Το «fight–flight–freeze» με απλά λόγια
H φυσιολογική αντίδραση του σώματος και του νου απέναντι σε κίνδυνο:
-
fight → πολεμάς
-
flight → φεύγεις
-
freeze → παραλύεις
Ένας μηχανισμός επιβίωσης, βαθιά ριζωμένος στη βιολογία μας.
Η αντίδραση “Fight or Flight” ή “Freeze”, είναι μια βασική βιολογική αντίδραση του ανθρώπινου οργανισμού σε απειλητικές καταστάσεις. Είναι ένας μηχανισμός επιβίωσης που μας προετοιμάζει για άμεση δράση, είτε για να πολεμήσουμε τον κίνδυνο (fight), είτε για να φύγουμε από την επικίνδυνη κατάσταση (flight) ή ακόμα και να “παγώσουμε” σε περίπτωση που η δράση φανεί αδύνατη (freeze).
Αυτός ο μηχανισμός έχει τις ρίζες του στην εξελικτική ανάγκη για επιβίωση. Η ενεργοποίηση του συμβαίνει κατά τη διάρκεια καταστάσεων άμεσου κινδύνου ή στρες. Η αντίδραση αυτή έχει άμεσο αντίκτυπο στην ψυχική και σωματική υγεία και η κατανόησή της είναι κρίσιμη για την αξιολόγηση και την αντιμετώπιση ψυχολογικών και ψυχιατρικών καταστάσεων.
Fight or Flight:Η Βασική Αντίδραση πάλης ή φυγής
Ο οργανισμός μας έχει εξελιχθεί ώστε να αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις απειλές γύρω του. Όταν αντιλαμβάνομαι έναν κίνδυνο, ο εγκέφαλος δίνει σήμα στο σώμα να απελευθερώσει ορμόνες και νευροδιαβιβαστές που ενεργοποιούν την αντίδραση “fight or flight”. Αυτή η αντίδραση προκαλεί διάφορες φυσιολογικές αλλαγές, όπως αύξηση του καρδιακού ρυθμού, αυξημένη πίεση του αίματος και αυξημένα επίπεδα αδρεναλίνης και κορτιζόλης. Η καρδιά αντλεί περισσότερο αίμα στους μυς και στον εγκέφαλο με αποτέλεσμα να προετοιμάσει το σώμα είτε για μάχη είτε για φυγή. Η αντίδραση αυτή βοηθά το άτομο να ανταποκριθεί άμεσα στον κίνδυνο.
Επιπλέον, ο εγκέφαλος απελευθερώνει νευροδιαβιβαστές όπως η ντοπαμίνη και η νορεπινεφρίνη, που ενισχύουν την εγρήγορση, την ταχύτητα αντίδρασης και τη συγκέντρωση. Ο θυρεοειδής αδένας εκκρίνει επιπλέον ορμόνες που ενισχύουν την ενέργεια του οργανισμού, ενώ η παραγωγή αδρεναλίνης από τα επινεφρίδια ενισχύει την ετοιμότητα του οργανισμού για άμεση δράση.
Freeze: Η Αντίδραση της Παγωμένης Κατάστασης
Το “Freeze” εμφανίζεται όταν το άτομο νιώθει ότι δεν έχει άλλη επιλογή πέρα από το να μείνει ακίνητο ή να “παγώσει”, είτε φυσικά, είτε συναισθηματικά. Συχνά, το προκαλούν ο έντονος φόβος ή η αίσθηση αδυναμίας. Όταν το άτομο βιώνει αυτή την κατάσταση, ο οργανισμός του διακόπτει τη φυσιολογική του λειτουργία και στέλνει στο μυαλό το μήνυμα ότι η κίνηση ή η αντίσταση δεν είναι εφικτή. Αν και αυτή η κατάσταση φαίνεται αδρανής, επιτρέπει στο άτομο να αποφύγει την προσοχή του κινδύνου ή να εφαρμόσει μια στρατηγική αποφυγής, όταν το σώμα του δεν μπορεί να αντιδράσει διαφορετικά.
Ψυχολογικές Επιπτώσεις
Η αντίδραση “Fight or Flight” (ή “Freeze”) μπορεί να προκαλεί σοβαρές ψυχολογικές συνέπειες όταν ενεργοποιείται συχνά ή σε καταστάσεις χωρίς πραγματικό κίνδυνο. Όταν ο μηχανισμός του στρες παραμένει ενεργός για μεγάλο χρονικό διάστημα, επιβαρύνει τον οργανισμό και ενισχύει το χρόνιο άγχος, την υπερβολική ανησυχία και τα καταθλιπτικά συμπτώματα. Πολλοί άνθρωποι που ζουν με διαταραχές άγχους, όπως η διαταραχή πανικού ή η μετατραυματική διαταραχή (PTSD), βιώνουν αυτό το φαινόμενο. Το σώμα τους συνεχίζει να λειτουργεί σε κατάσταση υπερέντασης, ακόμη και όταν ο κίνδυνος έχει περάσει.
Από την άλλη πλευρά, όταν το άτομο αντιδρά με συχνή ακινησία ή απάθεια απέναντι στις δυσκολίες, ενεργοποιεί υπερβολικά την αντίδραση “Freeze”. Σε αυτή την κατάσταση, νιώθει ότι δεν μπορεί να ελέγξει ή να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά όσα συμβαίνουν γύρω του. Με αυτόν τον τρόπο, ο εγκέφαλος παγιώνει ένα μοτίβο παθητικότητας, το οποίο ενισχύει την αίσθηση αδυναμίας και απομόνωσης.
Νευροβιολογία: Ο Εγκέφαλος πίσω από το Fight, Flight ή Freeze»
Ο εγκέφαλος και κυρίως ο υποθάλαμος μαζί με το αυτόνομο νευρικό σύστημα— ενεργοποιεί την αντίδραση “Fight or Flight” (ή “Freeze”). Ο υποθάλαμος είναι υπεύθυνος για την αξιολόγηση της απειλής και την ενεργοποίηση του συμπαθητικού νευρικού συστήματος. Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα, ελέγχει τις φυσιολογικές αντιδράσεις στρες, όπως η έκκριση αδρεναλίνης από τα επινεφρίδια. Επιπλέον, ο μετωπιαίος φλοιός του εγκεφάλου αξιολογεί διαθέσιμες στρατηγικές. Στην συνέχεια αποφασίζει για το είδος της αντίδρασης (πολεμάω, φεύγω ή παγώνω).
Όταν σωματικά αντιμετωπίζω μία έντονη κατάσταση στρες, ο υποθάλαμος στέλνει σήματα στους αδένες. Αυτοί με τη σειρά τους εκκρίνουν αδρεναλίνη και κορτιζόλη, ορμόνες που αυξάνουν τον καρδιακό ρυθμό. Ταυτόχρονα, ο οργανισμός ενισχύει την προσοχή και τη φυσική δύναμη. Παράλληλα, περιορίζει τους μηχανισμούς που προάγουν την ηρεμία και τη χαλάρωση. Το νευροδιαβιβαστικό σύστημα ενισχύει τις φυσικές αντιδράσεις, ενώ το αίσθημα φόβου ενεργοποιεί την αμυγδαλή. Η αμυγδαλή είναι η περιοχή του εγκεφάλου η οποία αναγνωρίζει και αξιολογεί τις απειλές.
Πώς η Αντίδραση Fight–Flight–Freeze Επηρεάζει τη Ζωή μας
Η αντίδραση “Fight or Flight” (ή “Freeze”) αποτελεί μια βασική βιολογική και ψυχολογική λειτουργία. Ενεργοποιεί τον οργανισμό απέναντι στην απειλή. Η κατανόησή της βοηθά στη διαχείριση του άγχους και των ψυχικών δυσκολιών που προκαλεί η υπερβολική ή παρατεταμένη ενεργοποίησή της. Στην καθημερινότητα, αυτή η αντίδραση στηρίζει την επιβίωση και την αντιμετώπιση κινδύνων. Όταν όμως παραμένει έντονη για καιρό, προκαλεί ψυχολογική επιβάρυνση. Έτσι καθιστά απαραίτητη τη σωστή υποστήριξη και θεραπεία για την αποκατάσταση της συναισθηματικής ισορροπίας.
«Μη φοβού, μη μάχεσαι, μη φεύγεις· γνώριζε· γιατί η κατανόηση λυτρώνει την ψυχή απ’ την ταραχή.»
