Η σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας (Schizotypal Personality Disorder, SPD) ανήκει στις διαταραχές προσωπικότητας της ομάδας A (εκκεντρικού/παρανοειδούς φάσματος). Χαρακτηρίζεται από μία σειρά γνωρισμάτων που θυμίζουν ήπια μορφή σχιζοφρένειας: ιδέες αναφοράς (πεποίθηση ότι ασήμαντα γεγονότα σχετίζονται προσωπικά με το άτομο), μαγική σκέψη ή παράξενα πεποιθήσεις, αλλόκοτο ή αποδιοργανωμένο λόγο, ασυνήθιστες αντιληπτικές εμπειρίες ή σωματικές ψευδαισθήσεις, καχυποψία ή παρανοειδείς ιδέες, αμβλύ ή ακατάλληλο συναίσθημα, καθώς και έντονο κοινωνικό άγχος που δεν μειώνεται με την οικειότητα.
Με άλλα λόγια, το άτομο με σχιζότυπη προσωπικότητα εμφανίζει εκκεντρική συμπεριφορά και δυσκολία στις κοινωνικές σχέσεις, χωρίς όμως τις πλήρως ψυχωτικές εκδηλώσεις της σχιζοφρένειας.
Συχνά θεωρείται ως «υποκλινική» μορφή του σχιζοφρενικού φάσματος. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά είναι η δυσκολία δημιουργίας στενών σχέσεων – πολλοί πάσχοντες δεν έχουν στενούς φίλους πέρα από συγγενείς. Αυτή η κοινωνική απόσυρση και η καχυποψία προς τους άλλους αποτελούν προδιάθεση για έντονο αίσθημα μοναξιάς. Πράγματι, μελέτες δείχνουν ότι ανάμεσα στα διάφορα σχιζότυπα γνωρίσματα, το να μην έχει κάποιος στενούς φίλους (κοινωνική απομόνωση) και η καχυποψία είναι εκείνα που συνδέονται στενότερα με το βίωμα της μοναξιάς.
Σχιζότυπη προσωπικότητα και μοναξιά
Η μοναξιά έχει αναδειχθεί ως κοινή εμπειρία σε άτομα με διαταραχές προσωπικότητας γενικότερα. Ειδικότερα, η μοναξιά εμφανίζεται συχνά σε διαταραχές όπου υπάρχει διαταραγμένη εικόνα εαυτού και δυσλειτουργικές διαπροσωπικές σχέσεις. Σύμφωνα με πρόσφατη ανασκόπηση, η μοναξιά στα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας συσχετίζεται με τη βαρύτητα των συμπτωμάτων και με ορισμένα παθολογικά γνωρίσματα (π.χ. αρνητικότητα, απόσυρση)· φαίνεται μάλιστα ότι η μοναξιά συμβάλλει στην επιδείνωση της διαταραχής και επιβαρύνει περαιτέρω τη λειτουργικότητα του ατόμου.
Η στενή αυτή σχέση εξηγείται από κοινούς ενδοπροσωπικούς και διαπροσωπικούς παράγοντες: αυξημένη ευαισθησία στην απόρριψη, γνωσιακές στρεβλώσεις στην επεξεργασία κοινωνικών πληροφοριών, κοινωνική απόσυρση και απομόνωση, καθώς και κοινές ρίζες στο παιδικό τραύμα και σε διαπροσωπικές κακοποιητικές εμπειρίες. Με άλλα λόγια, τραυματικές ή αποξενωτικές εμπειρίες στη παιδική ηλικία μπορεί να προδιαθέτουν το άτομο να αισθάνεται χρόνιο αίσθημα μοναξιάς, ενώ παράλληλα η μοναξιά αυτή ενισχύει τα συμπτώματα της διαταραχής προσωπικότητας δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο.
Εικόνα : Θεωρητικό μοντέλο που προτείνει πώς η μοναξιά αλληλεπιδρά με τις διαταραχές προσωπικότητας μέσω ενδοπροσωπικών και διαπροσωπικών μηχανισμών. Παιδικά τραύματα και διαπροσωπικές ματαιώσεις αυξάνουν την ευαλωτότητα στη μοναξιά. Σε διαπροσωπικό επίπεδο, η κοινωνική απόσυρση και δυσλειτουργικές συμπεριφορές οδηγούν σε συρρίκνωση του κοινωνικού δικτύου, απόρριψη και έλλειψη υποστήριξης – παράγοντες που διαιωνίζουν τη μοναξιά. Σε ενδοπροσωπικό επίπεδο, η υπερεπαγρύπνηση στην απόρριψη, η δυσπιστία, το αίσθημα ντροπής και οι αρνητικές αυτο-αντιλήψεις εμποδίζουν το άτομο να επανασυνδεθεί με τους άλλους. Συγκεκριμένα δυσλειτουργικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας (π.χ. αποστασιοποίηση, αρνητικότητα) φαίνεται να επιτείνουν περαιτέρω αυτόν τον φαύλο κύκλο.
Για τα άτομα με σχιζότυπη προσωπικότητα, η μοναξιά μπορεί να λάβει έναν υπαρξιακό χαρακτήρα. Παρά το γεγονός ότι πολλά τέτοια άτομα μπορεί να δηλώνουν ότι προτιμούν τη μοναχικότητα, συχνά βιώνουν ένα βαθύ αίσθημα αποσύνδεσης και κενού – μια «στοιχειωμένη αποξένωση», όπως περιγράφεται στη βιβλιογραφία. Οι ίδιοι μπορεί να έχουν μια διττή στάση απέναντι στις σχέσεις: από τη μία να επιθυμούν εγγύτητα και αποδοχή, κι από την άλλη να αισθάνονται την ανάγκη να κρατούν απόσταση λόγω φόβου ή δυσφορίας στην οικειότητα. Αυτή η παραδοξότητα (ανάγκη για εγγύτητα αλλά και απόρριψή της) έχει καταγραφεί σε ποιοτικές μελέτες με άτομα που έχουν διαγνώσεις διαταραχών προσωπικότητας. Επιπλέον, πολλοί αναφέρουν ότι η αίσθηση μοναξιάς συνοδεύεται από χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθημα ότι είναι «διαφορετικοί» ή παρεξηγημένοι από τους άλλους, αλλά και από μια προσκόλληση σε φαντασιώσεις ή εσωτερικό κόσμο ως διέξοδο από την κοινωνική απόρριψη. Συνολικά, η μοναξιά είναι ένα κεντρικό και επώδυνο βίωμα για τα σχιζότυπα άτομα, το οποίο όχι μόνο απορρέει από τα συμπτώματα (π.χ. καχυποψία, έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων) αλλά ταυτόχρονα μπορεί να εντείνει περαιτέρω αυτά τα συμπτώματα, δημιουργώντας έναν αυτοτροφοδοτούμενο κύκλο δυσφορίας.
Ψηφιακές κοινωνικές επαφές και σχιζότυπο φάσμα
Στην ψηφιακή εποχή, ένα σημαντικό ερώτημα είναι πώς η διαδικτυακή ζωή (social media, διαδικτυακή επικοινωνία, online κοινότητες) επηρεάζει άτομα με σχιζότυπη διαταραχή. Λόγω του έντονου κοινωνικού άγχους και της τάσης τους να αποφεύγουν τις δια ζώσης επαφές, πολλά σχιζότυπα άτομα μπορεί να στραφούν στο διαδίκτυο ως εναλλακτικό μέσο κοινωνικοποίησης. Πράγματι, έχει προταθεί ότι οι νεαροί με διάφορες ψυχικές διαταραχές βλέπουν το διαδίκτυο ως ένα «ασφαλές καταφύγιο» για κοινωνική συναναστροφή, όπου μπορούν να αλληλεπιδράσουν με άλλους χωρίς την άμεση πίεση της πρόσωπο-με-πρόσωπο επαφής. Για παράδειγμα, μέσω ανώνυμων chat rooms ή συμμετοχής σε online παιχνίδια ρόλων, μπορούν να επικοινωνούν κρυμμένοι πίσω από ένα avatar/χαρακτήρα, μειώνοντας το άγχος της κοινωνικής αξιολόγησης.
Αυτού του τύπου οι διαδικτυακές επαφές είναι δημοφιλείς τόσο σε άτομα με όσο και χωρίς ψυχολογικές δυσκολίες. Ωστόσο, η υπερβολική προσκόλληση στις online φιλίες ενέχει κινδύνους: έρευνες έχουν δείξει ότι οι έφηβοι που βασίζονται σημαντικά σε διαδικτυακές σχέσεις αναφέρουν υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, περισσότερες συγκρούσεις και χειρότερη επικοινωνία με συνομηλίκους και γονείς στον πραγματικό κόσμο. Δηλαδή, το διαδίκτυο μπορεί να δίνει μία πρόσκαιρη λύση στο κοινωνικό άγχος, αλλά δεν αντικαθιστά πλήρως την ουσιαστική σύνδεση – και ίσως μάλιστα επιδεινώνει τη ψυχική υγεία όταν γίνεται η κύρια μορφή κοινωνικοποίησης.
Η συσχέτιση της σχιζότυπης προσωπικότητας με την εντατική χρήση του διαδικτύου έχει τεκμηριωθεί σε αρκετές μελέτες. Μια κλασική μελέτη σε εφήβους διαπίστωσε ότι οι έφηβοι με SPD περνούν σημαντικά περισσότερο χρόνο στο διαδίκτυο (σε chat rooms, online games, email κλπ) σε σύγκριση με συνομηλίκους τους – είτε υγιείς είτε με άλλες διαταραχές προσωπικότητας. Επιπλέον, οι έφηβοι με SPD είχαν πολύ λιγότερους στενούς φίλους στην πραγματική ζωή σε σχέση με τις ομάδες σύγκρισης, υποδηλώνοντας ότι σε μεγάλο βαθμό αντικαθιστούν τις πραγματικές φιλίες με διαδικτυακές.
Σημαντικό εύρημα είναι ότι, σε αυτά τα σχιζότυπα νεαρά άτομα, ο περισσότερος χρόνος σε chat rooms και online παιχνίδια συνδέθηκε με υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης και κοινωνικού άγχους, καθώς και με ένταση των σχιζότυπων συμπτωμάτων όπως οι ιδέες αναφοράς, η παράξενη συμπεριφορά και οι διαστρεβλωμένες αντιλήψεις της πραγματικότητας. Με άλλα λόγια, η υπερβολική διαδικτυακή ενασχόληση όχι μόνο δεν βελτίωσε την ψυχική τους κατάσταση, αλλά συσχετίστηκε με επιδείνωση σε κρίσιμους τομείς.
Παρόμοια ευρήματα συναντώνται και σε μελέτες ενηλίκων. Έρευνα σε φοιτητές διαπίστωσε ότι ορισμένα γνωρίσματα της σχιζότυπης προσωπικότητας – ιδίως η τάση για παρορμητική ασυμβατότητα (impulsive nonconformity, μια μορφή παρορμητισμού/αντικοινωνικής συμπεριφοράς) και η εσωστρεφής ανηδονία (χαμηλή ικανότητα απόλαυσης και κοινωνικής ανταμοιβής) – παρουσιάζουν ισχυρή θετική συσχέτιση με προβληματική χρήση του διαδικτύου, ακόμη και όταν λαμβάνονται υπόψη συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους. Αυτό σημαίνει ότι τα συγκεκριμένα σχιζότυπα γνωρίσματα μπορεί ανεξάρτητα να οδηγήσουν ένα άτομο σε «εθιστική» σχέση με το διαδίκτυο.
Μια πρόσφατη μελέτη από το 2023 εξέτασε τη σχέση εθισμού στην τεχνολογία (διαδίκτυο, smartphone, μέσα κοινωνικής δικτύωσης) με τα σχιζότυπα χαρακτηριστικά σε νεαρούς ενήλικες. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι όσοι εμφάνιζαν υψηλότερα επίπεδα εθισμού σε smartphones/ίντερνετ/Facebook είχαν και υψηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, αγχώδους και στρες, τα οποία με τη σειρά τους συνδέονταν με περισσότερα σχιζότυπα γνωρίσματα.
Φαίνεται δηλαδή πως η υπέρμετρη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας λειτουργεί ως στρεσογόνος παράγοντας που ενδέχεται να επιδεινώνει την ψυχωσική ευαλωτότητα του ατόμου (την προδιάθεση για εμφάνιση ψυχωτικών συμπτωμάτων) είτε άμεσα είτε μέσω της πρόκλησης ψυχολογικής δυσφορίας. Οι ερευνητές μάλιστα επισημαίνουν ότι, παρόλο που χρειάζονται περαιτέρω μελέτες για την αιτιότητα, η διαχείριση του υποκείμενου ψυχικού στρες (κατάθλιψη, άγχος) σε άτομα με εθισμό στην τεχνολογία μπορεί να αποτελέσει σημαντικό στόχο πρόληψης σοβαρότερων ψυχικών διαταραχών.
Συνολικά, τα περισσότερα δεδομένα συγκλίνουν ότι τα άτομα με τάση προς το σχιζότυπο φάσμα χρησιμοποιούν εντατικά το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, πιθανώς επειδή αυτά παρέχουν μια πιο ελεγχόμενη και απρόσωπη μορφή κοινωνικής επαφής που τους είναι πιο άνετη. Συγκεκριμένα, σε τουλάχιστον τρεις ανεξάρτητες μελέτες βρέθηκε θετική σχέση ανάμεσα σε σχιζότυπα γνωρίσματα και διαδικτυακή κοινωνική δραστηριότητα, όπως η συμμετοχή σε chat rooms και η συχνότητα χρήσης του Facebook.
Μία εξ αυτών ανέφερε ότι το συνολικό σκορ σχιζοτυπίας προέβλεπε υψηλότερη τάση για εθισμό στο διαδίκτυο και πιο συχνή χρήση του Facebook σε δείγμα νεαρών ενηλίκων. Παράλληλα, υπάρχουν ενδείξεις ότι ορισμένες μορφές διαδικτυακής συμπεριφοράς μπορεί να επιτείνουν συγκεκριμένα συμπτώματα: για παράδειγμα, φοιτητές που ανέφεραν υπερβολική ενασχόληση με instant messaging εμφάνιζαν αυξημένα επίπεδα καχυποψίας, φόβου και αποστασιοποίησης από την πραγματικότητα – χαρακτηριστικά που συνάδουν με τη θετική (παρανοειδή) σχιζοτυπία.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα εύρημα ότι το μέτριο επίπεδο χρήσης διαδικτυακής επικοινωνίας (περίπου 11–15 ώρες την εβδομάδα σε social media/messaging) σχετιζόταν με το υψηλότερο επίπεδο ευεξίας, ενώ τόσο η πολύ χαμηλή όσο και η υπερβολικά υψηλή χρήση συνδέονταν με χαμηλότερη ευεξία. Μάλιστα, όταν η ενασχόληση με online συνομιλίες υπερέβαινε τις ~26 ώρες την εβδομάδα, παρατηρούνταν αιχμή ψυχοπαθολογικών συμπτωμάτων όπως παρανοϊκότητα, άκαμπτη σκέψη, περίεργες αντιλήψεις και διάσπαση από την πραγματικότητα. Αυτό υποδηλώνει ότι, παρότι τα σχιζότυπα άτομα μπορεί να ωφελούνται ως ένα βαθμό από την ψηφιακή κοινωνικοποίηση, η υπερβολή μπορεί να επιφέρει αρνητικές συνέπειες στην ψυχική υγεία.
Ψηφιακή ζωή: ανάχωμα ή ενίσχυση της μοναξιάς;
Ένα κρίσιμο ζήτημα είναι κατά πόσο η ψηφιακή κοινωνική ζωή βοηθά ή επιδεινώνει τη μοναξιά των σχιζότυπων ατόμων. Από τη μία πλευρά, οι online επαφές μπορεί να προσφέρουν σε αυτά τα άτομα μια ανακούφιση από την απομόνωση. Ένα άτομο με SPD που δυσκολεύεται τρομερά να συναναστραφεί σε πραγματικό πλαίσιο, ίσως βρει στο διαδίκτυο μια κοινότητα ή κάποιους φίλους με κοινά ενδιαφέροντα, νιώθοντας έτσι λιγότερο μόνο. Υπάρχουν αναφορές ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνουν σε πολλούς νέους «μια κοινωνική ζωή» που αλλιώς δεν θα είχαν, καθώς μπορούν να αλληλεπιδρούν περισσότερο μέσω ψηφιακών πλατφορμών παρά πρόσωπο με πρόσωπο. Για ορισμένα σχιζότυπα άτομα, το διαδίκτυο μπορεί να λειτουργήσει ως γέφυρα προς τον έξω κόσμο, επιτρέποντάς τους να εκφραστούν πίσω από την ασφάλεια της οθόνης.
Από την άλλη πλευρά, ωστόσο, η ποιοτική διαφορά της διαδικτυακής επικοινωνίας σε σχέση με την άμεση ανθρώπινη επαφή σημαίνει ότι η μοναξιά τους μπορεί να μην λύνεται πραγματικά. Οι online σχέσεις συχνά στερούνται της βαθύτερης συναισθηματικής εγγύτητας και εμπιστοσύνης που χαρακτηρίζει τις πραγματικές φιλίες. Έτσι, ένα σχιζότυπο άτομο μπορεί μεν να περνά ώρες συνομιλώντας διαδικτυακά, αλλά στο τέλος της ημέρας να εξακολουθεί να αισθάνεται υπαρξιακά μόνο ή ότι «κανείς δεν το γνωρίζει πραγματικά».
Το φαινόμενο αυτό περιγράφεται και ως “μοναξιά μέσα στο πλήθος”: μπορεί να έχει κανείς πολλούς διαδικτυακούς γνωστούς, αλλά να λείπει η αυθεντική σύνδεση. Επιπλέον, η ψηφιακή απομόνωση (digital isolation) – η κατάσταση όπου κάποιος αποσύρεται σχεδόν πλήρως στον online κόσμο – μπορεί να γίνει φαύλος κύκλος. Όσο περισσότερο ένα σχιζότυπο άτομο επενδύει στις online αλληλεπιδράσεις, τόσο λιγότερο χρόνο και ενέργεια αφιερώνει στην πραγματική ζωή, ενδεχομένως βαθαίνοντας τη μοναξιά του μακροπρόθεσμα.
Ένα ακόμη ανησυχητικό στοιχείο είναι ότι το περιβάλλον των social media μπορεί να ενισχύσει ορισμένες από τις γνωστικές στρεβλώσεις ή ψευδαισθήσεις των σχιζότυπων ατόμων αντί να τις μετριάζει. Μια συστηματική ανασκόπηση του 2025 προτείνει το μοντέλο του «Amplification of Delusion by Social Media» (Ενίσχυση του παραληρήματος μέσω των social media). Σύμφωνα με αυτό, πλατφόρμες όπως το Facebook, το Instagram, κλπ., παρέχουν ένα «νοητικό» κοινωνικό περιβάλλον όπου το άτομο μπορεί να κατασκευάσει και να συντηρήσει μια διαστρεβλωμένη εικόνα του εαυτού του, χωρίς τους περιορισμούς της πραγματικότητας.
Για παράδειγμα, ένα άτομο με σχιζότυπη διαταραχή που έχει ιδέες αναφοράς ή παρανοειδείς σκέψεις, μπορεί στο διαδίκτυο να βρει «αποδείξεις» που επιβεβαιώνουν τους φόβους του (π.χ. να ερμηνεύει ουδέτερα posts ως αναφορές στον ίδιο) χωρίς εύκολο reality-check από το περιβάλλον. Η ασώματη και αποστασιοποιημένη φύση της online επικοινωνίας – όπου λείπουν τα άμεσα αισθητηριακά και κοινωνικά σημάδια της πραγματικότητας – μπορεί να οδηγήσει σε θόλωση των ορίων μεταξύ φαντασίας και πραγματικότητας, εντείνοντας τάσεις ψευδαισθητικότητας σε ευάλωτα άτομα.
Επιπλέον, ορισμένες συγκεκριμένες συμπεριφορές στα social media έχουν βρεθεί ότι σχετίζονται με αύξηση της παράνοιας: για παράδειγμα, η συχνή ανάρτηση συναισθηματικών εκμυστηρεύσεων, η παρακολούθηση προφίλ αγνώστων ή το να σχολιάζει κανείς διαρκώς στις ενημερώσεις άλλων, έχουν συνδεθεί με μεγαλύτερη καχυποψία σε άτομα με ψυχωτικές τάσεις. Αυτό υποδηλώνει ότι η αλόγιστη χρήση των social media μπορεί όχι μόνο να μην θεραπεύει τη μοναξιά των σχιζότυπων ατόμων, αλλά να τροφοδοτεί τα συμπτώματά τους (π.χ. ιδέες αναφοράς, καχυποψία), απομακρύνοντάς τα ακόμη περισσότερο από ουσιαστικές σχέσεις.
Συμπερασματικά, η ψηφιακή ζωή αποτελεί για τα σχιζότυπα άτομα ένα δίκοπο μαχαίρι. Αφενός, προσφέρει μια ανάσα κοινωνικότητας σε όσους δυσκολεύονται να συνδεθούν στην πραγματικότητα, και μπορεί προσωρινά να μειώνει το αίσθημα απομόνωσης. Αφετέρου, αν γίνει υπερβολική υποκατάσταση της πραγματικής ζωής από τον ψηφιακό κόσμο, ενδέχεται να εντείνει τη μοναξιά και να επιδεινώσει τις ψυχοπαθολογικές τάσεις. Όπως υποστηρίζουν οι ειδικοί, η ισορροπία είναι κρίσιμη: η μετρημένη χρήση του διαδικτύου μπορεί να είναι ευεργετική, αλλά η απορρόφηση σε ένα ψηφιακό σύμπαν εις βάρος της πραγματικής επαφής είναι προβληματική.
Προσεγγίσεις αντιμετώπισης και παρεμβάσεις
Δεδομένων των παραπάνω, προκύπτει η ανάγκη για παρεμβάσεις που θα σπάσουν τον κύκλο της μοναξιάς και της ψηφιακής απομόνωσης στα άτομα με σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας. Οι ειδικοί προτείνουν ότι η αντιμετώπιση θα πρέπει να είναι πολύπλευρη:
Ψυχοθεραπευτική υποστήριξη:
- Είναι σημαντικό να στοχεύσουμε τόσο στα συμπτώματα της διαταραχής όσο και στο αίσθημα μοναξιάς αυτό καθαυτό. Η μοναξιά δεν είναι απλώς ένα παράγωγο σύμπτωμα – μπορεί να αποτελεί ξεχωριστό στόχο θεραπείας, καθώς η μείωσή της πιθανώς θα μειώσει και τη βαρύτητα της διαταραχής. Θεραπευτικές προσεγγίσεις όπως η κοινωνικών δεξιοτήτων εκπαίδευση (social skills training) μπορούν να βοηθήσουν τα σχιζότυπα άτομα να μάθουν πώς να αλληλεπιδρούν πιο αποτελεσματικά στον πραγματικό κόσμο, μειώνοντας σταδιακά το κοινωνικό τους άγχος. Παράλληλα, τεχνικές που στοχεύουν στις γνωσιακές παραμορφώσεις (π.χ. την τάση προς παρανοϊκές ερμηνείες) μπορούν να μειώσουν την καχυποψία και να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη προς τους άλλους.
Ρύθμιση της διαδικτυακής χρήσης:
- Οι θεραπευτές που δουλεύουν με νέους SPD ασθενείς έχουν παρατηρήσει ότι αξίζει να δοθεί έμφαση στην εκπαίδευση για οριοθέτηση του χρόνου στο διαδίκτυο. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα δραστικό περιορισμό (που θα μπορούσε να εντείνει την αίσθηση απομόνωσης), αλλά μια ισορροπημένη ενσωμάτωση των ψηφιακών δραστηριοτήτων σε μια υγιή καθημερινότητα. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να τεθεί ως στόχος το άτομο να εμπλέκεται και σε εκτός διαδικτύου δραστηριότητες (άθληση, ομαδικά χόμπι, εθελοντισμός ή ομάδες ενδιαφερόντων) που θα του δώσουν ευκαιρίες για διαπροσωπική επαφή. Η καθοδήγηση στο να βρει ο θεραπευόμενος δραστηριότητες που τον ενδιαφέρουν πραγματικά μπορεί να διευκολύνει τη δημιουργία πραγματικών σχέσεων – π.χ. η συμμετοχή σε μια ομάδα αθλητισμού ή σε ένα εργαστήριο τέχνης όπου θα συναντήσει άτομα με κοινά ενδιαφέροντα. Με αυτόν τον τρόπο, ο χρόνος online μπορεί να μειωθεί φυσικά, χωρίς να βιωθεί ως στέρηση, καθώς θα αντικατασταθεί από ενασχολήσεις που φέρνουν ικανοποίηση και ανθρώπινη σύνδεση.
Διαχείριση συνοδών συναισθηματικών προβλημάτων:
- Όπως αναφέρθηκε, συχνά συνυπάρχουν κατάθλιψη και άγχος στα σχιζότυπα άτομα – τόσο ως αίτια όσο και ως αποτελέσματα της μοναξιάς και της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου. Συνεπώς, μια ολιστική παρέμβαση θα πρέπει να αντιμετωπίζει και αυτά τα ζητήματα. Έρευνες υποδεικνύουν ότι η μείωση της ψυχολογικής δυσφορίας (π.χ. μέσω φαρμακευτικής αγωγής για άγχος/κατάθλιψη ή μέσω θεραπευτικών τεχνικών διαχείρισης στρες) μπορεί να έχει έμμεσο θετικό αποτέλεσμα: να μειώσει την ανάγκη του ατόμου να καταφεύγει στην εθιστική χρήση της τεχνολογίας ως τρόπο διαφυγής, και έτσι να προλάβει την περαιτέρω ψυχωσική επιδείνωση.
Ομαδικές θεραπείες και υποστηρικτικά δίκτυα:
- Η εμπλοκή σε ομαδικά θεραπευτικά προγράμματα ή ομάδες υποστήριξης μπορεί να προσφέρει ένα ασφαλές περιβάλλον όπου τα σχιζότυπα άτομα θα εξασκηθούν στην κοινωνική αλληλεπίδραση, ενώ παράλληλα θα νιώσουν ότι «ανήκουν» κάπου. Ωστόσο, τα αποτελέσματα από ομαδικές παρεμβάσεις είναι ανάμικτα – ορισμένοι βιώνουν την ομαδική θεραπεία ως αρνητική εμπειρία ή «πισωγύρισμα» (πιθανώς λόγω δυσκολίας εμπιστοσύνης ή συγκρούσεων). Επομένως, τέτοιες παρεμβάσεις πρέπει να σχεδιάζονται προσεκτικά, με κατάλληλη εποπτεία και δομή, ώστε να διασφαλίζουν ότι κάθε μέλος νιώθει ασφαλές και αποδεκτό. Εναλλακτικά, online ομάδες υποστήριξης για άτομα με σχιζότυπη διαταραχή μπορεί να αξιοποιηθούν συμπληρωματικά – με την προϋπόθεση ότι είναι δομημένες και εποπτευόμενες από επαγγελματίες, ώστε να μεγιστοποιούν το αίσθημα κοινότητας αλλά να ελαχιστοποιούν την ενίσχυση μη ρεαλιστικών πεποιθήσεων.
Τέλος, είναι ζωτικής σημασίας οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας να αναγνωρίζουν τη μοναξιά ως βασικό παράγοντα στη σχιζότυπη (και γενικότερα στις διαταραχές προσωπικότητας) και να στοχεύουν σε αυτήν θεραπευτικά. Όπως τονίζεται στη βιβλιογραφία, επειδή η μοναξιά και τα χαρακτηριστικά της διαταραχής τείνουν να αλληλοενισχύονται, απαιτείται παρέμβαση που να διακόπτει αυτόν τον κύκλο. Εστιάζοντας στο να βοηθήσουμε το άτομο να συνδεθεί ουσιαστικά με άλλους – είτε μέσω ανάπτυξης κοινωνικών δεξιοτήτων, είτε μέσω εύρεσης κοινοτήτων όπου θα νιώθει αποδεκτό – μπορούμε να μειώσουμε τη μοναξιά του, κάτι που με τη σειρά του πιθανόν θα αμβλύνει και ορισμένα από τα συμπτώματα της σχιζότυπης διαταραχής. Οι παρεμβάσεις που στοχεύουν στην κοινωνική επανένταξη και στην ικανοποίηση της θεμελιώδους ανάγκης του «ανήκειν» δείχνουν πολλά υποσχόμενες τόσο στην μείωση της μοναξιάς όσο και στην προαγωγή της ανάρρωσης για αυτά τα άτομα.
Συμπέρασμα
Η σχέση ανάμεσα στη σχιζότυπη διαταραχή προσωπικότητας, την ψηφιακή ζωή και τη μοναξιά είναι πολυδιάστατη και περίπλοκη. Τα άτομα με σχιζότυπη προσωπικότητα αντιμετωπίζουν εγγενείς δυσκολίες στις ανθρώπινες σχέσεις που τα αφήνουν ευάλωτα σε μοναξιά – ένα αίσθημα που όχι μόνο είναι επώδυνο από μόνο του, αλλά μπορεί να τροφοδοτεί περαιτέρω την ψυχοπαθολογία τους. Η ψηφιακή τεχνολογία αποτελεί ένα νέο δίλημμα: προσφέρει μεν μια διέξοδο κοινωνικοποίησης, όμως εγκυμονεί κινδύνους παγίδευσης σε έναν φαύλο κύκλο ψηφιακής απομόνωσης και ενίσχυσης παραμορφωμένων αντιλήψεων. Η σύγχρονη έρευνα υπογραμμίζει την ανάγκη για ισορροπημένη χρήση της τεχνολογίας και για στοχευμένες παρεμβάσεις που θα βοηθήσουν αυτά τα άτομα να χτίσουν γέφυρες με τον πραγματικό κόσμο. Με την κατάλληλη ψυχοκοινωνική στήριξη, τη διαχείριση της μοναξιάς ως κεντρικό θεραπευτικό στόχο, και την αξιοποίηση των θετικών πλευρών της ψηφιακής δικτύωσης χωρίς υπερβολές, είναι εφικτό να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των ατόμων με σχιζότυπη διαταραχή – έτσι ώστε η ψηφιακή ζωή να γίνει εργαλείο σύνδεσης και όχι υποκατάστατο μιας πραγματικά ικανοποιητικής κοινωνικής ζωής.
Βιβλιογραφία
Bensley, K. M., & Van Dulmen, M. H. M. (2016). Parent and peer attachment as predictors of schizotypal features among college students. Computers in Human Behavior, 63, 19–24. https://doi.org/10.1016/j.chb.2016.05.006
Cheek, J. M., & Chung, J. (2022). Loneliness and personality disorders: A systematic review. Current Psychiatry Reports, 24(9), 603–612. https://doi.org/10.1007/s11920-022-01394-5
Ercengiz, M., & Yıldırım, H. (2023). The relationship between technology addiction, psychological distress, and schizotypal personality traits in emerging adults. BMC Psychiatry, 23(1), 67. https://doi.org/10.1186/s12888-023-04515-5
Kwapil, T. R., Barrantes-Vidal, N., & Silvia, P. J. (2008). The dimensional structure of the Wisconsin Schizotypy Scales: Factor identification and construct validity. Schizophrenia Bulletin, 34(3), 444–457. https://doi.org/10.1093/schbul/sbm098
Mittal, V. A., Tessner, K. D., & Walker, E. F. (2007). Schizotypal youth and social functioning: An examination of the relation between schizotypy, family, and peer functioning. Schizophrenia Research, 94(1–3), 50–57. https://doi.org/10.1016/j.schres.2007.04.009
Park, S., Lee, J. Y., & Kim, B. (2016). Problematic internet use and schizotypal personality traits among university students. Psychiatry Research, 240, 26–31. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2016.03.035
Segev, A., Barak, O., & Yacobi, T. (2025). Social media use and psychosis: A systematic review and a proposal for a new model (Amplification of Delusion by Social Media). BMC Psychiatry, 25, 95. https://doi.org/10.1186/s12888-025-06343-3
Shapiro, J. R., & Margolin, G. (2014). Schizotypal personality and social media use: Exploring online social behaviors and offline loneliness. Journal of Personality Disorders, 28(3), 367–380. https://doi.org/10.1521/pedi_2013_27_097
