Πότε και πού οι άνθρωποι εφηύραν την τήξη μετάλλων; Οι επιστήμονες από το πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, το Λονδίνο και το Cambridge (Μεγάλη Βρετανία) βρήκαν την απάντηση σε αυτή τη μακρόχρονη ερώτηση στην ιστορία της τεχνολογίας. Η μεταλλουργία δεν έχει ενιαία προέλευση, αλλά κατά πάσα πιθανότητα προέκυψε σε διάφορες τοποθεσίες περίπου την ίδια εποχή. Οι εμπειρογνώμονες κατέληξαν σε αυτό το συμπέρασμα αφού επανεξέτασαν την χάλκινη σκωρία 8.500 ετών και ανέλυσαν τη χημική σύνθεση άλλων τεχνουργημάτων χαλκού από τον οικισμό του Çatalhöyük στην Εγγύς Ανατολή.
Αυτή η ιστορία του πολιτισμού διαιρείται ευρέως στην Εποχή του Λίθου, του Χαλκού και του Σιδήρου. Τι είναι ελάχιστα γνωστή, ωστόσο, είναι ότι το μέταλλο του χαλκού ήταν ήδη υπό επεξεργασία από την αρχή της Νεολιθικής Εποχής περίπου 10.000 χρόνια πριν, στην Εύφορης Ημισελήνου από την Ανατολή μέσω της Ανατολίας στα Zagros, στα βουνά στο Ιράν. «Αλλά επειδή αυτό είναι όλος ο καθαρός φυσικός χαλκός, δεν μπορούμε πραγματικά να το ονομάσουμε αληθινή μεταλλουργία», εξηγεί ο καθηγητής Δρ Ernst Pernicka, επιστημονικός διευθυντής του Κέντρου Αρχαιομετρίας Curt Engelhorn του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, που βρίσκεται στο Mannheim. Ο χαλκός βρίσκεται στη φύση ως μέταλλο και σύμφωνα με τους ερευνητές θεωρήθηκε πιθανότατα ένας ειδικός τύπος πέτρας. Αλλά επειδή η παραγωγή μετάλλων από το μεταλλεύμα εισάγει μια καινούργια εποχή στην ανθρώπινη ιστορία, είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πότε και πού αναπτύχθηκε για πρώτη φορά και κατά πόσο η τήξη μετάλλων προέκυψε πραγματικά σε μία θέση.
Για μεγάλο χρονικό διάστημα μια μικρή ποσότητα σκωρίας χαλκού από τη νεολιθική περιοχή στο Çatalhöyük θεωρήθηκε ότι είναι η πρώτη απόδειξη για την πυρομεταλλουργική εκχύλιση χαλκού από μεταλλεύματα. Αυτός ο οικισμός υπήρχε από περίπου 7.100 έως 6.000 π.Χ. και θεωρείται ότι αποτελεί τη σημαντικότερη περιοχή στην Εγγύς Ανατολή που παρέχει οποιαδήποτε εικόνα για την ανάπτυξη των ανθρώπινων ενδιαιτημάτων. Η χάλκινη σκωρία βρισκόταν σε στρώματα που χρονολογούνται από τα 6.500 χρόνια πριν από τον Χριστό και επομένως ήταν 1.500 χρόνια μεγαλύτερα από τις πρώτες μαρτυρίες χαλκού. «Το εύρημα φαινόταν να δείχνει τη γενέτειρα της μεταλλουργίας, με την τεχνολογία να εξαπλώνεται σιγά-σιγά από εκεί προς όλες τις κατευθύνσεις», δηλώνει ο καθηγητής Pernicka, ο οποίος είναι επίσης επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας Αρχαιομετρίας και Αρχαιομεταλλουργίας στο Ινστιτούτο Επιστημών της Γης στο πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης.
Ωστόσο, νέες μελέτες στον κλάδο γύρω από την μεταλλουργία, συμπεριλαμβανομένων αυτών στο Κέντρο Curet Engelhorn για την Αρχαιομετρία, απέδειξαν ότι η σκωρία ήταν ένα ακούσιο παραπροϊόν της οικιακής φωτιάς. Η υπερβολική ζέστη της φωτιάς σκουριάζει τα πράσινα χαλκουργικά μεταλλεύματα, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως χρωστικές ουσίες. Η σκωρία διαφέρει σε χημική σύνθεση από ένα άλλο τεχνούργημα από τον οικισμό της Εποχής του Λίθου, ένα σφαιρίδιο από διπλωμένα φύλλα από καθαρό χαλκό. Αυτό έριξε νέο φως στην επιστημονική σημασία της χαλκού σκουριάς του Çatalhöyük, θέτοντας τώρα τα πρώτα γνωστά παραδείγματα εξαγωγής χαλκού από μεταλλεύματα γύρω στο 5,000 π.Χ. στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και το Ιράν. Τα τρέχοντα ευρήματα δείχνουν ότι αυτή η επαναστατική εξέλιξη στην ανθρωπότητα πιθανότατα προήλθε περίπου στον ίδιο χρόνο αλλά σε πολλές τοποθεσίες. «Έτσι επιλύσαμε ένα αμφιλεγόμενο πρόβλημα στην ιστορία της τεχνολογίας», υπογραμμίζει ο καθηγητής Pernicka.
Το επιστημονικό άρθρο:
M. Radivojević, Th. Rehren, S. Farid, E. Pernicka, D. Camurcuoğlu. Repealing the Çatalhöyük extractive metallurgy: The green, the fire and the ‘slag’. Journal of Archaeological Science, August 2017
