Είναι γεγονός πως ο καλλιτεχνικός χείμαρρος του Σουρεαλισμού, ο οποίος δημιούργησε μία ολική επαναθεμελίωση και τομή στην απονοηματοδότηση της τέχνης και δρομολόγησε την φαντασιακή της διαπλάτυνση, έχει μονοδιάστατα αποδοθεί ως ένα καλλιτεχνικό κίνημα αποτελούμενο κατεξοχήν από ανδρικά υποκείμενα. Ο αντίκτυπος αυτής της στοχευμένης περιθωριοποίησης; Να έχει παραμείνει αθέατη και επισκιασμένη η πρωτοποριακή και πληθωρική δημιουργική παραγωγή της σουρεαλιστικής ζωγραφικής πολλών γυναικών καλλιτέχνιδων, οι οποίες οχι μόνο επιμήκυναν την πορεία ζωής του κινήματος εν γένει, αλλά ήταν ενεργά και ριζοσπαστικά μέλη των καλλιτεχνικών συλλογικοτήτων που επιχείρησαν τολμηρούς και διαχρονικούς πειραματισμούς σε κάθε επιμέρους τομέα της τέχνης και κυρίως στην αναμφίβολη εξέλιξη στον τομέα των εικαστικών τεχνών και ιδίως της ζωγραφικής.
Οι γυναίκες της σουρεαλιστικης ζωγραφικής αποτελούν μία πολυάριθμη ομάδα που χαρακτηρίζεται από μία πληθωρικότητα τόσο στα εκφραστικά μέσα όσο και στις πρωτότυπες τεχνικές που εφάρμοσαν στα έργα τους.
Ι. Remedios Varo
Η συγκεκριμένη καλλιτέχνιδα που εντάσσεται στο πεδίο της θηλυκής σουρεαλιστικής ζωγραφικής δραστηριοποιήθηκε ενεργά στους σουρρεαλιστικούς κύκλους στο Παρίσι, όπου συνεργάστηκε στενά με τον Αντρέ Μπρετόν και τον Μπενζαμίν Περέ και συμμετείχε σε πολλά σουρρεαλιστικα παιχνίδια και εκθέσεις όπως το Cadavre Exquis. Μάλιστα, το έργο της συμφύρει σουρρεαλιστικες επιρροές με χαρακτηριστικά στοιχεία που αντλούνται απο την ψυχανάλυση, την ονειρική ασυνείδητη κατάσταση, μυστικισμού, αναδευμένα με στοιχεία επιστημονικης φαντασίας. Όσον αφορα την τεχνοτροπία της, χρησιμοποιούσε γραφίτη στα πολλαπλά προσχέδιά της πριν την οριστική ολοκλήρωση του έργου σε μουσαμά ή masonite. Διάφορες καινοτόμες σουρρεαλιστικές τεχνικές που ανέδειξε στα έργα της είναι η decalcomania για βιομορφικά, αυθόρμητα σχέδια, η τεχνική grattage που συνίσταται στο ξύσιμο υγρών στρωμάτων χρώματος για αναδίφηση του υποστρώματος και η soufflage, που αφορά το φύσημα για αιθέρια και απόκοσμη όψη στις εικόνες. Στα πιο εμβληματικά της έργα παίζει συνειρμικά με εικόνες και σύμβολα όπου διαχέονται φιλοψυχαναλυτικές, σεξουαλικές και κοινωνικές συνδηλώσεις.
ΙΙ. Kay Sage
Άλλη μία ιδιαίτερη παρουσία στον χώρο του Σουρρεαλισμού, της οποίας η επαφή με τον Σουρρεαλισμό επηρεάστηκε βαθύτατα από την σχέση της με τον καλλιτέχνη Yves Tanguy, η οποία την σύστησε στους σουρρεαλιστικούς κύκλους. Η ζωγραφική της φαίνεται ότι εμπνεύστηκε πολλά στοιχεία του ύφους του De Chirico, ενώ η τεχνοτροπία της βασίζεται στα ψυχρά, ερημικά και εγκαταλελειμμένα τοπία, δομημένα σε μορφές και σχέδια όπως σκαλωσιές ή σκηνικά με υποτονικές σκιάσεις. Μέσα απ’ την τέχνη της εκφράζει την βαθιά της πεποίθηση για την σκοτεινή και μελαγχολική φύση του ασυνειδήτου, αποσυνδεδεμένου απο τον λογικό ιστό και την ύφεση του μέσα από το παράδοξο και τη μοναξιά. Παρόλο που όσο μεγάλωνε αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα με την όρασή της, ενέτεινε το ενδιαφέρον για τον σουρρεαλισμό στην Αμερική μέσω πολλων εκθέσεων που διοργάνωσε.
ΙΙΙ. Toyen
Μία από τις πιο απόκοσμες φιγούρες των γυναικών της σουρεαλιστικης ζωγραφικής που θα λέγαμε ότι η συνάντηση με τον σουρεαλισμό αποκαλύφθηκε ως μία πηγαία εσωτερική φύση που διαπέρασε τόσο την καλλιτεχνική της δραστηριότητα όσο και την προσωπική της σεξουαλικότητα. Άφησε τα πεδία της σεξουαλικότητας της απεριόριστα και αταξινόμητα, ενώ χρησιμοποιούσε πιο αρσενικά στοιχεία στην εικόνα της. Το έργα της είναι σαν αινιγματικές αχαρτογράφητες νησίδες, όπου περιφέρει και διαχέει την αμφιφυλόφιλη και queer επιθυμία της να καλπάσει υπαινικτικά μέσω ερωτικών μοτίβων, γέλιων και έντονα σεξουαλικών μορφών. Η ίδια ανέδειξε την τσεχοσλοβακική σουρρεαλιστική ομάδα στην οποία και εντάχθηκε ενεργά από το 1934. Μαζι με τον καλλιτέχνη Styrsky, ανέπτυξε την τεχνική “artificialism”, μια αφηρημένη τεχνική νοηματόδοητητης πραγματικότητας, όπου αναδεύεται το πραγματικό σε αχρονική κατεύθυνση με τις αναμνήσεις, και με τη χρήση ραντισμάτων, στένσιλ και dripping. Αφού μεταναστεύει στο Παρίσι, υιοθετεί ένα πιο αφηρημένο ζωγραφικό στυλ, με στοιχεία μυστικισμού και συμβολισμούς ζώων, φαντασμάτων αποτυπωμένων με έναν ιδιόμορφο ερωτισμό.
ΙV. Leonor fini
Η Λεονόρ αποτελεί μια αυθεντική περίπτωση αντισυμβατικής καλλιτέχνιδας της σουρεαλιστικής ζωγραφικής, η οποία υπήρξε ως το επί το πλείστον αυτοδίδακτη και πλάστηκε στην ζωγραφική μέσω του σχεδίου στους χώρους των νεκροτομείων, διαβάζοντας αυτομορφωτικά βιβλία τέχνης και περιπλανώμενη σε μουσεία. Η τέχνη της φαίνεται να γοητεύεται πολύ από το υπερφυσικό στοιχείο που εναρμονίζεται ποικιλοτρόπως με το σουρεαλιστικό πνεύμα, την περίοδο της αναγέννησης και της άσκησαν σημαντική επιρροή τα έργα του Carlo Carrá και του Di Chirico. Στα έργα της κυριαρχούν οι μορφές μαγγισών, λύκων και της Σφίγγας αναδεικνύοντας την συμβολική αναπαράσταση και την μεταφορά. Παρά την ορατή της επιρροή από σουρρεαλιστικές μεθόδους και καλλιτέχνες, δεν εντάχθηκε ποτέ επισήμως στο κίνημα, αποτρεπόμενη από την μισογυνική στάση που επεδείκνυε ο Αντρέ Μπρετόν. Παρόλα αυτα συμμετείχε σε πολλές εκθέσεις, ενώ ανέλαβε την εικονογράφηση των βιβλίων “Juliette” του Μαρκήσιου Ντε Σαντ και των Ανθέων του Κακού, του Μπωντλαίρ.
V. Leonora Carringhton
Η εξέχουσα αυτή φιγούρα της σουρεαλιστικής ζωγραφικής αποτελεί μία από τις πιο ιστορικές μορφές του σουρεαλισμού. Ειδικότερα, η καλλιτέχνιδα διαπερνάται από μία πυρηνικά μυθολογική αισθητική, η οποία διαπλέκεται με στοιχεία μυστικισμού, ψυχαναλυτικών συμβόλων και σεξουαλικών μεταφορών, ενώ δε λείπει και το στοιχείο του μεταφυσικού. Καίριες προσλαμβάνουσες που υφαίνουν το μωσαϊκό της εμπνευσης της είναι η ιρλανδική μυθοπλασία, η θρησκευτική καταπίεση, η Kabbalah, η ψυχολογία του Jung και ο μεξικανικός συμβολισμός. Γνωρίστηκε με τον διάσημο καλλιτέχνη Max Ernst στην Αθήνα το 1937, όπου ανέπτυξαν ερωτική συντροφική σχέση και μετακόμισαν στο Παρίσι. Αντιστάθηκε σφοδρά στην τάση αντικειμενοποίησης των γυναικών από τους άνδρες δημιουργούς ως μούσες και χάραξε τον δικό της καλλιτεχνικό δρόμο ζωγραφικά και εκφραστικά. Η πρώτη της επίσημη σουρεαλιστική δημιουργία είναι το έργο Self Portrait όπου απεικονίζει ιπτάμενα αντικείμενα, ύαινες, ύαινες και ίππους. Συμμετείχε σε διάφορες εκθέσεις στο Παρίσι όπου γνωρίστηκε με τον Νταλί, τον Tanguy και τον Picasso. Αφότου είχε μία ψυχική περιπέτεια, κατέφυγε στο Μεξικό όπου συνδέθηκε με την συγκαλλιτέχνιδά της Remedios Varo. Τα έργα της αναπαριστούν μυθοπλαστικές μορφές ζωοανθρώπων με αποκρυφιστικές πινελιές.
VI. Dorothea Tanning
Πρόκειται για μια άκρως χαρισματική και πολυσχιδή προσωπικότητα καλλιτέχνιδας που συνδέθηκε στενά με τους σουρεαλιστικούς κύκλους. Υπήρξε ζωγράφος, γλύπτρια, ποιήτρια και συγγραφέας ενώ το καλλιτεχνικό της στυλ δεν περιορίστηκε σε μία μονολιθική σουρεαλιστικη φόρμα, αλλά περιπλάνηθηκε και πειραματίστηκε με πολλαπλά ζωγραφικά στυλ. Αρχικά, το ύφος της ακολούθησε αυτό ενός σουρεαλιστικού ρεαλισμού με νατουραλιστική τεχνική αλλά με σχέδια μορφών ονειρικών, ψυχολογικά αποτυπωμένων με σκοτεινές και υπαρξιακές αντινομίες με κύριο χαρακτηριστικό την απόδοση ενός ανθρωπομορφικού στοιχείου αλλά συνδυασμένου με συνειρμικότητα και φαντασία. Στη συνέχεια, η τέχνη της διασχίζει ένα πιο αφηρημένο και αποδομήσιμο μονοπάτι, όπου το ανθρώπινο σώμα εξαρθρώνεται και αποδίδεται συμβολικά υπό τη μορφή αισθήσεων, υφών και υφασμάτων, δίνοντας έμφαση στην υποκειμενική εμπειρία και όχι στην στέρεη απεικόνιση. Αξιοσημείωτη είναι η τριβή της με γλυπτά σουρεαλιστικού προσανατολισμού, που έχουν μαλακή υφή, με υλικά όπως ύφασμα, βαμβάκι, σύρμα που αναπαριστούν αντικείμενα που προσιδιάζουν προσεγγιστικά σε μορφές σωμάτων. Ταυτοχρόνως, δίνει έμφαση στην σεξουαλική απελευθέρωση και την αθυροστομία, προτάσσοντας το αισθησιακό. Για την ίδια, η ένταξη στο σουρεαλιστικό κίνημα υπήρξε καταλυτική, ενώ συνδέθηκε στενά με τον Μαξ Ερνστ, του οποίου στη συνέχεια έγινε η δεύτερη σύζυγος. Αλληλοεπηρεάστηκαν βαθιά, αλλα η ίδια ποτέ δεν θέλησε να ταυτισθεί με τον ρόλο της μούσας όπως και η Carrighton. Μάλιστα είχε διατυπώσει εμφατικά: “I wanted to lead the ferocious life of the imagination.” Τέλος, η Dorothea θεωρούσε τον σουρεαλισμό ως εργαλείο για επινόηση νέων πρωτοποριακών καλλιτεχνικών μέσων και τεχνικών και όχι ως αυτοτελές σύστημα.
Συμπερασματικά, γίνεται αντιληπτό ότι οι παραπάνω γυναίκες της σουρεαλιστικής ζωγραφικής υπήρξαν επιδραστικότατες φυσιογνωμίες και ευφυείς δημιουργοί του κινήματος, και παρόλο που σε πολλές περιπτώσεις επισκιάστηκαν ή περιφρονήθηκαν από τις φαλλοκεντρικές τάσεις που ενυπήρχαν στους ίδιους τους σουρεαλιστικούς χώρους, η καλλιτεχνική διαδρομή καθεμίας ξεχωριστά δεν παύει να ακτινοβολεί και να συγκαταλέγεται στις αιτίες που αποθέωσαν και ώθησαν το σουρεαλιστικό ρεύμα να λάβει την αξιοσημείωτη μορφή που είναι γνωστή ως εμάς μέχρι και σήμερα.
Πηγές:
Frank, P. (2015. ) 7 ξεχασμένες αλλά σπουδαίες γυναικες του σουρεαλισμου που αξιζει να θυμόμαστε. Huffpost Greece. ανάκτηση από huffpost.gr (25-08-2025)
Καβατζικλής, Δ. (2022). Οι καταπληκτικές, λησμονημένες γυναίκες του Σουρεαλισμού. ανάκτηση από mikropragmata.lifo.gr (26-08-2025)
Πέντε εξαιρετικές, γυναίκες, σουρεαλίστριες ζωγράφοι. (2020). Ανακτήθηκε από penna.gr (26.08.2025)
