Ως παρειδωλία ορίζεται το φαινόμενο να αναζητούμε πρόσωπα πάνω σε αντικείμενα. Κατά την παρειδωλία, ο εγκέφαλος εκλαμβάνει ακαθόριστα σχήματα συνήθως ως ανθρώπινες μορφές. Η λέξη «παρειδωλία» προέρχεται από τη λέξη «είδωλο», που δηλώνει την αναπαράσταση μιας μορφής και όχι την πραγματική της διάσταση.
Ως παραδείγματα παρειδωλίας μπορούμε να εκλάβουμε την ψευδαίσθηση της μορφής του Ιησού πάνω σε -άσχετες με τη θρησκεία- επιφάνειες. Επίσης, όταν διακρίνουμε τη μορφή ενός ανθρώπου να σχηματίζεται πάνω στα σύννεφα, είναι παρειδωλία. Πολυσυζητημένη είναι και η ψευδής αποτύπωση της μορφής της Παναγίας πάνω στη φέτα ενός καμμένου τοστ, που πωλήθηκε σε ebay στην τιμή των 28.000 δολαρίων!
Έτσι, διαπιστώνουμε ότι διάφοροι τυχαίοι αποχρωματισμοί ή η τυχαία διάταξη σε διάφορα αντικείμενα προκαλούν ακούσια το φαινόμενο της αναζήτησης προσώπων.
Το τεστ Ρόρσαχ
Προκειμένου να εξηγηθεί το φαινόμενο, αλλά και για να προεκτείνουν οι επιστήμονες την έρευνα, εισήγαγαν το τεστ Ρόρσαχ. Το τεστ Ρόρσαχ είναι ένα τεστ κηλίδων μελάνης που χρησιμοποιείται για να αναλύσει χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Κυρίως έχει χρησιμοποιηθεί για να αναδείξει πτυχές από την ψυχοσύνθεση ασθενών, που δε θα μπορούσαν διαφορετικά να εξεταστούν. Οι υποψήφιοι να εξεταστούν, ερωτώνται αν βλέπουν να σχηματίζεται (από τις κηλίδες) κάποιο αντικείμενο ή/ και τι συναίσθημα τους προκαλεί (φόβο, απελπισία, φιλοδοξία κ.α.)
Το τεστ Rorschach είναι αρκετά διάσημο και γίνεται σχεδόν κατά κανόνα μόνο με μαύρο μελάνι σε λευκό χαρτί. Έγχρωμα τεστ Ρόρσαχ είναι διαδεδομένα και στο ίντερνετ, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να υποκαστήσουν τη γνώμη ενός ειδήμονα γιατρού.
Πιθανές εξηγήσεις της Παρειδωλίας
Όπως είδαμε, οι πιο συνηθισμένες μορφές της παρειδωλίας είναι η αναζήτηση και η αντίληψη προσώπων πάνω σε άψυχα αντικείμενα. Ορισμένες θεωρίες που προσπαθούν να εξηγήσουν το φαινόμενο είναι οι ακόλουθες: η τάση του εγκεφάλου να κατανοεί συνεχώς τις γραμμές και τα σχήματα γύρω του και προσπαθεί να τα εκλάβει ως μορφές, η εξελικτική τάση του ανθρώπου, τα αντανακλαστικά του απέναντι σε ενδεχόμενο κίνδυνο (όπου πρέπει να αντιληφθεί άμεσα τα πρόσωπα από τα οποία κινδυνεύει), ή ακόμα και οι προσδοκίες του που διαμορφώνονται βάσει προγενέστερων εμπειριών. Επιπλέον, οι νευρώνες του εγκεφάλου είναι τόσο καλά οργανωμένοι μεταξύ τους, που σαν σε δίκτυο, αναπτύσσουν αυτή την τάση, που φαίνεται έμφυτη. Άλλωστε, ο μέσος τυπικός άνθρωπος έχει εκδηλώσει τουλάχιστον μια φορά στη ζωή του το φαινόμενο της παρειδωλίας.
Τα θαυμαστά του φαινομένου
Το φαινόμενο για αναζήτηση προσώπων πάνω σε αντικείμενα φαίνεται πως έχει εξελικτική προέλευση. Το εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι φαινόμενα παρειδωλίας έχουν εντοπιστεί και στα ζώα. Σε έρευνα του περιοδικού Current Biology, δημοσιεύτηκε μελέτη κατά την οποία μαϊμούδες Rhesus διακρίνουν χαρακτηριστικά γνωρίσματα ανθρώπου πάνω σε άψυχα αντικείμενα. Στις μαϊμούδες είχαν δειχτεί 15 φωτογραφίες από αντικείμενα που παρουσίαζαν παρειδωλία και 15 από αντικείμενα που δεν παρουσίαζαν. Από την μελέτη προέκυψε ότι οι μαϊμούδες αντιδρούσαν στις φωτογραφίες με παρειδωλία, κάτι που ήταν σαφές από την κίνηση των ματιών τους, παρόμοια κίνηση με αυτή που κάνει ένας άνθρωπος.
Παρειδωλία: τάση των νευρωτικών;
Έχει ειπωθεί από έρευνες ότι την προδιάθεση για παρειδωλία έχουν μόνο οι νευρωτικοί. Το γεγονός ότι είναι νευρωτικοί, κατά τη μελέτη, τους κάνει να αναγνωρίζουν ένα δυσδιάκριτο πολλές φορές ερέθισμα ως ένα σαφές, ξεκάθαρο πρόσωπο.
Οι επιστήμονες του NNT Communication Science Laboratory στο Τόκιο έδωσαν στους εθελοντές ένα χαρτί γεμάτο τελείες και τους ζήτησαν να περιγράψουν τι σχήματα βλέπουν σε αυτό. Σκοπός τους ήταν να αξιολογήσουν τους εθελοντές βάσει των σχημάτων που έβλεπαν και της διάθεσής τους. Οι επιστήμονες συμπέραναν ότι τα άτομα που στο χαρτί έβλεπαν πρόσωπα είχαν υψηλότερα ποσοστά νεύρωσης και αρνητικής διάθεσης.
Οι νευρωτικοί, συναισθηματικά ασταθείς άνθρωποι βρίσκονται σε επιφυλακή, καθώς θεωρούν ότι περιτριγυρίζονται από απειλές. Σύμφωνα με επιστήμονες τέτοιου είδους άτομα έχουν προδιάθεση παρειδωλίας γι΄αυτό και βλέπουν παντού μορφές.
Οπωσδήποτε, όμως, όλοι μας λίγο ή πού έχουμε συναντήσει περιπτώσεις παρειδωλίας και δεν υπάρχει λόγος να ανησυχούμε.
Πηγές:
- Pareidolia: The science behind seeing faces in everyday objects, ανακτήθηκε από www.lenstore.co.uk (τελευταία πρόσβαση στις 15/09/2020 στις 17.00)
