https://images.unsplash.com/photo-1554168273-13496cb6f23c?ixlib=rb-4.1.0&ixid=M3wxMjA3fDB8MHxwaG90by1wYWdlfHx8fGVufDB8fHx8fA%3D%3D&auto=format&fit=crop&q=80&w=2370
Ξυπνάς το πρωί, και ο κόσμος ίσως είναι ήδη διαφορετικός από ότι τον άφησες το προηγούμενο βράδυ. Νέες ειδήσεις, νέα δεδομένα, νέα πραγματικότητα. Ο κόσμος τρέχει, και εσύ προσπαθείς να τον φτάσεις. Μερικές φορές είναι σαν να στέκεται στην αποβάθρα ενός τρένου που περνάει με ταχύτητα, χωρίς να προλαβαίνεις να μπεις μέσα.
Η αλλαγή δεν ρωτά αν προετοιμαστήκαμε. Εισβάλλει, ανακατεύει, ξηλώνει τις βεβαιότητες. Και ενώ μπορεί να αντιστεκόμαστε, κάτι μέσα μας ψιθυρίζει πως η ανθεκτικότητα δεν μοιάζει με πέτρα. Αντιθέτως, μοιάζει με νερό. Κυλά, γεμίζει τα κενά, διαπερνά τα εμπόδια, αλλά δεν χάνει το σχήμα της. Έτσι αρχίζει η ψυχολογία της προσαρμογής: μέσα στην κίνηση, όχι την ακινησία.
Η σχέση της ανθεκτικότητας με την προσαρμογή
Οι ερευνητές Masten (2001) και Bonanno (2004) περιγράφουν την θεωρία της ανθεκτικότητας ως μια δυναμική διαδικασία προσαρμογής. Ουσιαστικά, η ανθεκτικότητα προκύπτει από τη σύγκρουση, τη δοκιμή και την επαναφορά. Δεν μιλά για «αντοχή», αλλά για ικανότητα επανασύνδεσης με τον εαυτό όταν τα πάντα μεταβάλλονται.
Η ψυχολογία της προσαρμογής λειτουργεί σαν χορός με την αβεβαιότητα: ένα συνεχές μπρος-πίσω ανάμεσα στο παλιό και στο νέο. Κάθε φορά που η ζωή μας αλλάζει το ρυθμό, χτίζουμε νέους νευρικούς και συναισθηματικούς δρόμους. Το ζητούμενο δεν αφορά το πώς «θα σταθώ» αλλά το πώς «θα κινηθώ».
Η ευελιξία του νου
Κι ακόμα, όταν η πραγματικότητα αλλάζει τροχιές, ο νους χρειάζεται την γνωστική ευελιξία (Martin& Rubin, 1995): την ικανότητα του εγκεφάλου να αναδιαμορφώνει στρατηγικές, να βλέπει διαφορετικές οπτικές και να μαθαίνουμε μέσα από τις καταστάσεις που αναθεωρούμε. Όταν ο κόσμος αλλάζει πιο γρήγορα από εμάς, αυτή η ευελιξία μετατρέπεται σε εσωτερική σωσίβια λέμβο.
Όσο περισσότερο προσπαθούμε να ελέγξουμε το χάος, τόσο περισσότερο εγκλωβιζόμαστε μέσα του. Όμως, όταν επιτρέπουμε στον εαυτό μας να κοιτάξουμε τη ζωή μέσα από νέα παράθυρα, κάτι ανοίγει: ο φόβος ίσως μεταμορφωθεί σε περιέργεια και η σύγχυση σε δημιουργία. Και έτσι η προσαρμογή δεν μοιάζει με μια αγχωτική πρόκληση αλλά με χορογραφία.
Οι στρατηγικές της προσαρμογής
Η θεωρία adaptive coping ή αλλιώς προσαρμοστική αντιμετώπιση (Carver et al., 1989) προτείνει πρακτικούς τρόπους να βαδίσουμε μέσα στην αλλαγή.
- Όταν μπορώ να επηρεάσω μια κατάσταση, επιλέγω να δράσω
- Όταν δεν μπορώ, μετακινούμαι εσωτερικά με αναπλαισίωση
- Όταν όλα φαίνονται αβέβαια, δέχομαι το απρόβεπτο χωρίς να το εχθρέυομαι
Η ψυχολογία της προσαρμογής δεν απαιτεί υπερδυνάμεις. Ζητά απλώς να μετατρέψουμε την ακαμψία σε κίνηση. Μπορούμε να το δούμε σαν αναπνοή: εισπνέουμε την πραγματικότητα, και εκπνέουμε την προσκόλληση σε ό,τι θέλαμε να μείνει ίδιο και αμετάβλητο.
Η θεραπεία ως εργαστήρι μεταμόρφωσης
Στην ψυχοθεραπεία, υπάρχουν συχνά άνθρωποι που αλλάζουν όχι επειδή «αντέχουν», αλλά επειδή συντονίζονται. Ο θεραπευτικός χώρος λειτουργεί σαν ασφαλής πειραματισμός με τη ρευστότητα. Εκεί, η αλλαγή δεν επιβάλλεται αλλά ξεδιπλώνεται. Όπως σημειώνει ο Bonanno (2004), η ανθεκτικότητα δεν αποκλείει τον πόνο. Αντιθέτως, τον μεταφράζει σε νόημα. Στην ουσία, ο άνθρωπος δεν «διορθώνει» τον εαυτό του – μαθαίνει απλώς να κινείται μαζί του. Έτσι, η ψυχολογία της προσαρμογής παύει να είναι θεωρία και μετατρέπεται σε τρόπο ζωής.
Το ρεύμα της αλλαγής
Ο κόσμος συνεχίζει να αλλάζει, να βιάζεται, να επαναπροσδιορίζεται. Εμείς μπορούμε να επιλέξουμε πως θέλουμε να κινηθούμε. Αν θέλουμε να περπατήσουμε αντί να τρέξουμε, να παρατηρήσουμε αντί να χάσουμε την συγκέντρωση μας, να προσαρμοστούμε αντί να χάσουμε τον άξονα μας. Η ουσία, ίσως τελικά είναι στο να μην χάσει ο καθένας την δική του μοναδική πυξίδα. Η ψυχολογία της προσαρμογής δεν ψιθυρίζει «πρόλαβε τον ρυθμό» αλλά φωνάζει «βρες τον δικό σου». Γιατί, τελικά, και να μην προλάβουμε το τρένο, θα επιβιβαστούμε στο επόμενο. Και εμείς επιλέγουμε τι αποσκευές θα πάρουμε μαζί μας: την επίγνωση, τις αξίες μας, και μια καρδιά που θυμάται να αναπνέει μέσα στην καταιγίδα.
Πηγές
- Bonanno, G. A. (2004). Loss, trauma, and human resilience: Have we underestimated the human capacity to thrive after extremely aversive events?American Psychologist, 59(1), 20–28.
- Carver, C. S., Scheier, M. F., & Weintraub, J. K. (1989). Assessing coping strategies: A theoretically based approach.Journal of Personality and Social Psychology, 56(2), 267–283.
- Martin, M. M., & Rubin, R. B. (1995). A new measure of cognitive flexibility.Psychological Reports, 76(2), 623–626.
- Masten, A. S. (2001). Ordinary magic: Resilience processes in development.American Psychologist, 56(3), 227–238.
