Συνηθίζουμε να λέμε ότι ένα παιδί χρειάζεται τα απαραίτητα για να μεγαλώσει. Ωστόσο ξεχνάμε κάποιες φορές να τονίσουμε τη σημασία που έχει η συναισθηματική ασφάλεια για την ανάπτυξή του. Ο γονιός μπορεί να ανταποκρίνεται άμεσα και ικανοποιητικά, πολλές φορές ακόμα και υπερπροστατευτικά στις υλικές ανάγκες του παιδιού. Πόση σημασία δίνεται όμως στη συναισθηματική σταθερότητα που πρέπει να παρέχει ένας γονιός για να μεγαλώσει με ψυχική υγεία και ασφάλεια ένα παιδί μέσα σε μία οικογένεια;
Τι είναι η συναισθηματική ασφάλεια;
Η συναισθηματική ασφάλεια ως όρος μπορεί να εξηγηθεί μέσω της θεωρίας των Cummings και Davies, τη θεωρία της Συναισθηματικής Ασφάλειας (Emotional Security Theory). Η θεωρία υποστηρίζει ότι τα παιδιά έχουν μια θεμελιώδη ανάγκη να αισθάνονται συναισθηματικά ασφαλή μέσα στις σχέσεις τους με τους φροντιστές τους (κυρίως τους γονείς). Όταν υπάρχει συγκρουσιακό ή ασταθές οικογενειακό περιβάλλον, το παιδί απειλείται συναισθηματικά. Για να προστατευτεί το παιδί, αναπτύσσει μηχανισμούς άμυνας ή στρατηγικές προσαρμογής, οι οποίοι μπορεί να αποδειχθούν προβληματικοί.
Πώς χτίζεται η συναισθηματική ασφάλεια;
Η συναισθηματική ασφάλεια στην παιδική ηλικία δεν κάτι ιδεατό και άπιαστο. Το αντίθετο μάλιστα. Η σημασία της σταθερής γονεϊκής παρουσίας είναι αναπόσπαστη για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος ασφάλειας για το παιδί. Δημιουργείται μέσα από καθημερινές, σταθερές και επαναλαμβανόμενες εμπειρίες. Όταν ο γονιός ή ο φροντιστής ανταποκρίνεται με συνέπεια και πρόγραμμα στις ανάγκες του παιδιού, δεν το επικρίνει και προσπαθεί να επικοινωνήσει μαζί του, τότε όλα είναι πιο ασφαλή στη ζωή του. Στα μάτια ενός παιδιού ο ενήλικας αποτελεί το παράδειγμα πάνω στο οποίο χτίζει τον ρεαλιστικό αλλά και τον συναισθηματικό του κόσμο βήμα βήμα. Όπως το σώμα μας χρειάζεται τροφή και νερό για λειτουργεί σωστά, έτσι και ψυχισμός μας χρειάζεται συναισθηματική σταθερότητα για να μπορέσει να εξελιχθεί με υγιή τρόπο.
Τι συμβαίνει όταν δεν υπάρχει;
Γενικά η έλλειψη συναισθηματικής ασφάλειας στη ζωή ενός ανθρώπου μπορεί και μεταγενέστερα να φέρει ψυχικές δυσκολίες, πόσο μάλλον όταν κανείς μεγαλώνει με τέτοιο τρόπο. Το παιδί μπορεί να αναπτύξει άγχος και χαμηλή αυτοεκτίμηση, αφού ποτέ δεν έμαθε να αγαπά τον εαυτό του μέσα από το περιβάλλον του. Κατά συνέπεια, μπορεί να ακολουθήσουν δυσκολίες στις κοινωνικές του σχέσεις και προβλήματα με τη συναισθηματική εγγύτητα. Μεγαλώνοντας κανείς σε ένα περιβάλλον με έλλειψη ισορροπίας και συναισθηματικής σταθεράς, πιθανότατα δεν έχει μάθει τρόπους αυτορρύθμισης της ψυχοσύνθεσής του. Άνθρωποι λοιπόν που έμαθαν μέσα από την συναισθηματική ανασφάλεια πως να αντιμετωπίζουν τη ζωή από μικροί, βρίσκονται σε μόνιμη επιφυλακή. Δεν είναι καθόλου απίθανο να αναπτύξουν επιθετικότητα, απόσυρση ή υπερβολική ανάγκη επιβεβαίωσης.
Για παράδειγμα, όταν ένα παιδί δεν νιώθει συναισθηματικά ασφαλές, το σώμα και ο εγκέφαλός του αντιλαμβάνονται το περιβάλλον ως συναισθηματική απειλή. Σε αυτήν την περίπτωση, ενεργοποιείται το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Και συγκεκριμένα η αμυγδαλή στον εγκέφαλο, το κέντρο συναγερμού για τον κίνδυνο. Αυτό οδηγεί σε συνεχή ενεργοποίηση του μηχανισμού μάχης ή φυγής και το παιδί γίνεται επιθετικό ή αποσύρεται. Σε χρόνιο επίπεδο, η συναισθηματική ανασφάλεια δημιουργεί ένα συνεχές στρες, που προκαλεί δυσκολίες στη ρύθμιση συναισθημάτων, αυξημένο άγχος και ευερεθιστότητα.
Πώς ενισχύεται όμως η συναισθηματική ασφάλεια;
Η καλλιέργεια της συναισθηματικής ασφάλειας είναι σημαντική για το μέλλον του παιδιού. Για την ενίσχυσή της το πρώτο βήμα είναι η διατήρηση της σταθερότητας του περιβάλλοντος. Το παιδί είναι καλό να μπορεί να βασιστεί στους γύρω του και να ξέρει τι να περιμένει. Έπειτα, η ενσυναίσθηση και η ενεργή ακρόαση είναι δύο χαρακτηριστικά που οι γονείς καλό θα ήταν να αναπτύξουν. Τα παιδιά που μεγαλώνουν νιώθοντας ότι τα ακούνε και τα καταλαβαίνουν οι γύρω τους παρουσιάζουν πιο υγιή ψυχισμό. Τέλος, η υποστήριξη και η ενθάρρυνση είναι το άλφα και το ωμέγα για έναν χαρακτήρα με αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση. Επομένως, οι γονείς θα πρέπει να υποστηρίζουν τις προσπάθειες και τα επιτεύγματα των παιδιών.
Τέλος…
Πολλοί δεν κατανοούν ότι η συναισθηματική ασφάλεια είναι τόσο σημαντική για τον ανθρώπινο ψυχισμό. Δεν έχουν διδαχθεί ποτέ από το δικό τους περιβάλλον πως είναι ένα βασικό συναίσθημα. Ωστόσο, είναι ένα συναίσθημα το οποίο με προσπάθεια καλλιεργείται. Όσο πιο συνειδητοί γινόμαστε ως προς αυτό, τόσο πιο πολύ χτίζουμε τα μοτίβα για μία πιο υγιή συμπεριφορά και προς τα παιδιά μας.
