Πορνογραφία και Ψυχολογία: Ο αντίκτυπος στις σχέσεις και την υγεία

Η πορνογραφία δεν είναι νέο φαινόμενο· όμως η έκρηξη του διαδικτύου και των streaming πλατφορμών έχει αλλάξει ριζικά την πρόσβαση, την ποσότητα και το είδος του διαθέσιμου υλικού. Σήμερα, εκατομμύρια χρήστες σε όλο τον κόσμο καταναλώνουν πορνό τακτικά, συχνά από την εφηβεία τους. Έτσι, το ερώτημα δεν είναι αν «υπάρχει πορνό» αλλά πώς επηρεάζει την ψυχολογία μας, τις αντιλήψεις μας για το σεξ και – κυρίως – τις μελλοντικές μας σχέσεις.

Οι απόψεις ποικίλλουν: άλλοι το θεωρούν ακίνδυνη σεξουαλική φαντασίωση, άλλοι το βλέπουν ως πηγή εθισμού και πτώσης της οικειότητας. Η επιστημονική έρευνα προσφέρει μια πιο ισορροπημένη εικόνα: ούτε όλα καταστροφικά, ούτε όλα αθώα. Στο παρόν άρθρο παρουσιάζουμε τα βασικά ευρήματα της τελευταίας 20ετίας, βασισμένα σε μετα-αναλύσεις και συστηματικές ανασκοπήσεις.

Ικανοποίηση από τη σχέση και το σεξ

Μια από τις πιο μελετημένες περιοχές αφορά τη σχέση ανάμεσα στη χρήση πορνογραφίας και την ικανοποίηση από τη σχέση. Μετα-ανάλυση 50 μελετών (συνολικά 50.000+ συμμετέχοντες από 10 χώρες) βρήκε μια μικρή αλλά σταθερή αρνητική συσχέτιση: όσοι χρησιμοποιούν πιο συχνά πορνό τείνουν να δηλώνουν χαμηλότερη ικανοποίηση από τη σχέση τους (r≈-0,09) και από το σεξ (r≈-0,11). Το αποτέλεσμα αυτό ήταν πιο έντονο στους άνδρες, ενώ δεν βρέθηκε σύνδεση με την εικόνα σώματος ή την αυτοεκτίμηση (Wright, Tokunaga & Kraus, 2017) .

Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Όχι ότι το πορνό «καταστρέφει» αυτόματα τις σχέσεις, αλλά ότι – στατιστικά – όσο πιο πολύ χρησιμοποιείται, τόσο πιθανότερο είναι να δηλώνει κάποιος μικρότερη ικανοποίηση.

Ο ρόλος του πλαισίου: μόνος ή μαζί;

Η ίδια η «ποσότητα» δεν αρκεί για να εξηγήσει την επίδραση. Το πλαίσιο χρήσης παίζει κρίσιμο ρόλο.

• Κοινή χρήση σε ζευγάρια: Έρευνες με ημερολόγια καθημερινότητας δείχνουν ότι τα ζευγάρια που παρακολουθούν πορνό μαζί τείνουν να αναφέρουν υψηλότερη σεξουαλική και σχεσιακή ικανοποίηση. Η κοινή χρήση μπορεί να λειτουργήσει ως «καταλύτης» για επικοινωνία, πειραματισμό και διεύρυνση του σεξουαλικού ρεπερτορίου (Kohut et al., 2021) .
• Κρυφή μοναχική χρήση: Αντίθετα, η μοναχική χρήση που μένει κρυφή από τον/τη σύντροφο συνδέεται με πτώση της οικειότητας και της ικανοποίησης με την πάροδο του χρόνου. Όχι τόσο επειδή το πορνό «αντικαθιστά» τον σύντροφο, αλλά γιατί η μυστικότητα διαβρώνει την εμπιστοσύνη (Vaillancourt-Morel et al., 2023· 2024) .

Με λίγα λόγια: το ίδιο «εργαλείο» μπορεί να λειτουργήσει είτε ως γέφυρα είτε ως εμπόδιο, ανάλογα με τη χρήση.

Παράλληλες σχέσεις: ευδιαθεσία που οδηγεί σε ψυχική εξουθένωση

Στάσεις και επιθετικότητα

Ένα άλλο πεδίο έντονης συζήτησης είναι αν η πορνογραφία αυξάνει την πιθανότητα βίαιης ή επιθετικής συμπεριφοράς.

Στάσεις απέναντι στη βία

Οι στάσεις είναι οι «γνωστικές» ή «συναισθηματικές» τοποθετήσεις ενός ατόμου – δηλαδή πώς αντιλαμβάνεται ή αξιολογεί μια συμπεριφορά, όχι αν την πράττει.

• Μετα-ανάλυση Hald & Malamuth (2010):
  Εξέτασε δεκάδες μελέτες και βρήκε ότι η έκθεση σε πορνογραφία, και ιδιαίτερα σε βίαιη πορνογραφία (π.χ. υλικό που απεικονίζει σεξουαλική βία, ταπείνωση ή επιβολή), σχετίζεται με πιο ανεκτικές στάσεις απέναντι στη βία κατά των γυναικών. Δηλαδή, οι χρήστες μπορεί να είναι πιο πιθανό να θεωρούν τη βία στο σεξ «φυσιολογική» ή «αποδεκτή».

  Advertising

  
  

• Σημαντική διευκρίνιση: Δεν σημαίνει ότι όλοι οι θεατές πορνό αποκτούν τέτοιες στάσεις· η ισχύς του συσχετισμού ήταν μέτρια. Όμως, δείχνει μια τάση που αφορά κυρίως άτομα που καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες βίαιου υλικού.

Πραγματικές συμπεριφορές επιθετικότητας

Εδώ τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα.

• Μετα-ανάλυση Wright, Tokunaga & Kraus (2016):
  Βρήκε θετικές συσχετίσεις ανάμεσα στη χρήση πορνογραφίας και σε αυτοαναφερόμενες πράξεις σεξουαλικής επιθετικότητας (όπως πίεση για σεξ χωρίς συναίνεση ή λεκτική παρενόχληση). Η συσχέτιση ήταν πιο ισχυρή για την βίαιη πορνογραφία, ενώ για τη μη βίαιη ήταν πιο ασθενής.

• Νεότερη ανασκόπηση Ferguson & Hartley (2022):
  Τόνισε ότι τα ευρήματα δεν είναι σταθερά και ότι μεγάλο μέρος των μελετών είναι συσχετιστικές – δηλαδή δείχνουν συνύπαρξη, όχι αιτιότητα.
  Για παράδειγμα:

  Advertising

  
  

  • Μπορεί όσοι έχουν ήδη επιθετικές τάσεις να αναζητούν βίαιο πορνό, αντί το πορνό να τους κάνει επιθετικούς.

  • Παίζουν ρόλο μεσολαβητικοί παράγοντες όπως η προσωπικότητα, η προϋπάρχουσα επιθετικότητα, το οικογενειακό/κοινωνικό περιβάλλον.

Παράγοντες που επηρεάζουν τη σχέση πορνό – επιθετικότητα

• Είδος πορνογραφίας:
  Η βίαιη φαίνεται να έχει πιο έντονο αντίκτυπο στις στάσεις, ενώ η μη βίαιη έχει μικρή ή καμία σχέση με στάσεις/πράξεις επιθετικότητας.

• Φύλο:
  Οι περισσότεροι συσχετισμοί αφορούν άνδρες, που είναι και οι κύριοι καταναλωτές.

  Advertising

  
  

• Συχνότητα χρήσης:
  Υψηλή, καθημερινή κατανάλωση σχετίζεται περισσότερο με αρνητικά αποτελέσματα σε στάσεις.

• Ατομικοί παράγοντες:
  Η επιρροή είναι ισχυρότερη σε άτομα με ήδη υψηλά επίπεδα επιθετικότητας, χαμηλή ενσυναίσθηση ή σεξιστικές αντιλήψεις.

Πού συμφωνεί η βιβλιογραφία – πού διαφωνεί

• Συμφωνία: Υπάρχει κίνδυνος για αλλαγή στάσεων υπέρ της βίας, ιδίως όταν το περιεχόμενο είναι βίαιο.

• Διαφωνία: Δεν υπάρχει σαφής απόδειξη ότι το πορνό από μόνο του προκαλεί βίαιες πράξεις. Οι περισσότεροι ειδικοί θεωρούν ότι λειτουργεί ως επιβαρυντικός παράγοντας σε συνδυασμό με άλλους κινδύνους, όχι ως μοναδική αιτία.

  Advertising

  
  

Συμπέρασμα με απλά λόγια

Η πορνογραφία – και ειδικά η βίαιη – μπορεί να επηρεάσει το πώς σκεφτόμαστε για τη βία, κάνοντάς μας πιο ανεκτικούς απέναντί της.
Ωστόσο, το αν θα μεταφραστεί αυτό σε πραγματική συμπεριφορά εξαρτάται από πολλούς άλλους παράγοντες: την προσωπικότητα, τις αξίες, το κοινωνικό πλαίσιο. Με άλλα λόγια, το πορνό μπορεί να «ρίχνει λάδι στη φωτιά», αλλά η φωτιά πρέπει ήδη να υπάρχει για να φουντώσει.

Σεξουαλική έλξη χωρίς συναίσθημα: Τι λέει η ψυχολογία

Έφηβοι και σεξουαλική διαπαιδαγώγηση

Η πορνογραφία αποτελεί πλέον συχνή «πρώτη επαφή» των εφήβων με το σεξ. Τι δείχνουν οι μελέτες;

Συστηματικές ανασκοπήσεις 20 ετών (Peter & Valkenburg, 2016) καταλήγουν ότι:

• Η συχνή χρήση συνδέεται με πιο επιτρεπτικές στάσεις για το σεξ.
• Υπάρχουν ενδείξεις συσχέτισης με επικίνδυνες συμπεριφορές (π.χ. μη χρήση προφυλακτικού), αλλά η εικόνα ποικίλλει ανάλογα με πολιτισμικό πλαίσιο, φύλο και μεθοδολογία μελέτης .

Το συμπέρασμα πολλών ειδικών: το πορνό δεν πρέπει να λειτουργεί ως υποκατάστατο της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης. Όταν οι έφηβοι έχουν πρόσβαση σε ορθή, επιστημονικά τεκμηριωμένη ενημέρωση, τα πιθανά αρνητικά αποτελέσματα μειώνονται.

Προβληματική χρήση πορνογραφίας (PPU) και ο μύθος του «εθισμού»

Ο όρος «εθισμός στο πορνό» έχει μπει έντονα στον δημόσιο διάλογο, συχνά από τα ΜΜΕ ή από αυτοβιογραφικές αφηγήσεις στο διαδίκτυο. Ωστόσο, στην επιστημονική κοινότητα υπάρχει μεγάλη συζήτηση:

• Είναι πράγματι «εθισμός» με την ίδια έννοια που μιλάμε για τα ναρκωτικά ή το αλκοόλ;

• Ή μήπως πρόκειται για μια συμπεριφορική δυσρρύθμιση που μοιάζει περισσότερο με καταναγκαστική ή παρορμητική συμπεριφορά;

  Advertising

  
  

Αυτή η διάκριση είναι σημαντική, γιατί επηρεάζει όχι μόνο το πώς κατανοούμε το φαινόμενο, αλλά και το πώς το αντιμετωπίζουμε θεραπευτικά.

Τι λένε οι επίσημες ταξινομήσεις

• ICD-11 (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 2019):
  Εισήγαγε τη διάγνωση Διαταραχή Καταναγκαστικής Σεξουαλικής Συμπεριφοράς (Compulsive Sexual Behavior Disorder – CSBD). Πρόκειται για μοτίβο επαναλαμβανόμενων σεξουαλικών συμπεριφορών που συνεχίζονται παρά τις αρνητικές συνέπειες και συνοδεύονται από αίσθηση απώλειας ελέγχου. Η υπερβολική χρήση πορνογραφίας μπορεί να είναι μια μορφή CSBD .

• DSM-5-TR (Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, 2022):
  Δεν περιλαμβάνει «εθισμό στο σεξ» ή «εθισμό στο πορνό» ως διάγνωση. Η επιτροπή έκρινε ότι τα διαθέσιμα δεδομένα δεν επαρκούν για να οριστεί ως ξεχωριστή ψυχική διαταραχή.

• AASECT (2016):
  Ο μεγαλύτερος διεθνής οργανισμός σεξουαλικών θεραπευτών δήλωσε ότι οι όροι «σεξουαλικός εθισμός» και «εθισμός στο πορνό» δεν έχουν επαρκή επιστημονική τεκμηρίωση και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως κλινικές διαγνώσεις .

  Advertising

  
  

Με λίγα λόγια: ο ΠΟΥ αναγνωρίζει μια καταναγκαστική διαταραχή που μπορεί να περιλαμβάνει πορνογραφία, αλλά όχι έναν «εθισμό» με την ίδια λογική των ουσιών.

Η αντιλαμβανόμενη «εξάρτηση» και η ψυχολογική δυσφορία

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα είναι ότι η υποκειμενική αίσθηση εξάρτησης από το πορνό (δηλαδή το να πιστεύει κάποιος ότι είναι «εθισμένος») συνδέεται ισχυρότερα με ψυχολογική δυσφορία απ’ ό,τι η ίδια η συχνότητα χρήσης.

• Grubbs et al. (2019): Σε μελέτες με χιλιάδες συμμετέχοντες βρέθηκε ότι το πόσο συχνά βλέπει κάποιος πορνό έχει ασθενέστερη σχέση με άγχος ή κατάθλιψη από την αντίληψη ότι έχει χάσει τον έλεγχο. Δηλαδή, δύο άνθρωποι με την ίδια συχνότητα χρήσης μπορεί να διαφέρουν: ο ένας να μην νιώθει πρόβλημα, ο άλλος να βιώνει έντονη δυσφορία .

• Wilt et al. (2016): Εισήγαγαν την έννοια της «ηθικής ασυμφωνίας». Αν το πορνό συγκρούεται με τις προσωπικές ή θρησκευτικές αξίες του χρήστη, τότε ακόμα και σπάνια χρήση μπορεί να προκαλεί ενοχές, ντροπή και αίσθηση «εξάρτησης» . Αυτό σημαίνει ότι η δυσφορία δεν οφείλεται πάντα στη χρήση αυτή καθαυτή, αλλά στην αντίφαση ανάμεσα στη συμπεριφορά και τις αξίες.

  Advertising

  
  

Παραδείγματα μελετών

• Σε έρευνα με φοιτητές στις ΗΠΑ (Grubbs, Exline & Pargament, 2015), όσοι δήλωναν «εθισμένοι στο πορνό» δεν έβλεπαν απαραίτητα περισσότερο πορνό από τους υπόλοιπους. Η διαφορά βρισκόταν στο πόσο ενοχές και σύγκρουση αξιών ένιωθαν.

• Στη Σουηδία, μελέτη σε ενήλικες άνδρες (Hallberg et al., 2019) έδειξε ότι η υψηλή χρήση σχετίστηκε με άγχος μόνο όταν συνυπήρχε αντίληψη «εξάρτησης».

Παράγοντες κινδύνου για προβληματική χρήση

Η προβληματική χρήση πορνογραφίας (PPU) δεν εμφανίζεται τυχαία. Μετα-αναλύσεις και μεγάλες μελέτες δείχνουν ορισμένους προδιαθεσικούς παράγοντες:

• Παρορμητικότητα & αναζήτηση συγκίνησης:
  Άτομα που αναζητούν έντονες εμπειρίες ή δυσκολεύονται να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους έχουν υψηλότερο κίνδυνο να «κολλήσουν» σε καταναγκαστική χρήση.

  Advertising

  
  

• Προβλήματα αυτορρύθμισης:
  Δυσκολία στη διαχείριση συναισθημάτων (π.χ. άγχος, μοναξιά) συχνά οδηγεί στη χρήση πορνό ως τρόπου «αυτοθεραπείας». Αυτό μπορεί να ενισχύσει τον φαύλο κύκλο: προσωρινή ανακούφιση → ενοχή → ξανά χρήση.

• Μετα-ανάλυση Bocci Benucci et al. (2024): Επιβεβαίωσε ότι η παρορμητικότητα, η αναζήτηση έντονων εμπειριών και η μειωμένη ικανότητα αυτορρύθμισης είναι από τους πιο ισχυρούς προβλεπτικούς παράγοντες για PPU .

Πρακτικές συνέπειες

• Για τους χρήστες: Δεν αρκεί να κοιτούν τη «συχνότητα». Σημασία έχει πώς νιώθουν για τη χρήση τους και αν τους προκαλεί προβλήματα στη λειτουργικότητα (σχέσεις, δουλειά, καθημερινότητα).

• Για τους θεραπευτές: Αντί να εστιάζουν μόνο στη μείωση της συχνότητας, είναι πιο χρήσιμο να δουλεύουν με τις ενοχές, τις αξίες και τις στρατηγικές ρύθμισης συναισθημάτων.

  Advertising

  
  

• Για την κοινωνία: Ο όρος «εθισμός στο πορνό» μπορεί να είναι παραπλανητικός, γιατί συχνά ενισχύει το στίγμα και την ενοχή, αντί να ανοίγει τον δρόμο για βοήθεια.

Η προβληματική χρήση πορνογραφίας είναι μια υπαρκτή εμπειρία για αρκετούς ανθρώπους, αλλά δεν ταυτίζεται με τον κλασικό «εθισμό». Η διεθνής επιστημονική κοινότητα μιλάει πλέον για καταναγκαστική ή δυσρρύθμιστη χρήση και για CSBD. Το πιο κρίσιμο στοιχείο δεν είναι πόσο συχνά χρησιμοποιεί κάποιος πορνό, αλλά:

• Αν το κάνει για να αποφύγει συναισθηματικό πόνο.

• Αν νιώθει ότι χάνει τον έλεγχο.

  Advertising

  
  

• Αν συγκρούεται με τις αξίες του και αυτό του προκαλεί ενοχή.

Η κατανόηση αυτών των παραγόντων βοηθά να ξεπεράσουμε τον απλοϊκό όρο «εθισμός» και να δούμε το φαινόμενο με περισσότερη επιστημονική ακρίβεια και ανθρώπινη κατανόηση.

Θεραπεία

Συστηματική ανασκόπηση δείχνει ότι προσεγγίσεις όπως η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία (CBT) και η θεραπεία αποδοχής & δέσμευσης (ACT) μειώνουν την προβληματική χρήση και τα συνοδά συμπτώματα, αν και χρειάζονται περισσότερες υψηλής ποιότητας μελέτες (Gola et al., 2023) .

Σεξουαλική λειτουργία και στυτική δυσλειτουργία

Τα τελευταία χρόνια αυξήθηκαν οι ανησυχίες για «πορνογενή στυτική δυσλειτουργία». Τι δείχνουν τα δεδομένα;

• Μεγάλες διατομεακές μελέτες βρίσκουν μικτά αποτελέσματα: η μέτρια χρήση δεν σχετίζεται με δυσλειτουργία, μάλιστα σε ορισμένες περιπτώσεις συσχετίζεται με χαμηλότερη πιθανότητα στυτικής δυσλειτουργίας (Bőthe et al., 2021) .
• Αντίθετα, η προβληματική/δυσρρύθμιστη χρήση συσχετίζεται με αυξημένα ποσοστά δυσλειτουργιών (Jacobs et al., 2021) .

Το συμπέρασμα: δεν είναι η «πορνογραφία καθεαυτή» που προκαλεί προβλήματα, αλλά ο τρόπος χρήσης και η ύπαρξη προβληματικών μοτίβων.

Τι σημαίνουν όλα αυτά για τις μελλοντικές σχέσεις;

Συνοψίζοντας τα δεδομένα:

• Η συχνότητα από μόνη της έχει μικρό αρνητικό αντίκτυπο στην ικανοποίηση, αλλά όχι καταστροφικό.
• Το πλαίσιο είναι καθοριστικό: κοινή χρήση μπορεί να ενισχύσει την οικειότητα, ενώ κρυφή μοναχική χρήση να την υπονομεύσει.
• Ηθική ασυμφωνία και προβληματική χρήση είναι οι πιο έντονοι αρνητικοί παράγοντες.
• Στάσεις επηρεάζονται περισσότερο από το είδος του περιεχομένου (ιδίως βίαιο) παρά από τη γενική χρήση.
• Έφηβοι χρειάζονται σωστή ενημέρωση, ώστε να μην αποτελεί το πορνό μοναδικό «σεξουαλικό σχολείο».
• Θεραπευτικές παρεμβάσεις υπάρχουν και είναι αποτελεσματικές για όσους νιώθουν ότι χάνουν τον έλεγχο.

Πρακτικά σημεία

• Διάκριση: άλλο η χρήση ως φαντασίωση, άλλο η προβληματική χρήση που επηρεάζει λειτουργικότητα και σχέσεις.
• Επικοινωνία: μιλήστε ανοιχτά με τον/τη σύντροφό σας για τα όρια και τις προσδοκίες.
• Αυτοπαρατήρηση: αν η χρήση συνοδεύεται από ενοχή, ντροπή ή αίσθηση απώλειας ελέγχου, ίσως χρειαστεί βοήθεια.
• Κριτική ματιά: θυμηθείτε ότι η πορνογραφία είναι προϊόν μυθοπλασίας, όχι «ρεαλιστικός οδηγός» για το σεξ.
• Εφηβεία: ενισχύστε τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και την κουλτούρα συναίνεσης.

Συμπέρασμα

Η πορνογραφία είναι ένα σύνθετο φαινόμενο με ποικίλες ψυχολογικές και σχεσιακές συνέπειες. Τα δεδομένα δείχνουν ότι δεν είναι από μόνη της «καταστροφική», αλλά ούτε και «ουδέτερη». Ο αντίκτυπος εξαρτάται από το πλαίσιο, τα κίνητρα, τις αξίες και το κατά πόσο η χρήση γίνεται με έλεγχο ή μετατρέπεται σε πρόβλημα.

Για τις μελλοντικές σχέσεις, το κλειδί βρίσκεται στην αυτογνωσία και την επικοινωνία. Το πορνό μπορεί να λειτουργήσει είτε ως πηγή απόλαυσης είτε ως εμπόδιο, και η διαφορά συχνά βρίσκεται όχι στην οθόνη, αλλά στον τρόπο που που το διαχειριζόμαστε στη ζωή και στις σχέσεις μας.

Βιβλιογραφία

• American Association of Sexuality Educators, Counselors and Therapists. (2016). AASECT position on sex addiction. AASECT. https://www.aasect.org

• Bocci Benucci, S., Chiesi, F., Fioravanti, G., & Casale, S. (2024). Personality and problematic pornography use: A systematic review and meta-analysis. Addictive Behaviors, 154, 107471. https://doi.org/10.1016/j.addbeh.2024.107471

• Bőthe, B., Potenza, M. N., Griffiths, M. D., Kraus, S. W., & Demetrovics, Z. (2021). The short-term longitudinal associations between pornography use, sexual functioning, and sexual satisfaction among men. Journal of Sex Research, 58(1), 111–123. https://doi.org/10.1080/00224499.2019.1707464

• Ferguson, C. J., & Hartley, R. D. (2022). Pornography and sexual aggression: Can meta-analyses make sense of conflicting research? Trauma, Violence, & Abuse, 23(1), 3–15. https://doi.org/10.1177/1524838020941441

  Advertising

  
  

• Gola, M., Lewczuk, K., & Skorko, M. (2023). Treatment of problematic pornography use: A systematic review. Journal of Behavioral Addictions, 12(2), 155–171. https://doi.org/10.1556/2006.2023.00012

• Grubbs, J. B., Perry, S. L., Wilt, J. A., & Reid, R. C. (2019). Pornography problems due to moral incongruence: An integrative model with a systematic review and meta-analysis. Archives of Sexual Behavior, 48(2), 397–415. https://doi.org/10.1007/s10508-018-1248-x

• Hald, G. M., & Malamuth, N. M. (2010). Self-perceived effects of pornography consumption. Archives of Sexual Behavior, 39(1), 1–27. https://doi.org/10.1007/s10508-009-9479-0

• Kohut, T., Balzarini, R. N., Fisher, W. A., Grubbs, J. B., Campbell, L., & Prause, N. (2021). Pornography’s associations with relational happiness: Examining pornography use alone and with a partner. Archives of Sexual Behavior, 50(8), 3579–3596. https://doi.org/10.1007/s10508-021-02036-y

  Advertising

  
  

• Peter, J., & Valkenburg, P. M. (2016). Adolescents and pornography: A review of 20 years of research. Journal of Sex Research, 53(4–5), 509–531. https://doi.org/10.1080/00224499.2016.1143441

• Vaillancourt-Morel, M.-P., Daspe, M.-È., & Blais-Lecours, S. (2023). Pornography use in romantic relationships: Longitudinal associations with sexual satisfaction and intimacy. Journal of Sex Research, 60(3), 308–321. https://doi.org/10.1080/00224499.2022.2067151

• World Health Organization. (2019). International classification of diseases for mortality and morbidity statistics (11th Revision) – Compulsive sexual behavior disorder. WHO. https://icd.who.int

• Wright, P. J., Tokunaga, R. S., & Kraus, A. (2017). Consumption of pornography, perceived realism, and attitudes supporting violence against women: A meta-analysis. Communication Monographs, 84(4), 447–471. https://doi.org/10.1080/03637751.2017.1328445

  Advertising

  
  

• Wright, P. J., Tokunaga, R. S., & Kraus, A. (2016). A meta-analysis of pornography consumption and actual acts of sexual aggression in general population studies. Journal of Communication, 66(1), 183–205. https://doi.org/10.1111/jcom.12201