Σεξουαλική έλξη χωρίς συναίσθημα: Τι λέει η ψυχολογία

Η έντονη ερωτική/σεξουαλική επιθυμία και συνεύρεση χωρίς ουσιαστική συναισθηματική σύνδεση περιγράφεται συχνά ως περιστασιακό σεξ ή σχέση χωρίς δέσμευση. Στη βιβλιογραφία αναφέρεται με όρους όπως casual sexual relationships and experiences (CSREs), δηλαδή ερωτική επαφή χωρίς προσδοκία μελλοντικής ρομαντικής σχέσης. Τέτοιες εμπειρίες περιλαμβάνουν τα γνωστά one-night stands, hookups, booty calls ή σχέσεις τύπου friends with benefits – όλες μορφές σεξουαλικής επαφής χωρίς σοβαρή συναισθηματική επένδυση. Οι μελέτες δείχνουν ότι αυτά τα φαινόμενα είναι αρκετά διαδεδομένα στους σύγχρονους νέους: το 60–80% των φοιτητών αναφέρουν ότι είχαν τουλάχιστον μία τέτοια σεξουαλική εμπειρία κατά τη νεαρή ενήλικη ζωή. Ακόμα και σε γενικότερα δείγματα νεαρών ενηλίκων, η πλειοψηφία (περίπου 50–70%) έχει συμμετάσχει σε σεξουαλική συνεύρεση χωρίς δέσμευση κάποια στιγμή. Αυτό υπογραμμίζει ότι η έντονη σεξουαλική έλξη χωρίς ανάλογη συναισθηματική επικοινωνία δεν είναι κάτι σπάνιο, αλλά κοινό φαινόμενο στη σύγχρονη σεξουαλική κουλτούρα.

Παρότι αυτές οι επαφές χαρακτηρίζονται από έλλειψη δέσμευσης και συναισθηματικής οικειότητας, πολλοί άνθρωποι τις θεωρούν ένα σημαντικό (ή και φυσιολογικό) κομμάτι της ερωτικής τους ζωής. Δεν λείπουν όμως τα ερωτήματα: Κατά πόσο τέτοιες εμπειρίες είναι ψυχικά ικανοποιητικές ή επιζήμιες; Μπορεί η σεξουαλική απόλαυση χωρίς συναίσθημα να “σταθεί” από μόνη της; Ερευνητές και κοινωνικοί σχολιαστές έχουν εκφράσει ανησυχίες ότι η απουσία συναισθηματικής δέσμευσης σε αυτές τις συνευρέσεις ίσως τις καθιστά συναισθηματικά άδειες ή ακόμη και βλαπτικές για την ψυχική υγεία. Αυτά τα ερωτήματα έχουν κινητοποιήσει πλήθος επιστημονικών μελετών τα τελευταία χρόνια.

Ψυχολογικές προσεγγίσεις και συναισθηματικές επιπτώσεις

Από ψυχολογική σκοπιά, η διάκριση μεταξύ σωματικού πόθου και συναισθηματικής αγάπης είναι αναγνωρισμένη εδώ και δεκαετίες. Ήδη ο Freud είχε τονίσει τον ρόλο της σεξουαλικής ορμής (libido) ως μιας αυτόνομης δύναμης της ψυχής, ενώ ο Bowlby (θεωρία προσκόλλησης) επεσήμανε την ανθρώπινη ανάγκη για βαθύ συναισθηματικό δεσμό. Σύγχρονες θεωρίες, όπως η θεωρία προσκόλλησης (attachment theory), εξηγούν εν μέρει γιατί το σεξ χωρίς συναισθηματική σύνδεση μπορεί να πυροδοτεί αντικρουόμενα συναισθήματα. Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, οι άνθρωποι είναι βιολογικά προγραμματισμένοι να επιζητούν διαρκείς, στενές σχέσεις για λόγους ασφάλειας και ψυχικής ολοκλήρωσης. Έτσι, μια εφήμερη σεξουαλική επαφή χωρίς οικειότητα ενδέχεται να μην ικανοποιεί τις βαθύτερες ανάγκες προσκόλλησης, αφήνοντας κάποιο κενό. Επιπλέον, έχει παρατηρηθεί ότι τέτοιες περιστασιακές συνευρέσεις συχνά στερούνται ουσιαστικής επικοινωνίας μεταξύ των παρτενέρ, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε σύγχυση ή πληγωμένα αισθήματα σχετικά με τις προθέσεις και τις προσδοκίες του καθενός.

Τα τελευταία χρόνια, πολλές μελέτες έχουν εξετάσει τις συναισθηματικές επιπτώσεις αυτών των “χωρίς δέσμευση” σεξουαλικών εμπειριών. Ένα συστηματικό review (2020) που συγκέντρωσε στοιχεία από 71 έρευνες βρήκε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι αξιολογούν τις περιστασιακές σεξουαλικές εμπειρίες τους μάλλον θετικά παρά αρνητικά σε υποκειμενικό επίπεδο – αναφέροντας συναισθήματα όπως διέγερση, απόλαυση και ικανοποίηση. Ωστόσο, παρά τη στιγμιαία ευχαρίστηση, παρατηρήθηκε και μια αντίθετη πλευρά: σε πολλές περιπτώσεις, η εμπλοκή σε τέτοιες σχέσεις συνδέθηκε με βραχυπρόθεσμες μειώσεις στην ψυχική ευεξία. Για παράδειγμα, μέσα στο διάστημα του έτους μετά από περιστασιακές συνευρέσεις, αρκετοί εμφάνισαν αυξημένα συμπτώματα άγχους ή θλίψης ή ελαφρά πτώση της αυτοεκτίμησης. Σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζουν οι ατομικές διαφορές: συγκεκριμένες ομάδες βιώνουν χειρότερα συναισθηματικά αποτελέσματα, ιδίως οι γυναίκες και όσοι άνθρωποι έχουν λιγότερο “επιτρεπτικές” αντιλήψεις (δηλαδή, δεν αισθάνονται άνετα ή ηθικά ΟΚ με το περιστασιακό σεξ). Αντίθετα, άτομα με πιο χαλαρές/θετικές στάσεις προς το casual sex τείνουν να μην επηρεάζονται τόσο αρνητικά. Παράγοντες όπως η κατανάλωση αλκοόλ πριν τη συνεύρεση, η σεξουαλική δυσαρέσκεια κατά τη πράξη ή το να μην γνωρίζει καλά κανείς τον παρτενέρ του, έχουν επίσης συσχετιστεί με πιο αρνητικά συναισθήματα εκ των υστέρων.

Ατομικές διαφορές & προσκόλληση:

Η ψυχολογία των σχέσεων μάς δείχνει ότι το πώς βιώνει κάποιος το σεξ χωρίς δέσμευση εξαρτάται από την προσωπικότητά του και το στυλ προσκόλλησής του (attachment style). Ερευνητικά ευρήματα συνοψίζονται ως εξής:

1. Αποφευκτικό στυλ προσκόλλησης: Άτομα που φοβούνται την οικειότητα και προτιμούν την ανεξαρτησία τείνουν να είναι πιο ανοιχτά στο περιστασιακό σεξ. Μελέτες δείχνουν ότι οι αποφευκτικοί παρουσιάζουν μεγαλύτερη αποδοχή στο σεξ χωρίς σχέση και συχνά έχουν περισσότερους σεξουαλικούς συντρόφους σε σχέση με άλλους τύπους. Αυτό ευθυγραμμίζεται με την τάση τους να αποφεύγουν τη δέσμευση και να διαχωρίζουν το σεξ από το συναίσθημα. Παρόλα αυτά, ενδιαφέρον είναι ότι κάποια έρευνα έχει βρει πως οι πολύ αυτοδύναμες/ανεξάρτητες τάσεις (συχνές στους αποφευκτικούς) μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να συνδέονται με λιγότερους συντρόφους – πιθανώς επειδή κρατούν γενικά απόσταση.
2. Αγχώδες/αμφίθυμο στυλ προσκόλλησης: Άτομα με αγχώδη προσκόλληση λαχταρούν συναισθηματική εγγύτητα και έχουν φόβο εγκατάλειψης. Αυτοί συχνά δυσκολεύονται να απολαύσουν το σεξ χωρίς συναίσθημα, καθώς επιθυμούν μια σχέση γύρω από αυτό. Πράγματι, κάποιες μελέτες δείχνουν ότι οι αγχώδεις προτιμούν τη σεξουαλική επαφή εντός μιας δέσμευσης και δεν είναι τόσο θετικοί σε ευκαιριακό σεξ. Παρόλα αυτά, άλλες έρευνες παρατηρούν ότι αρκετοί αγχώδεις τελικά εμπλέκονται σε περιστασιακό σεξ – ίσως αναζητώντας επαφή και επιβεβαίωση – αλλά στη συνέχεια βιώνουν περισσότερες αρνητικές αντιδράσεις όπως ενοχές, λύπη ή αίσθημα «χρησιμοποίησης». Για παράδειγμα, έχει βρεθεί ότι οι αγχώδεις μπορεί μετά την πράξη να αναρωτιούνται για την εξέλιξη ή να πληγώνονται αν ο άλλος φανεί απόμακρος.
3. Ασφαλές στυλ προσκόλλησης: Όσοι είναι ασφαλώς προσκολλημένοι (αισθάνονται άνετα με την εγγύτητα αλλά και αυτόνομοι) τείνουν να ρυθμίζουν καλύτερα αυτές τις καταστάσεις. Συνήθως επιδιώκουν συναισθηματική σύνδεση στις σχέσεις τους, οπότε μπορεί να μην βρίσκουν νόημα στο επαναλαμβανόμενο σεξ χωρίς επικοινωνία. Αν εμπλακούν σε περιστασιακή συνεύρεση, φαίνεται πως την αντιμετωπίζουν με λιγότερο άγχος ή τύψεις, ίσως επειδή έχουν πιο σταθερή αυτοεικόνα και ρεαλιστικές προσδοκίες.

Δες επίσης : Στυλ συναισθηματικής προσκόλλησης και ερωτικές σχέσεις

Φύλο και κοινωνικά πρότυπα:

Η εμπειρία του “sex χωρίς αγάπη” διαφέρει και ανάλογα με το φύλο, επηρεασμένη από τόσο βιολογικούς όσο και κοινωνικούς παράγοντες. Παραδοσιακά, οι έρευνες έχουν βρει ότι οι άνδρες εμφανίζουν μεγαλύτερη αποδοχή στην ιδέα του περιστασιακού σεξ σε σχέση με τις γυναίκες, και συχνά το αναζητούν πιο ενεργά. Οι γυναίκες, αντίθετα, δίνουν περισσότερη έμφαση στη συναισθηματική πλευρά και πολλές φορές διστάζουν λόγω κοινωνικών συνεπειών ή προσωπικών αξιών. Αυτές οι διαφορές εν μέρει ερμηνεύονται εξελικτικά – π.χ. έχει υποστηριχθεί ότι ιστορικά οι γυναίκες ωφελούνταν από τη μακροχρόνια δέσμευση του συντρόφου (π.χ. για ανατροφή παιδιών) και έτσι εξελίχθηκαν να είναι πιο επιλεκτικές. Ταυτόχρονα, κοινωνιολογικές αναλύσεις επισημαίνουν το συνεχιζόμενο “διπλό στάνταρ”: οι άνδρες συχνά επιβραβεύονται κοινωνικά όταν έχουν πολλές σεξουαλικές κατακτήσεις, ενώ οι γυναίκες μπορεί να στιγματίζονται για την ίδια συμπεριφορά. Αυτό το πλαίσιο μπορεί να εξηγεί γιατί οι γυναίκες συχνότερα αναφέρουν μεταμέλεια ή αρνητικά συναισθήματα μετά από περιστασιακό σεξ – όχι απαραίτητα λόγω βιολογίας, αλλά επειδή νιώθουν ότι «παραβίασαν» κοινωνικές προσδοκίες ή τις δικές τους αξίες. Πράγματι, όπως αναφέρθηκε, το review του 2020 βρήκε ότι οι γυναίκες και όσοι έχουν αυστηρότερες απόψεις για το σεξ είχαν πιο δυσμενείς συναισθηματικές αντιδράσεις από ό,τι οι άνδρες ή οι πιο απελευθερωμένοι αντίστοιχα. Ωστόσο, είναι σημαντικό να τονιστεί ότι δεν βιώνουν όλες οι γυναίκες αρνητικά αυτές τις εμπειρίες – σύγχρονες φεμινιστικές προσεγγίσεις υπογραμμίζουν πως το περιστασιακό σεξ μπορεί να είναι και θετική, ενδυναμωτική εμπειρία για τη γυναίκα, όταν γίνεται με δική της επιλογή, διεκδικώντας την απόλαυση και την αυτονομία της ενάντια στα στερεότυπα.

Ρόλος των κινήτρων και της συναίνεσης: 

Ένα κρίσιμο εύρημα της πρόσφατης βιβλιογραφίας είναι ότι το ίδιο το περιστασιακό σεξ δεν έχει ενιαία επίπτωση για όλους – μεγάλο ρόλο παίζουν τα κίνητρα και οι περιστάσεις. Σύμφωνα με θεωρίες όπως η Θεωρία Αυτοδιάθεσης (Self-Determination Theory) και η Θεωρία Σεξουαλικών Κινήτρων, η προαίρεση με την οποία κάποιος εμπλέκεται σε σεξουαλική συνεύρεση καθορίζει εν πολλοίς πώς θα νιώσει μετά.

Συνοπτικά:

1. Όταν η απόφαση να κάνει κάποιος περιστασιακό σεξ είναι αυτόνομη και συνειδητή – δηλαδή το άτομο το θέλει πραγματικά για την προσωπική του ευχαρίστηση και νιώθει ότι έχει τον έλεγχο της επιλογής – τότε είναι πιο πιθανό να έχει ουδέτερα ή και θετικά συναισθήματα μετά την πράξη. Σε αυτή την περίπτωση το σεξ ικανοποιεί κυρίως ατομοκεντρικά κίνητρα, όπως η ηδονή, η περιέργεια, η περιπέτεια, χωρίς να υπάρχουν προσδοκίες για κάτι περισσότερο (κι έτσι δεν υπάρχει απογοήτευση).
2. Αντίθετα, όταν κάποιος ενδίδει σε τέτοια επαφή λόγω εξωτερικών πιέσεων ή μη γνήσιων κινήτρων, συχνά προκύπτουν αρνητικά συναισθήματα. Για παράδειγμα, άτομα που κάνουν σεξ «επειδή έτυχε» ή επειδή αισθάνθηκαν πίεση (από την παρέα, τον/την παρτενέρ ή λόγω μέθης) έχουν περισσότερες πιθανότητες να νιώσουν μετάνοια, θλίψη ή μείωση αυτοεκτίμησης αργότερα. Επίσης, όσοι συμμετέχουν σε εφήμερο σεξ με κρυφό στόχο την συναισθηματική σύνδεση – ελπίζοντας π.χ. ότι θα εξελιχθεί σε σχέση – συχνά απογοητεύονται και πληγώνονται όταν αυτό δεν συμβαίνει. Ερευνητικά δεδομένα επιβεβαιώνουν ότι περιστατικά όπως το να κάνει κανείς σεξ υπό την επήρεια ουσιών ή παρά τη θέλησή του (συμβιβαστικά) σχετίζονται με αρνητικές εκβάσεις σε ευεξία. Αντίθετα, όταν το κίνητρο είναι η προσωπική απόλαυση εδώ και τώρα, οι εμπειρίες τείνουν να κρίνονται πετυχημένες από το ίδιο το άτομο (ικανοποίηση της περιέργειας, της λίμπιντο κ.λπ.).

Συνοψίζοντας την ψυχολογική οπτική: ναι, η έντονη σεξουαλική επιθυμία μπορεί να υπάρξει και να ικανοποιηθεί χωρίς συναισθηματικό δέσιμο, όμως οι ψυχολογικές συνέπειες διαφέρουν. Για πολλούς είναι μια ευχάριστη, απενοχοποιημένη εμπειρία, ειδικά όταν γίνεται με επίγνωση και αμοιβαία συναίνεση. Για άλλους όμως μπορεί να συνοδευτεί από αρνητικά συναισθήματα – μοναξιά, κενό, τύψεις – ιδίως αν βαθύτερα επιζητούσαν οικειότητα που δεν εκπληρώθηκε. Οι διαφορές αυτές ερμηνεύονται από παράγοντες όπως η προσωπικότητα, το στυλ προσκόλλησης, το φύλο, οι κοινωνικές επιρροές και τα κίνητρα του καθενός.

Νευροβιολογική και σεξολογική διάσταση του φαινομένου

Η επιστήμη της νευροψυχολογίας και σεξολογίας δίνει μια ενδιαφέρουσα οπτική στο πώς γίνεται εφικτή η σεξουαλική έλξη χωρίς συναισθηματική σύνδεση. Έρευνες από εξελικτική και νευροβιολογική σκοπιά υποστηρίζουν ότι στον ανθρώπινο εγκέφαλο υπάρχουν διακριτά συστήματα για τον σεξουαλικό πόθο, τον ρομαντικό έρωτα και τον μακροχρόνιο συναισθηματικό δεσμό. Συγκεκριμένα, η ανθρωπολόγος Helen Fisher και συνεργάτες της έχουν προτείνει ότι ο άνθρωπος εξελικτικά ανέπτυξε τρεις ξεχωριστούς εγκεφαλικούς μηχανισμούς:

1. Το σεξουαλικό ένστικτο/drive (lust): Έχει ως σκοπό να ωθήσει άνδρες και γυναίκες να αναζητήσουν σεξουαλική επαφή – ακόμη και με πολλούς ή νέους συντρόφους – ικανοποιώντας έτσι την αναπαραγωγική ορμή. Αυτό το σύστημα σχετίζεται κυρίως με ορμόνες όπως η τεστοστερόνη (και στα δύο φύλα) και δημιουργεί την σωματική επιθυμία/διέγερση.
2. Ο ρομαντικός έρωτας (romantic love): Εξελίχθηκε για να κάνει το άτομο να εστιάσει το ερωτικό του ενδιαφέρον σε έναν συγκεκριμένο σύντροφο κάθε φορά, ώστε να διευκολυνθεί το ταίριασμα και η αναπαραγωγή με ένα συμβατό άτομο. Νευροβιολογικά, ο έντονος έρωτας ενεργοποιεί το σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου – περιοχές πλούσιες σε ντοπαμίνη (π.χ. κοιλιακή καλύπτρα, επικλινής πυρήνας) – προκαλώντας ευφορία, έντονη σκέψη για το αγαπημένο πρόσωπο, εμμονική προσοχή σε αυτό κτλ.. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε fMRI μελέτες, όταν εθελοντές κοιτούσαν τη φωτογραφία του αγαπημένου τους, φωτίζονταν τα “πρωτόγονα” κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου (όπως όταν κάποιος παίρνει μια ανταμοιβή ή ουσία).
3. Η συναισθηματική προσκόλληση (attachment): Αυτό το σύστημα μάς ωθεί να διατηρήσουμε μακροχρόνιους δεσμούς με το σύντροφό μας, αρκετά ώστε να μεγαλώσουμε από κοινού τα παιδιά (βιολογικά είχε αυτόν τον σκοπό). Συσχετίζεται με χημικές ουσίες όπως η ωκυτοκίνη και η βαζοπρεσίνη, οι οποίες ενισχύουν το δέσιμο, την εμπιστοσύνη και το αίσθημα ασφάλειας μεταξύ των συντρόφων. Η ωκυτοκίνη – γνωστή και ως “ορμόνη της αγάπης” – απελευθερώνεται κατά την σεξουαλική επαφή και την σωματική επαφή δέρμα-με-δέρμα, προκαλώντας αισθήματα στοργής, ηρεμίας και βαθιάς οικειότητας μετά το σεξ. Η δε βαζοπρεσίνη έχει συσχετιστεί με συμπεριφορές μονογαμίας και προστατευτικότητας προς τον/τη σύντροφο.

Διάβασε επιπλέον : Νευροβιολογία & Σεξουαλικότητα

Το ότι ο εγκέφαλος διαθέτει ξεχωριστά αλλά συνεργαζόμενα  συστήματα εξηγεί γιατί είναι απολύτως εφικτό να νιώθει κανείς ισχυρή σεξουαλική έλξη (lust) χωρίς να αισθάνεται αγάπη ή βαθιά τρυφερότητα για τον άλλον. Ο σωματικός πόθος μπορεί να ενεργοποιηθεί από ερεθίσματα και χημικές αντιδράσεις (ορμόνες, νευροδιαβιβαστές) ανεξάρτητα από το αν υπάρχει συναισθηματικός δεσμός. Για παράδειγμα, η τεστοστερόνη αυξάνει την γενετήσια ορμή σε άντρες και γυναίκες, οδηγώντας σε επιθυμία για σεξουαλική εκτόνωση ακόμη κι όταν δεν υπάρχει σχέση. Από την άλλη, η έλλειψη ενεργοποίησης του “μονογαμικού” συστήματος (ωκυτοκίνης/δεσμού) σημαίνει ότι το άτομο μπορεί να μην νιώθει ιδιαίτερη συναισθηματική εγγύτητα ή δέσμευση προς τον εκάστοτε παρτενέρ.

Μελέτες νευροαπεικόνισης στηρίζουν αυτή τη διάκριση. Έχει βρεθεί πως ο εγκέφαλος σε κατάσταση έντονου πόθου ή αρχικού έρωτα παρουσιάζει ενεργοποίηση σε περιοχές ανταμοιβής/κίνητρο (dopamine reward pathways), ενώ η βαθιά αγάπη/στοργή σχετίζεται περισσότερο με ενεργοποίηση περιοχών που δημιουργούν αίσθημα ασφάλειας και καταστολή του φόβου (μείωση δραστηριότητας στην αμυγδαλή). Ενδιαφέρον εύρημα είναι ότι όταν ένα άτομο είναι ερωτευμένο ή σεξουαλικά παθιασμένο, “απενεργοποιούνται” μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με την αρνητική κριτική και την κοινωνική αξιολόγηση – εξ ου και το ρητό «ο έρωτας είναι τυφλός» έχει βάση στον εγκέφαλο. Όμως αυτά τα μονοπάτια της επιθυμίας δεν συνοδεύονται απαραίτητα από την ενεργοποίηση των “κυκλωμάτων προσκόλλησης” εάν η σχέση είναι περιστασιακή.

Από τη σκοπιά της σεξολογίας, αναγνωρίζεται ότι η σεξουαλική χημεία μεταξύ δύο ανθρώπων μπορεί να είναι έντονη χωρίς να υπάρχει γνωριμία σε βάθος. Η φυσική έλξη, η φερομόνη, η ορμή της στιγμής μπορούν να οδηγήσουν σε παθιασμένη συνεύρεση ακόμη κι αν οι δύο δεν ταιριάζουν σε συναισθηματικό επίπεδο ή δεν επικοινωνούν ιδιαίτερα. Μάλιστα, κάποιοι άνθρωποι είναι ικανοί να “διαχωρίζουν” το σεξ από την αγάπη πολύ αποτελεσματικά – χαρακτηριστικό που στην έρευνα αποτυπώνεται ως υψηλή sociosexuality (κλίση προς το σεξ χωρίς δέσμευση). Αντίθετα, άλλοι άνθρωποι σχεδόν δεν μπορούν να νιώσουν σεξουαλική έλξη αν πρώτα δεν αναπτυχθεί συναισθηματική οικειότητα. Στο άλλο άκρο, έχει αναγνωριστεί ο όρος “demisexual” για άτομα που βιώνουν σεξουαλική έλξη μόνο αφού δημιουργήσουν έναν στενό συναισθηματικό δεσμό με κάποιον. Αυτό υπογραμμίζει ότι η σχέση μεταξύ σεξουαλικής επιθυμίας και συναισθήματος βρίσκεται σε ένα φάσμα: για κάποιους η χημεία του σώματος αρκεί, ενώ για άλλους προϋποτίθεται και η χημεία της καρδιάς. Οι περισσότεροι άνθρωποι, βέβαια, βρίσκονται κάπου ενδιάμεσα – μπορούν μεν να βιώσουν πόθο χωρίς αγάπη, αλλά όσο γνωρίζουν και δένονται με τον άλλο τόσο περισσότερο ολοκληρωτική γίνεται και η σεξουαλική εμπειρία.

Ένα σημαντικό βιολογικό στοιχείο είναι ότι ακόμη και σε καθαρά περιστασιακές συνευρέσεις, ο οργανισμός μπορεί να πυροδοτήσει μηχανισμούς δεσμού εν αγνοία μας. Όπως προαναφέρθηκε, η ωκυτοκίνη και άλλες ορμόνες εκκρίνονται κατά τον οργασμό και την αγκαλιά, κάνοντας τους συντρόφους να νιώθουν κοντά και δεμένοι μετά το σεξ. Αυτό σημαίνει ότι συχνά οι άνθρωποι βιώνουν κάποια δόση τρυφερότητας ή οικειότητας ακόμη κι αν δεν την επιδίωξαν. Για παράδειγμα, δύο φίλοι με ερωτικές επαφές (friends with benefits) μπορεί να ξεκίνησαν με συμφωνία “μόνο σεξ”, αλλά μετά από αρκετές επαναλήψεις η βιοχημεία του δεσίματος να τους δημιουργήσει απρόσμενα συναισθήματα ζήλιας ή προσκόλλησης. Αυτή η δυναμική μπορεί να κάνει περίπλοκες τις καθαρά σεξουαλικές σχέσεις, καθώς ο ένας (ή και οι δύο) μπορεί ξαφνικά να νιώσει περισσότερα και να αναζητά βαθύτερη συναισθηματική σύνδεση, παρά το ότι αρχικά δεν υπήρχε τέτοια πρόθεση.

Κοινωνικοί και πολιτισμικοί παράγοντες

Δεν μπορούμε να αγνοήσουμε το πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας όταν εξετάζουμε το θέμα του σεξ χωρίς συναισθηματική σχέση. Οι αλλαγές στα ήθη, η τεχνολογία και η κουλτούρα των ραντεβού έχουν καταστήσει αυτές τις εμπειρίες πιο ορατές και ίσως πιο συχνές.

• Dating apps και “fast-sex” κουλτούρα:

Τα τελευταία 10-15 χρόνια, με την εξάπλωση εφαρμογών γνωριμιών όπως το Tinder, το casual σεξ έχει γίνει ακόμη ευκολότερο στην πρόσβαση. Οι γεωκοινωνικές εφαρμογές δίνουν την δυνατότητα σε χρήστες να βρουν σεξουαλικούς συντρόφους πολύ γρήγορα, φιλτράροντας μάλιστα βάσει επιθυμητών χαρακτηριστικών. Έρευνες επιβεβαιώνουν ότι η χρήση dating apps συσχετίζεται με αύξηση των περιστασιακών σεξουαλικών επαφών: για παράδειγμα, μελέτη βρήκε ότι οι χρήστες αυτών των εφαρμογών είχαν περίπου διπλάσιες πιθανότητες να αναφέρουν κάποιο πρόσφατο περιστασιακό σεξ (συχνά χωρίς προφυλάξεις) σε σχέση με συνομηλίκους που δεν χρησιμοποιούσαν τέτοιες εφαρμογές. Επίσης, οι τακτικοί χρήστες dating apps τείνουν να έχουν μεγαλύτερο αριθμό σεξουαλικών συντρόφων συνολικά. Αυτό συνάδει με την παρατήρηση ότι τα apps έχουν δημιουργήσει μια αίσθηση αφθονίας επιλογών (“γαλάζιος ωκεανός” υποψηφίων), όπου το σεξ μπορεί να οργανωθεί πιο άμεσα, χωρίς να χρειάζεται μακρά φάση φλερτ ή γνωριμίας. Σε αυτό το ψηφιακό περιβάλλον, η επικοινωνία πριν τη συνεύρεση είναι συχνά ελάχιστη (λίγα μηνύματα στο chat για τα βασικά) και η συνάντηση μπορεί να στοχεύει αποκλειστικά στο σεξ. Έτσι, η τεχνολογία έχει συμβάλει στη διαμόρφωση μιας κουλτούρας “fast-sex”, όπου η φυσική έλξη ικανοποιείται γρήγορα, χωρίς τις παραδοσιακές διαδικασίες ερωτοτροπίας ή δέσμευσης.

• Συναισθηματικές προεκτάσεις της νέας κουλτούρας:

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι ορισμένες μελέτες αρχίζουν να εξετάζουν τις ψυχολογικές συνέπειες αυτής της κουλτούρας του γρήγορου/ανεπίδετου σεξ μέσω apps. Υπάρχουν ενδείξεις ότι η υπερβολική χρήση εφαρμογών γνωριμιών και η συχνή εναλλαγή ερωτικών συντρόφων μπορεί να συνδέεται με αυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης σε κάποιους ανθρώπους. Πιθανολογείται ότι η επιφανειακή φύση των ψηφιακών “ανταλλαγών” (swipes, likes κλπ.), η πιθανή αντικειμενοποίηση και οι απορρίψεις που βιώνει κανείς online, καθώς και η έλλειψη ουσιαστικής ανθρώπινης επαφής, ίσως επιδρούν αρνητικά στην αυτοεικόνα και στη διάθεση ορισμένων χρηστών. Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι οι ίδιες οι περιστασιακές επαφές είναι μονοσήμαντα κακές – πολλοί νέοι απολαμβάνουν αυτή την ελευθερία. Όμως οι ειδικοί τονίζουν την ανάγκη για ισορροπία και αυτογνωσία: αν κάποιος καταφεύγει στο σεξ για επιβεβαίωση ή για να αποφύγει τη μοναξιά, ίσως βραχυπρόθεσμα νιώθει καλύτερα, αλλά μακροπρόθεσμα τα υποκείμενα ζητήματα (π.χ. χαμηλή αυτοεκτίμηση, φόβος οικειότητας) παραμένουν ή και επιτείνονται.

• Πολιτισμικές διαφοροποιήσεις:

Σε πιο συντηρητικές κοινωνίες ή παλαιότερες γενιές, το σεξ χωρίς γάμο ή σχέση ήταν ταμπού, οπότε οι περιπτώσεις έντονου πόθου χωρίς δέσμευση ήταν λιγότερο ορατές ή συζητήσιμες. Σήμερα, τουλάχιστον στη δύση, υπάρχει μεγαλύτερη αποδοχή ότι οι νέοι θα έχουν σεξουαλικές εμπειρίες πριν τον γάμο ή εκτός σχέσης. Η κουλτούρα των πανεπιστημίων, για παράδειγμα, ενίοτε ενθαρρύνει μια φάση εξερεύνησης (“hookup culture”) όπου οι δεσμοί είναι χαλαροί. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλοι αισθάνονται άνετα – οι πολιτισμικές και θρησκευτικές αξίες του καθενός παίζουν τεράστιο ρόλο. Για παράδειγμα, σε κοινωνίες όπου διατηρούνται αυστηρές απόψεις περί αγνότητας ή τιμής, όσοι εμπλέκονται σε περιστασιακό σεξ μπορεί να το βιώνουν με περισσότερο άγχος και ενοχή. Αντίθετα, σε πιο φιλελεύθερα περιβάλλοντα, το ίδιο άτομο θα μπορούσε να το ζήσει ως κάτι φυσιολογικό.

Συνολικά, οι κοινωνιολογικές μελέτες επιβεβαιώνουν ότι το πλαίσιο (οικογένεια, φίλοι, media) επηρεάζει το πώς ερμηνεύουμε το σεξ χωρίς επικοινωνία. Αν γύρω μας παρουσιάζεται ως κάτι συνηθισμένο και αποδεκτό, είμαστε πιο πιθανό να το απολαύσουμε χωρίς δεύτερες σκέψεις. Αντίθετα, αν νιώθουμε ότι παραβιάζουμε έναν κανόνα ή ότι θα στιγματιστούμε, ίσως μετά την πράξη έρθουμε αντιμέτωποι με γνωστική ασυμφωνία και συναισθήματα μεταμέλειας. Αυτό εξηγεί γιατί η στήριξη ενός μη επικριτικού κοινωνικού περίγυρου (φίλοι με παρόμοιες αντιλήψεις, ενημερωτική παιδεία για το σεξ) μπορεί να βοηθήσει το άτομο να διαχειριστεί καλύτερα τέτοιες εμπειρίες.

Συμπεράσματα

Εν κατακλείδι, η επιστημονική βιβλιογραφία προσφέρει πληθώρα δεδομένων για το ζήτημα της έντονης σεξουαλικής έλξης/επιθυμίας χωρίς συναισθηματική σύνδεση. Ναι, υπάρχουν και σύγχρονες μελέτες που εξετάζουν αυτό το φαινόμενο, από διάφορες σκοπιές – ψυχολογική, βιολογική, κοινωνική. Τα ευρήματα υποδεικνύουν ότι η ανθρώπινη σεξουαλικότητα μπορεί πράγματι να λειτουργήσει ανεξάρτητα από τον συναισθηματικό δεσμό: το σώμα και ο εγκέφαλος είναι “προγραμματισμένα” να μπορούν να αισθανθούν πόθο και να απολαύσουν το σεξ ακόμη και χωρίς αγάπη. Αυτή η δυνατότητα εξυπηρετεί εξελικτικές και βιολογικές λειτουργίες, και δεν είναι παθολογική από μόνη της – είναι μέρος του ανθρώπινου φάσματος συμπεριφορών.

Ωστόσο, η ποιότητα και επίδραση αυτών των εμπειριών εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Για κάποιους, το σεξ χωρίς δέσμευση λειτουργεί θετικά, προσφέροντας ευχαρίστηση, αυτογνωσία και ίσως μια αίσθηση ελευθερίας, χωρίς το βάρος που φέρνει μια σχέση. Για άλλους, μπορεί να αφήνει ένα αίσθημα κενού, ειδικά αν βάθυνε η προσδοκία για οικειότητα ή αν χρησιμοποιείται ως υποκατάστατο για συναισθηματική επαφή που λείπει. Οι έρευνες επισημαίνουν τη σημασία της συναίνεσης, της επικοινωνίας (έστω και βασικής) και της αυτογνωσίας: όταν οι εμπλεκόμενοι είναι ειλικρινείς ως προς τις προθέσεις τους και γνωρίζουν τα “θέλω” τους, έχουν περισσότερες πιθανότητες να βιώσουν θετικά μια περιστασιακή συνεύρεση. Αντίθετα, η έλλειψη συνεννόησης ή η αυταπάτη (π.χ. ότι «δεν θα υπάρξουν συναισθήματα καθόλου») μπορεί να οδηγήσει σε πληγωμένες καρδιές.

Συνοψίζοντας, η έντονη ερωτική επιθυμία χωρίς συναισθηματική σύνδεση είναι ένα πραγματικό και μελετημένο φαινόμενο. Η ψυχολογία το προσεγγίζει αποκαλύπτοντας πότε και σε ποιους είναι λειτουργικό ή προβληματικό, η νευροεπιστήμη εξηγεί πως το “κύκλωμα του πόθου” δρα ανεξάρτητα από το “κύκλωμα της αγάπης”, και οι κοινωνικές επιστήμες τοποθετούν το φαινόμενο στο ευρύτερο πλαίσιο των σημερινών ηθών. Είναι ένα θέμα που συνδυάζει τον σαρκικό πόθο και την ανθρώπινη ανάγκη για σύνδεση με περίπλοκο τρόπο, και ακριβώς αυτή η πολυπλοκότητα το κάνει τόσο ενδιαφέρον στη μελέτη του.

 

Πηγές

• Armstrong, E. A., England, P., & Fogarty, A. C. K. (2012). Accounting for women’s orgasm and sexual enjoyment in college hookups and relationships. American Sociological Review, 77(3), 435–462.
• Brennan, K. A., Clark, C. L., & Shaver, P. R. (1998). Self-report measurement of adult romantic attachment. Attachment theory and close relationships, 46–76.
• Carter, C. S. (1998). Neuroendocrine perspectives on social attachment and love. Psychoneuroendocrinology, 23(8), 779–818.
• Fielder, R. L., & Carey, M. P. (2010). Predictors and consequences of sexual “hookups” among college students: A short-term prospective study. Archives of Sexual Behavior, 39(5), 1105–1119.
• Fisher, H. E., Aron, A., & Brown, L. L. (2006). Romantic love: An fMRI study of a neural mechanism for mate choice. Journal of Comparative Neurology, 493(1), 58–62.
• Schachner, D. A., & Shaver, P. R. (2004). Attachment dimensions and sexual motives. Personal Relationships, 11(2), 179–195.
• Timmermans, E., & De Caluwé, E. (2017). To Tinder or not to Tinder, that’s the question: An individual differences perspective to Tinder use and motives. Personality and Individual Differences, 110, 74–79.
• Vrangalova, Z. (2015). Hooking up and psychological well-being in college students: Short-term prospective links across different hookup definitions. Journal of Sex Research, 52(5), 485–498.
• Vrangalova, Z., & Ong, A. D. (2014). Who benefits from casual sex? The moderating role of sociosexuality. Social Psychological and Personality Science, 5(8), 883–891.