυτού δίνει προλεκτική ώθηση στη δημιουργία ναρκισσιστικών φαντασιώσεων. Αυτή η παιδική παντοδυναμία η αίσθηση δηλαδή ότι το παιδί μπορεί να κάνει ότι θέλει έρχεται σε τέλος όταν το παιδί πλέον αντιληφθεί τα όρια μεταξύ του εαυτού και της κοινωνίας και περάσει από τα απαραίτητα ψυχοκοινωνικά στάδια που αναφέρονται στις θεωρίες του Erikson. Οι ψυχωσικοί δεν είχαν την δυνατότητα να περάσουν το στάδιο του καθρέφτη, γι’ αυτό και, όντας ενήλικες, δεν αντιλαμβάνονται τα όρια του σώματος τους.
Το πολυσυζητημένο αυτό στάδιο του καθρέφτη έχει δώσει τροφή ακόμα και σε ταινίες όπως η περίπτωση του “Black Swan” στο οποίο πρωταγωνιστεί η Natalie Portman. Όπως αναφέρει η Laura Stephenson στο ακαδημαϊκό της άρθρο “Mirror, Mirror on the Wall: A Dancer, Her Psychosis, and the Black Swan of the Real” αναλύει την σχεδόν συνεχή αλληλεπίδραση με τους καθρέφτες που έχει μια μπαλαρίνα και πως η Νίνα, η πρωταγωνίστρια δηλαδή, βιώνει την καταστροφική δύναμη της εικόνας. Εξηγεί ότι το στάδιο του καθρέφτη είναι η εσωτερίκευση μιας εξωτερικής εικόνας και αυτός ο ναρκισσισμός μπορεί να οδηγήσει στην ψύχωση. Εάν αναλογιστούμε τα σημερινά δεδομένα και την προβολή που υφίστανται ο εαυτός μας μέσω των social media και το συνδυάσουμε με την θεωρία του Λακάν για το στάδιο του καθρέφτη έχουμε την απάντηση για το τι ακριβώς εκμεταλλεύονται οι κολοσσοί αυτοί και γιατί έχουν τέτοια επιτυχία την οποία βασίζουν σε ένα από τα πιο πρώιμα στάδια της ψυχολογικής μας εξέλιξης.
Βιβλιογραφία:
Vasseleu, C. (1991). The Face Before the Mirror-Stage. Hypatia, 6(3), 140-155. doi:10.1111/j.1527-2001.1991.tb00260.x
Στάδιο του καθρέφτη Fylopedia. Available at: http://www.fylopedia.uoa.gr/index.php/%CE%A3%CF%84%CE%AC%CE%B4%CE%B9%CE%BF_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%BA%CE%B1%CE%B8%CF%81%CE%AD%CF%86%CF%84%CE%B7
Δημήτρης Βαγενάς (2019) Ο λακάν και οι καθρέφτες: Τα θρίλερ μέσα απ’ τα μάτια της ψυχανάλυσης, Animartists. Available at: https://www.animartists.com/2017/03/08/879/
Bishop, Christopher & Keth, kenneth. (2013). Psychosocial Stages of Development. 10.1002/9781118339893.wbeccp441.
Stephenson, L. (2017) ‘Mirror, mirror on the wall: A dancer, her psychosis, and the Black Swan of the real’, MEDIANZ: Media Studies Journal of Aotearoa New Zealand, 16(2). doi:10.11157/medianz-vol16iss2id209.
Gallop, Jane. “Lacan’s ‘Mirror Stage’: Where to Begin.” SubStance, vol. 11/12, 1982, pp. 118–28. JSTOR, https://doi.org/10.2307/3684185
Brudniy, Aron, and Angelina Demilhanova. “The virtual reality in a context of the “mirror stage”.” International Journal of Advances in Psychology 1.1 (2012): 6-9.
