Πώς δημιουργούνται οι νευρωτικές ανάγκες;
Η Karen Horney (1885-1952), Γερμανίδα ψυχαναλύτρια, ανέπτυξε μια θεωρία για τη νεύρωση, σύμφωνα με την οποία η νεύρωση προκύπτει από βασικό άγχος, το οποίο προέρχεται από τις διαπροσωπικές σχέσεις. Η επαφή του παιδιού με τον Άλλον, ξεκινώντας από τη βρεφική του ηλικία, κατά την οποία έρχεται σε επαφή με τους σημαντικούς Άλλους (γονείς), είναι καθοριστικής σημασίας.
Σημαντικές έρευνες ετών ανέδειξαν ότι ποικίλοι παράγοντες, συνδεόμενοι τόσο με το ίδιο το άτομο όσο και με το περιβάλλον του, μπορούν να δημιουργήσουν νευρωτικές προσωπικότητες.
Ποιοι είναι αυτοί;
Αρχικά, η κριτική ικανότητα ενός παιδιού. Τα παιδιά σε μικρές ηλικίες χρησιμοποιούν τη γραμμική σκέψη και έχουν μειωμένη την κριτική τους ικανότητα, η οποία θα αναπτυχθεί στο μέλλον. Λόγω λοιπόν της μειωμένης αυτής ικανότητας, το παιδί δεν είναι ικανό να κατανοήσει τις προθέσεις των γονιών του με αποτέλεσμα πολλές φορές την λάθος ερμηνεία τους.
Δεύτερον, η νευρωτική προσωπικότητα ενός ενήλικα συνδέεται και με τα παιδικά του βιώματα και τη συμπεριφορά των γονέων του προς αυτό. Η η έλλειψη σεβασμού στις ανάγκες του, η απουσία πραγματικής καθοδήγησης, ο υπερβολικός θαυμασμός για το παιδί ή καθόλου θαυμασμός, η έλλειψη ζεστασιάς και αυθεντικότητας, οι διακρίσεις μέσα από την ένδειξη προτίμησης περισσότερο σε ένα από τα υπόλοιπα παιδιά τους, η απορριπτική τους στάση, η μη εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους, η υπερπροστασία προς αυτό με αποτέλεσμα το παιδί να νιώθει εγκλωβισμένο αποτελούν συμπεριφορές των γονέων που μπορούν να οδηγήσουν σε έντονο άγχος το παιδί.
Πολλοί γονείς είναι και οι ίδιοι νευρωτικοί και μεταβιβάζουν (ασυνείδητα) τις νευρωτικές τους ανάγκες στα παιδιά τους ή προσπαθούν να τις εκπληρώσουν μέσω αυτών. Τα παιδιά αυτά λοιπόν οδεύουν προς νευρωτικές προσωπικότητες. Κάποια από αυτά φαίνονται ήσυχα, υπάκουα και παθητικά, ενώ άλλα εμφανίζονται “αγριεμένα” και επιθετικά. Σε άλλη περίπτωση μοιάζουν αποστασιοποιημένα και μοναχικά. Νιώθουν θυμό και νομίζουν ότι ζουν σε ένα απειλητικό περιβάλλον, εκτεθειμένα σε συνεχόμενο άγχος, εννοώντας το φόβο και το αίσθημα αβοηθησίας. Ως αποτέλεσμα αργότερα όντας ενήλικες να ανταποκρίνονται στις δυσκολίες της ζωής με αυτόν τον τρόπο. Άτυπος κανόνας όμως της επιβίωσης όταν νιώθουν τα παιδιά θυμό να τον καταπιέζουν και έτσι να “νικούν” οι γονείς. Αυτή η κατάσταση οδηγεί στις πρώτες νευρωτικές ανάγκες.
Ποιες είναι οι 10 νευρωτικές ανάγκες;
Πρώτη: η νευρωτική ανάγκη για στοργή και αποδοχή.
Το άτομο επιθυμεί να είναι αρεστό και αποδεκτό από όλους. Εμφανίζεται υπερβολικά ευαίσθητο στην κριτική ή την απόρριψη, φοβάται την αρνητική ιδέα για το “πρόσωπό” του.
Δεύτερη: η νευρωτική ανάγκη για μόνιμο σύντροφο. (Σύνδρομο της Σταχτοπούτας)
Το άτομο αυτό, όταν δεν έχει σύντροφο, θεωρεί πως όλα τα προβλήματά του προκαλούνται από αυτή την έλλειψη και θα λυθούν μόλις δημιουργήσει μία σχέση. Στην περίπτωση όμως που έχει σύντροφο, διαρκώς ζητά επιβεβαίωση και συναισθηματική στήριξη, υποφέροντας από τον φόβο της εγκατάλειψης.
Τρίτη: η νευρωτική ανάγκη να περιορίσει τη ζωή του σε στενά όρια.
Το άτομο με αυτή την ανάγκη δε διεκδικεί, δεν απαιτεί, αλλά παραμένει ικανοποιημένο με λίγα πράγματα. Προτιμά να βρίσκεται στην αφάνεια. Θέτει τις επιθυμίες του στο παρασκήνιο, υποτιμώντας τα ταλέντα και τις ικανότητές του.
Τέταρτη: η νευρωτική ανάγκη για δύναμη και ισχύ.
Το άτομο αποζητά απελπισμένα σθεναρότητα και δύναμη. Επαινεί τη δύναμη και απαξιώνει την αδυναμία. Είναι ο άνθρωπος ο οποίος φοβάται τις προσωπικές αδυναμίες και τα όριά του. Το κυνήγι όμως αυτό της δύναμης καθίσταται ψυχοφθόρο.
Πέμπτη: η νευρωτική ανάγκη εκμετάλλευσης των άλλων στο έπακρο.
Το άτομο χειρίζεται και χρησιμοποιεί τους άλλους χωρίς ήθος. Το καταβάλλει ο φόβος πως θα πέσει θύμα κοροϊδίας και θα αποδειχθεί ανόητο. Τα πρόσωπα αυτά κρίνουν τους άλλους με βάση το “τι θα κερδίσουν” από αυτούς. Η ικανότητά τους να αποσπούν αυτό πού επιθυμούν ή χρειάζονται τους κάνει περήφανους.
Έκτη: η νευρωτική ανάγκη για κοινωνική αναγνώριση και γόητρο.
Το άτομο ανησυχεί υπερβολικά για την εμφάνισά του σε σχέση με τη μόδα και επιζητά απεγνωσμένα δημόσια αναγνώριση και επιβεβαίωση. Μεγαλύτερος του φόβος η δημόσια ντροπή ή διαπόμπευση. Φοβάται μήπως αγνοηθεί και δε βρεθεί στο προσκήνιο.
Έβδομη: η νευρωτική ανάγκη για προσωπικό θαυμασμό.
Το άτομο επιθυμεί να εισπράττει θαυμασμό. Χαίρεται υπερβολικά, όταν νιώθει πώς είναι σημαντικό και αξιόλογο. Υπενθυμίζει διαρκώς τα κατορθώματά του στους άλλους, πιστεύοντας πως αν δεν το κάνει θα θεωρηθεί ένα άτομο χωρίς αξία, ένα τίποτα. Τα πρόσωπα αυτά είναι συνήθως νάρκισσοι. Επιθυμούν να τους θαυμάζουν για αυτή την υπερβολική ιδέα που έχουν για τον εαυτό τους και όχι για την πραγματικότητα.
Όγδοη: η νευρωτική ανάγκη για προσωπικά επιτεύγματα.
Το άτομο έχει εμμονή να κατέχει προσωπικές επιτυχίες. Λόγω εσωτερικής ασφάλειας, υποτιμά οτιδήποτε εύκολο. Επιδιώκει να κατορθώνει τα δύσκολα, όχι όμως επειδή τα θέλει αλλά για να αποδείξει τις δυνατότητές του στους άλλους. Θεωρώντας λοιπόν τις ικανότητές του μοναδικές, απαξιώνει εξίσου σημαντικά επιτεύγματα άλλων και μάλιστα σε διαφορετικούς τομείς. Πρόκειται για πρόσωπα που τρέμουν την αποτυχία. Με μία μόνιμη ανάγκη να καταφέρνουν τα περισσότερα, ξεπερνούν τον εαυτό τους με σκοπό να είναι ψυχικά καλά.
Ένατη: η νευρωτική ανάγκη για ανεξαρτησία και αυτονομία.
Το άτομο διατηρεί την πεποίθηση πως δε χρειάζεται κανέναν. Απομακρύνεται από τους γύρω του προκειμένου να πετύχει την αυτονομία του. Αρνείται οποιαδήποτε βοήθεια με σκοπό να μη θεωρηθεί εξαρτημένο από τους άλλους. Συνήθως καταβάλλεται από τη φοβία της δέσμευσης.
Δέκατη: η νευρωτική ανάγκη για τελειότητα.
Το άτομο δεν αντέχει ακόμη και στην ιδέα του παραμικρού σφάλματος. Αποζητά το αλάνθαστο, ώστε οι άλλοι να μην έχουν οτιδήποτε να το κατηγορήσουν. Κλασικό χαρακτηριστικό του να διερευνά τις προσωπικές του αδυναμίες προκειμένου να τις αλλάξει και να καλύψει τις ατέλειες. Κάποιες φορές τονίζει υπερβολικά τις αδυναμίες των άλλων, ώστε να αποδείξει τη δική του υπεροχή. Είναι τα πρόσωπα αυτά που αδυνατούν να ζητήσουν συγνώμη.
Εν κατακλείδι, στη σημερινή εποχή το φαινόμενο της νεύρωσης απασχολεί ιδιαίτερα τους ειδικούς. Οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους βιώνουν υπερβολικό άγχος και πίεση, τα οποία μπορούν να αποβούν καταστροφικά.
Βιβλιογραφία:
Shanhui, S., Hong, L., Zhuangzhuang, L., Bingqiu, Z. Factor analysis model of the result of hospitalized patients with neurosis (2018) International Journal of Reasoning-based Intelligent Systems, 10 (2), pp. 102-108.
Van den Daele, Leland. (1979). Horney’s theory of neurosis: A developmental-structuralist interpretation. American journal of psychoanalysis, 39, 23-36.
