Η Θεωρία Γνωστικής Ασυμφωνίας (Cognitive Dissonance Theory) είναι μία από τις πιο σημαντικές και διαδεδομένες θεωρίες στην κοινωνική ψυχολογία. Αναπτύχθηκε από τον Leon Festinger το 1957 και εξηγεί τη σύγκρουση που προκύπτει όταν ένα άτομο έχει αντικρουόμενες σκέψεις, πεποιθήσεις ή συμπεριφορές. Αυτή η σύγκρουση δημιουργεί ψυχολογική ένταση, την οποία το άτομο προσπαθεί να μειώσει με διάφορους τρόπους.
Τι προκαλεί τη Γνωστική Ασυμφωνία;
Πολύς κόσμος σίγουρα σκέφτεται από που τέλος πάντων πηγάζει αυτή η σύγχυση απόψεων και καταστάσεων. Γιατί δεν μπορούμε να φέρουμε σε ισορροπία το μέσα με το έξω; Η Θεωρία Γνωστικής Ασυμφωνίας υποστηρίζει ότι η ασυμφωνία πηγάζει από την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου για συνέπεια με κάθε κόστος. Σύμφωνα με τον Leon Festinger, οι άνθρωποι έχουν μια φυσική τάση να θέλουν να σκέφτονται, να αισθάνονται και να ενεργούν με τρόπο συνεπή. Όταν η ασυμφωνία απειλεί την αίσθηση της συνέπειας, το άτομο νιώθει ψυχολογική ένταση και δυσφορία.
Η γνωστική ασυμφωνία πηγάζει από διάφορες πηγές που προκαλούν ψυχολογική ένταση όταν συνυπάρχουν αντικρουόμενες σκέψεις ή συμπεριφορές. Μία βασική πηγή προέρχεται από την αντίφαση μεταξύ των ηθικών αξιών και των κοινωνικών κανόνων που το άτομο έχει μάθει, με τη συμπεριφορά του. Όταν η δράση του ατόμου έρχεται σε αντίθεση με αυτές τις αξίες, δημιουργείται ασυμφωνία. Επιπλέον, η ασυμφωνία μπορεί να προκύψει όταν οι πράξεις κάποιου δεν ευθυγραμμίζονται με την αυτοεκτίμησή του. Οι άνθρωποι επιθυμούν να βλέπουν τον εαυτό τους ως ηθικό και ικανό, οπότε όταν οι πράξεις τους συγκρούονται με αυτή την εικόνα, βιώνουν ένταση. Μια άλλη σημαντική πηγή είναι η πίεση από το εξωτερικό περιβάλλον. Ενδέχεται να απαιτεί από το άτομο να ενεργήσει με τρόπο που αντιτίθεται στις προσωπικές του πεποιθήσεις. Τέλος, όταν το άτομο επενδύει πολύ χρόνο και ενέργεια σε μία επιλογή. Αυτό μπορεί να φέρει εσωτερική σύγκρουση, ιδίως όταν η επιλογή αποδεικνύεται εσφαλμένη.
Πώς επηρεάζει το άτομο
Η θεωρία της Γνωστικής Ασυμφωνίας υποστηρίζει ότι τα άτομα αισθάνονται δυσφορία όταν έχουν αντικρουόμενες πεποιθήσεις ή στάσεις. Αυτή η δυσφορία τους παρακινεί να μειώσουν την ασυνέπεια. Για παράδειγμα, η Γνωστική Ασυμφωνία διερευνήθηκε για πρώτη φορά με αφορμή μια μελέτη παρατήρησης συμμετεχόντων σε μία ομάδα που πίστευε ότι η γη επρόκειτο να καταστραφεί από μία πλημμύρα. Ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς τα πραγματικά αφοσιωμένα άτομα. Είχαν παραιτηθεί από τα σπίτια και τις δουλειές τους για να αφοσιωθούν στην πίστη τους. Ποια ήταν όμως η αντίδρασή τους ειδικά όταν η πλημμύρα τελικά δεν συνέβη; Ενώ τα όχι και τόσο πιστά μέλη της κοινότητας ήταν σε θέση να αναγνωρίσουν και να παραδεχθούν το λάθος τους, τα αφοσιωμένα μέλη όχι. Μάλιστα, ήταν πιο πιθανό να ερμηνεύσουν αυτό το λάθος με εκ νέου στοιχεία με σκοπό να αποδείξουν ότι είχαν δίκιο.
Όπως ειπώθηκε και πρωτύτερα βασικό μέλημα των ατόμων εν γένει όταν βιώσουν Γνωστική Ασυμφωνία είναι να μειώσουν το αίσθημα δυσφορίας. Έτσι, δημιουργείται ένα ευρύ φάσμα επιπτώσεων. Η Ασυμφωνία μπορεί να παίξει ρόλο στο πώς ενεργούμε, σκεφτόμαστε και παίρνουμε αποφάσεις. Μπορεί να εμπλακούμε σε συμπεριφορές ή να υιοθετήσουμε συμπεριφορές για να βοηθήσουμε στην ανακούφιση της ταλαιπωρίας της σύγκρουσης. Οι άνθρωποι μπορεί να υιοθετούν πεποιθήσεις ή ιδέες μόνο και μόνο για να δικαιολογήσουν ή για να εξηγήσουν την σύγκρουση αυτή. Αυτό μπορεί μερικές φορές να περιλαμβάνει την ενοχοποίηση άλλων ανθρώπων ή εξωτερικών παραγόντων. Επιπλέον, μπορεί να αποκρύψουν συμπεριφορές και απόψεις από άλλους ανθρώπους ώστε να μην έρθουν αντιμέτωποι με την ντροπή. Τέλος. υπάρχει πιθανότητα να πέσουν στην παγίδα μίας γνωστικής προκατάληψης που ονομάζεται προκατάληψη επιβεβαίωσης μεροληπτώντας υπέρ των απόψεών τους.
Αντιμετώπιση της Γνωστικής Ασυμφωνίας
Η Θεωρία Γνωστικής Ασυμφωνίας μπορεί να μας δείξει ότι όλοι μας ερχόμαστε σε αντιπαράθεση με απόψεις και συμπεριφορές που μας προκαλούν δυσφορία. Ωστόσο, η αντιμετώπιση αυτής της ψυχικής δυσφορίας ποικίλει για τον καθένα από εμάς. Πάντοτε ο καλύτερος δρόμος είναι ο δρόμος της λογικής και την σκέψης. Αντιμετωπίζοντας τέτοια διλήμματα με κριτική σκέψη και αποσαφηνίζοντας τα στο μυαλό μας, σίγουρα αργά ή γρήγορα θα βρούμε τη λύση. Η γνωστική ασυμφωνία παίζει ρόλο σε πολλές αξιολογικές κρίσεις, αποφάσεις και αξιολογήσεις. Το να συνειδητοποιήσουμε πώς οι αντικρουόμενες πεποιθήσεις επηρεάζουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι ένας πολύ καλός τρόπος για να βελτιώσουμε την ικανότητά μας να κάνουμε πιο γρήγορες και ακριβείς επιλογές. Η αναντιστοιχία μεταξύ πεποιθήσεων και πράξεων μπορεί να προκαλέσει δυσφορία. Αλλά μπορεί και να οδηγήσει σε αλλαγή και βελτίωση της ποιότητας ζωής μας.
